Nghiên cứu các giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa giai đoạn 2011-2015

i

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

_______________________

DƢƠNG THỊ HƢƠNG OANH

NGHIÊN CỨU CÁC GIẢI PHÁP CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU

KINH TẾ Ở HUYỆN PHÚ BÌNH - TỈNH THÁI NGUYÊN

THEO HƢỚNG CÔNG NGHIỆP HÓA - HIỆN ĐẠI HÓA

GIAI ĐOẠN 2011-2015

Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp

Mã số: 60 - 31 - 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Lê Quang Dực

Thái Nguyên, năm 2012

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là

hoàn toàn trung thực và chƣa đƣợc sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự

giúp đỡ cho việc hoàn chỉnh luận văn đều đã đƣợc cám ơn. Các thông tin, tài

liệu trình bày trong luận văn đã đƣợc ghi rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Dƣơng Thị Hƣơng Oanh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian thực hiện đề tài này, tôi nhận đƣợc nhiều chỉ bảo, động

viên, giúp đỡ của các Thầy, Cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.

Trƣớc hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Lê Quang Dực￾Ngƣời Thầy đã nêu ý tƣởng và tận tâm hƣớng dẫn tôi thực hiện đề tài.

Cảm ơn các Thầy, Cô giáo Trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị kinh

doanh Thái Nguyên và các Thầy, Cô, cán bộ khoa sau Đại học đã giúp đỡ tôi

trong nghiên cứu và tạo điều kiện cho tôi hoàn thành đề tài này.

Cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp đã ủng hộ tôi trong suốt thời gian qua.

Lời ảm ơn sâu sắc nhất xin đƣợc gửi tới Gia đình - Những ngƣời thân

yêu đã luôn động viên, khích lệ và tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tôi đi hết

khóa học và hoàn thành cuốn Luận văn này.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2012

Tác giả luận văn

Dƣơng Thị Hƣơng Oanh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................... iii

MỤC LỤC iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................. viii

DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................... viii

DANH MỤC CÁC HÌNH........................................................................................xi

MỞ ĐẦU 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ..................................................................... 2

3. Đối tƣợng nghiên cứu.................................................................................... 3

4. Phạm vi nghiên cứu ...............................................................................................3

5. Những đóng góp khoa học của đề tài............................................................ 3

6. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 4

CHƢƠNG 15

CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ THEO HƢỚNG

CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA..........................................5

1.1. Cơ sở lý luận, thực tiễn chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng công

nghiệp hóa, hiện đại hóa.................................................................................... 5

1.1.1. Cơ sở lý luận chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng công nghiệp hóa,

hiện đại hóa ....................................................................................................... 5

1.1.1.1. Khái niệm về phát triển kinh tế và cơ cấu kinh tế ............................... 5

1.1.1.2. Khái niệm về chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng công nghiệp

hoá - hiện đại hoá .................................................................................8

1.1.1.3. Một số vấn đề về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hƣớng

công nghiệp hoá - hiện đại hoá ....................................................................... 11

1.1.1.4. Một số nhân tố ảnh hƣởng đến cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu

kinh tế nông nghiệp nông thôn........................................................................ 12

1.1.1.5. Những chỉ tiêu đánh giá sự chuyển dịch phát triển kinh tế ............... 14

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

v

1.1.2. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế của một số nƣớc trên thế giới

và ở Việt Nam ................................................................................................. 16

1.1.2.1. Kinh nghiệm của một số nƣớc trên thế giới....................................... 16

1.1.2.2. Một số kinh nghiệm ở Việt Nam........................................................ 19

1.2. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................... 24

1.2.1. Phƣơng pháp chung............................................................................... 24

1.2.1.1. Phƣơng pháp duy vật biện chứng....................................................... 24

1.2.1.2. Phƣơng pháp duy vật lịch sử.............................................................. 24

1.2.2. Phƣơng pháp cụ thể............................................................................... 25

1.2.2.1. Phƣơng pháp chọn điểm nghiên cứu.................................................. 25

1.2.2.2. Phƣơng pháp thu thập số liệu............................................................. 25

1.2.2.3. Phƣơng pháp phân tích, xử lý số liệu................................................. 26

1.2.3. Hệ thống các chỉ tiêu đánh giá chuyển đổi cơ cấu kinh tế ................... 27

CHƢƠNG 230

THỰC TRẠNG VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU..................................................30

KINH TẾ Ở HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH THÁI NGUYÊN THEO

HƢỚNG CÔNG NGHIỆP HÓA - HIỆN ĐẠI HÓA......................30

2.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Phú Bình tỉnh

Thái Nguyên.................................................................................................... 30

2.1.1. Vị trí địa lý ............................................................................................ 30

2.1.2. Địa hình, khí hậu thuỷ văn, thổ nhƣỡng ............................................... 30

2.1.2.1. Địa hình.............................................................................................. 30

2.1.2.2. Đặc điểm khí hậu thủy văn ................................................................ 31

2.1.2.3. Thổ nhƣỡng ........................................................................................ 33

2.1.3. Tình hình dân số và lao động ................................................................ 36

2.1.4. Cơ sở hạ tầng của huyện ....................................................................... 38

2.1.4.1. Hệ thống giao thông thuỷ lợi - xây dựng cơ bản ............................... 38

2.1.4.2. Lĩnh vực văn hoá xã hội..................................................................... 38

2.2. Kết quả nghiên cứu và thảo luận.............................................................. 41

2.2.1. Thực trạng phát triển kinh tế của huyện Phú Bình qua các năm từ

2005 - 2010..................................................................................................... 42

