Nghiên cứu các giải pháp khoa học công nghệ để phát triển gỗ nguyên liệu cho xuất khẩu - Nghiên cứu đặc điểm sinh học và biện pháp phòng trừ một số loài sâu bệnh chính

Bé khoa häc vµ c«ng nghÖ

ViÖn khoa häc L©m nghiÖp viÖt Nam

-------------------------------------------

B¸o c¸o khoa häc

tæng kÕt chuyªn ®Ò

Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc vµ biÖn ph¸p

phßng trõ mét sè loµI s©u bÖnh chÝnh

(Thuéc ®Ò tµi cÊp nhµ n−íc: Nghiªn cøu c¸c gi¶i ph¸p c«ng nghÖ

ph¸t triÓn nguyªn liÖu gç cho xuÊt khÈu, m· sè: KC.06.05.NN)

--------------------------------

Chñ tr× chuyªn ®Ò : TS. Ph¹m Quang Thu

C¸c céng t¸c viªn: TS. NguyÔn V¨n §é

KS. Lª V¨n B×nh

KS. §Æng Thanh T©n

KS. NguyÔn ThÞ Hoµng YÕn

KS. NguyÔn Thuý Nga

5837-4

Hµ Néi- 2004

1

B¸o c¸o khoa häc

Tæng kÕt chuyªn ®Ò

Nghiªn cøu ®Æc ®IÓm sinh häc vµ biÖn ph¸p

phßng trõ mét sè loµI s©u bÖnh h¹I chÝnh

(Thuéc ®Ò tµi cÊp nhµ n−íc : Nghiªn cøu c¸c gi¶i ph¸p

c«ng nghÖ ph¸t triÓn gç nguyªn liÖu cho xuÊt khÈu, m· sè: KC.06.05 NN)

1. Më ®Çu

Mét trong nh÷ng trë ng¹i lín cho viÖc trång vµ ph¸t triÓn rõng trång hiÖn nay lµ

vÊn ®Ò s©u bÖnh h¹i, nh÷ng thiÖt h¹i do s©u bÖnh h¹i g©y ra kh«ng chØ ë v−ên

−¬m mµ cßn ë c¶ rõng trång. Thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i còng nh− møc ®é h¹i

ngµy cµng phøc t¹p do viÖc më réng diÖn tÝch rõng trªn c¸c vïng ®Êt míi ë

n−íc ta. Tuy nhiªn thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i vµ møc ®é g©y h¹i cña chóng còng

cã sù kh¸c nhau ë c¸c vïng cã ®iÒu kiÖn sinh th¸i kh¸c nhau, cho nªn muèn chñ

®éng trong viÖc trång vµ ph¸t triÓn rõng ë mét khu vùc nµo ®ã cÇn ph¶i ®iÒu tra

thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i t¹i c¸c khu vùc nµy ®Ó cã kÕ ho¹ch ®èi phã kÞp thêi khi

sù cè vÒ s©u bÖnh x¶y ra. Trong khu«n khæ cã h¹n ®Ò môc ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra

thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i vµ ®¸nh gi¸ møc ®é ph¸ h¹i cña chóng t¹i c¸c khu vùc

triÓn khai cña ®Ò tµi nh»m ph¸t hiÖn mét sè loµi s©u bÖnh chÝnh ®Ó cã nh÷ng

h−íng nghiªn cøu ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p h¹n chÕ møc ®é h¹i cña chóng trong triÓn

khai thùc hiÖn ®Ò tµi nãi riªng vµ trong c«ng t¸c trång vµ b¶o vÖ rõng nãi

chung.

2

2. tæng quan vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu s©u bÖnh h¹i mét

sè c©y rõng ë trong vµ ngoµi n−íc

2.1 Nh÷ng nghiªn cøu s©u bÖnh h¹i c©y rõng ë ngoµi n−íc.

Nghiªn cøu vÒ s©u bÖnh h¹i rõng trång ë n−íc ngoµi ®−îc thùc hiÖn tõ rÊt sím,

cã tÝnh hÖ thèng vµ bµi b¶n. Víi kü thuËt tiªn tiÕn hiÖn ®¹i, nhiÒu nghiªn cøu

chuyªn s©u ë møc sinh häc ph©n tö, chuyÓn vµ biÕn ®æi gien ®Ó phßng chèng

s©u bÖnh ®· ®−îc c¸c n−íc ph¸t triÓn thùc hiÖn. Ngay ë mét sè n−íc trong khu

vùc ch©u ¸ viÖc ®iÒu tra c¬ b¶n thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i phôc vô cho qu¶n lý

rõng trång còng ®· tiÕn hµnh vµ xuÊt b¶n thµnh s¸ch nh−: Danh môc s©u h¹i

rõng t¹i Th¸i Lan (Forest insect pests in Thailand, H. Chaweewan 1990), S©u

rÇy h¹i c©y keo dËu ë ch©u ¸ -Th¸i B×nh D−¬ng (Leucaena Psyllid Problems in

Asia and the Pacific, Banpot Napompeth 1989), Tæng quan s©u bÖnh h¹i rõng ë

ch©u ¸ (Asian tree pests an overview, Day R.K. 1994), S©u h¹i rõng t¹i Shaba￾Malaysia (Forest pest insects in Sabah Malaysia, Khen Chey Vun 1996)...

Nh÷ng nghiªn cøu vÒ phßng trõ s©u bÖnh h¹i rõng ë c¸c n−íc trong khu vùc

còng ®−îc c«ng bè ë c¸c t¹p chÝ vµ c¸c héi th¶o quèc tÕ nh−: bÖnh phÊn hång

trªn b¹ch ®µn t¹i Ên §é (Pink disease of Eucalytus in India, Seth, KS. 1978),

bÖnh mÊt mµu vµ rçng ruét keo tai t−îng (Discolouration and heartrot of Acacia

mangium, Lee, SS. 1988), Nh÷ng −u tiªn nghiªn cøu s©u h¹i rõng ë Th¸i Lan

(Priorities for forest insect research in Thailand, H. Chaweewan 1990), DÞch

häc vµ phßng trõ bÖnh trªn b¹ch ®µn t¹i Kerala - Ên §é (Epidemiology and

control of disease of Eucalyptus, Sharma 1991) …

2.2 Nh÷ng nghiªn cøu s©u bÖnh h¹i c©y rõng ë trong n−íc.

Nghiªn cøu vÒ s©u bÖnh h¹i rõng trång ë n−íc ta ®· ®−îc tiÕn hµnh ngay tõ

nh÷ng n¨m 1960, trong ®ã 2 néi dung nghiªn cøu chÝnh lµ ®iÒu tra thµnh phÇn

3

s©u bÖnh vµ nghiªn cøu biÖn ph¸p phßng trõ mét sè loµi s©u bÖnh chÝnh g©y

thiÖt h¹i lín cho viÖc ph¸t triÓn rõng.

VÒ ®iÒu tra thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i rõng trång ta cã thÓ chia thµnh 2 giai ®o¹n:

- Giai ®o¹n thø nhÊt tõ n¨m 1960- 1990 ë giai ®o¹n nµy c¸c c«ng tr×nh nghiªn

cøu ®iÒu tra thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i rõng trång mang tÝnh chÊt ®Þa ph−¬ng

nhá lÎ nh−: C¸c loµi s©u h¹i b¹ch ®µn t¹i v−ên −¬m c©y rõng (NguyÔn §×nh

Hanh 1965); C¸c loµi mèi h¹i b¹ch ®µn (NguyÔn §øc Kh¶m, §µm BÝnh

1965); bÖnh r¬m l¸ th«ng (NguyÔn SÜ Giao 1980)…

- Giai ®o¹n thø hai: tõ 1990 ®Õn nay, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ®iÒu tra

thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i rõng trång ®· mang tÝnh hÖ thèng vµ ®−îc triÓn khai

réng nh−:

+ S©u bÖnh h¹i rõng trång vïng §«ng B¾c (Hµ V¨n Ho¹ch 1996), t¸c gi¶ ®·

liÖt kª c¸c loµi s©u bÖnh trªn c¸c loµi th«ng, b¹ch ®µn, mì, keo thuéc c¸c

tØnh Qu¶ng Ninh, hµ B¾c, L¹ng S¬n, B¾c Th¸i, Cao B»ng . Trong ®ã mét sè

loµi s©u bÖnh h¹i chÝnh lµ:

1. S©u rãm th«ng Dendrolimus punctatus.

2. S©u ®ôc nân th«ng Dioryctria rubella.

3. BÖnh lë c« rÔ th«ng.

4. BÖnh r¬m l¸ th«ng.

5. BÖnh kh« mÐp l¸ b¹ch ®µn,

6. BÖnh b¹ch ®µn chÕt tõ ngän do nÊm Cylindrocladium

quanquesptatum,

7. Ong ¨n l¸ mì Shizocera sp.

8. S©u ®ôc th©n c©y mì Zeuzerra coffea

9. mèi h¹i rÔ keo Odontotermes spp.

10. S©u cuèn l¸ b¹ch ®µn Strepsicrates rhothia

+ T×nh h×nh s©u bÖnh h¹i rõng trång ë ViÖt Nam (NguyÔn V¨n BÝch 1996)

t¸c gi¶ ®· liÖt kª c¸c loµi s©u bÖnh trªn c¸c loµi th«ng, b¹ch ®µn, mì, keo, bå

4

®Ò, tÕch,phi lao trªn 8 vung lín cña toµn quèc lµ §«ng b¾c, Trung t©m,T©y

B¾c, B¾c trung bé, Duyªn h¶i Trung bé, T©y nguyªn, §«ng Nam bé vµ Nam

bé . Trong ®ã mét sè loµi s©u bÖnh h¹i chÝnh lµ:

1. S©u rãm th«ng Dendrolimus punctatus.

2. S©u ®ôc nân th«ng Dioryctria rubella.

3. Ong ¨n l¸ th«ng Diprion spp.

4. BÖnh thèi cæ rÔ th«ng Rhizoctonia spp. vµ Fusarium spp.

5. BÖnh r¬m l¸ th«ng Cercopspora pinidensiflorae.

6. S©u cuèn l¸ b¹ch ®µn Strepsicrates rhothia.

7. Bä hung n©u nhá h¹i b¹ch ®µn vµ keo Mahadera spp.

8. CÇu cÊu xanh Hypomeces squamosus h¹i b¹ch ®µn vµ keo.

9. Ong ¨n l¸ mì Shizocera sp.

10. S©u ®ôc th©n c©y mì Zeuzerra coffea.

11. S©u xanh ¨n l¸ bå ®Ò Fentonia sp.

12. BÖnh ®èm n©u trªn l¸ bå ®Ò Cercosporella.

13. S©u ¨n l¸ tÕch Hyblea puera.

14. S©u ®ôc th©n phi lao Zeuzerra casuarina.

VÒ nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p phßng trõ s©u bÖnh h¹i rõng trång còng cã thÓ

chia ra lµm 2 giai ®oan:

- Giai ®o¹n thø nhÊt tõ n¨m 1960- 1980 ë giai ®o¹n nµy c¸c c«ng tr×nh nghiªn

cøu phßng trõ s©u bÖnh h¹i rõng trång mang tÝnh chÊt ®Þa ph−¬ng nhá lÎ,

biÖn ph¸p phßng trõ chñ yÕu dùa vµo thuèc b¶o vÖ thùc vËt ho¸ chÊt lµ

DDT,666, Wofatox mµ hiÖn nay ®· cÊm sö dông v× ®éc h¹i cho ng−êi vµ gia

sóc, « nhiÔm m«i tr−êng nh− : Ph−¬ng ph¸p phßng trõ s©u cuèn l¸ b¹ch ®µn

(NguyÔn §×nh Hanh 1965), Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu biÖn ph¸p phßng trõ

mèi h¹i c©y b¹ch ®µn trång (TrÇn Ngäc §ang1975), L©m tr−êng Quúnh L−u

diÖt tËn gèc s©u rãm th«ng (TrÇn KiÓm 1962), S©u rãm th«ng ë l©m tr−êng