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vi

2.2.1.1. Thực trạng cơ cấu kinh tế nông thôn huyện Phú Bình giai đoạn 2005 -

2010................................................................................................................. 42

2.2.1.2. Cơ cấu kinh tế chung của huyện trong giai đoạn 2005- 2010 ........... 46

2.2.1.3. Cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp..................................................... 50

2.2.1.4. Cơ cấu ngành CN - TTCN và TMDV................................................ 69

2.2.2. Phân tích một số yếu tố ảnh hƣởng đến quá trình chuyển dịch cơ cấu

kinh tế nông thôn theo hƣớng CNH - HĐH ở huyện Phú Bình...................... 72

2.2.2.1. Nhóm nhân tố thuộc về điều kiện tự nhiên ........................................ 72

2.2.2.2. Nhóm nhân tố về kinh tế xã hội ......................................................... 72

2.2.2.3. Nhóm nhân tố thuộc về tổ chức quản lý ............................................ 74

2.2.3. Thực chất công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong các ngành sản xuất kinh

doanh dịch vụ .................................................................................................. 74

2.2.3.1. Ngành nông nghiệp ............................................................................ 75

2.2.3.2. Công nghệ đƣợc áp dụng trong ngành công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp

......................................................................................................................... 80

2.2.3.3. Hiện đại hóa trong ngành dịch vụ ...................................................... 82

2.2.4. Hiệu quả kinh tế của quá trình thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa

.........................................................................Error! Bookmark not defined.

2.2.5. Đánh giá chung về thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn

theo hƣớng công nghiệp hoá, hiện đại hóa ở huyện Phú Bình ....................... 85

2.2.5.1. Những thành tựu đạt đƣợc.................................................................. 85

2.2.5.2. Những khó khăn................................................................................. 86

CHƢƠNG 387

NHỮNG ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM ............................................87

CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ Ở HUYỆN PHÚ BÌNH - TỈNH

THÁI NGUYÊN THEO HƢỚNG CÔNG NGHIỆP HÓA￾HIỆN ĐẠI HÓA TỪ NAY ĐẾN 2015 ............................................87

3.1. Những căn cứ xây dựng và phát triển kinh tế xã hội gắn với CNH, HĐH.... 87

3.1.1. Căn cứ xây dựng. .................................................................................. 87

3.1.2. Thực tiễn kinh tế - xã hội của huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ...... 87

3.2. Phƣơng hƣớng đẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn...... 88

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vii

3.3. Nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội của huyện theo hƣớng công nghiệp

hóa, hiện đại hóa.............................................................................................. 88

3.3.1. Phát triển công nghiệp - xây dựng ........................................................ 88

3.3.2. Phát triển nông nghiệp, nông thôn và nâng cao đời sống nông dân ..... 90

3.3.3. Phát triển ngành dịch vụ........................................................................ 91

3.3.4. Về đầu tƣ phát triển............................................................................... 92

3.4. Định hƣớng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hƣớng công

nghiệp hóa, hiện đại hóa đến năm 2015.......................................................... 93

3.4.1. Cơ cấu kinh tế chung của huyện ........................................................... 93

3.4.2. Cơ cấu ngành nông nghiệp.................................................................... 98

3.4.3. Phát triển ngành công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và thƣơng mại -

dịch vụ ........................................................................................................... 103

3.4.4. Phát triển ngành xây dựng................................................................... 106

3.4.5. Phát triển ngành thƣơng mại - dịch vụ................................................ 107

3.5. Một số giải pháp chủ yếu nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng

công nghiệp hóa, hiện đại hóa....................................................................... 113

3.5.1. Một số giải pháp chung....................................................................... 113

3.5.2. Một số giải pháp cụ thể ....................................................................... 113

3.5.2.1. Giải pháp về con ngƣời.................................................................... 113

3.5.2.2. Phát triển cơ sở hạ tầng theo hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa 114

3.5.2.3. Giải pháp về vốn .............................................................................. 115

3.5.2.4. Giải pháp về tăng cƣờng chuyển giao công nghệ tiến bộ vào sản xuất

....................................................................................................................... 115

3.5.2.5. Giải pháp về thị trƣờng .................................................................... 116

3.5.2.6. Giải pháp về tổ chức chỉ đạo............................................................ 117

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ............................................................................. 118

1. Kết luận ..................................................................................................... 118

2. Kiến nghị................................................................................................... 120

TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................... 121

CÂU HỎI ĐIỀU TRA HỘ NÔNG DÂN ........................................................... 122

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

viii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt Đọc là

BCH TW Ban chấp hành Trung ƣơng

BQ Bình quân

CNH-HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

CN Công nghiệp

ĐVT Đơn vị tính

GDP Tổng thu nhập quốc dân

GTSX Giá trị sản xuất

GO Giá trị sản xuất

HTX Hợp tác xã

TTCN Tiểu thủ công nghiệp

TM-DV Thƣơng mại - dịch vụ

UBND Ủy ban nhân dân

XDCB Xây dựng cơ bản

VL-XD Vật liệu xây dựng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ix

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Nhiệt độ, ẩm độ không khí, lƣợng mƣa, số giờ năng các tháng từ

năm 2005 - 2010.....................................................................................32

Bảng 2.2: Tình hình đất đai của huyện Phú Bình từ năm 2005 - 2010 ................33

Bảng 2.3. Tình hình dân số và lao động huyện Phú Bình từ năm 2005-2010.....36

Bảng 2.4. Một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội chủ yếu huyện Phú Bình từ năm

2005-2010...........................................................................................42

Bảng 2.5: Cơ cấu kinh tế chung của huyện Phú Bình từ năm 2005 - 2010 .........47

Bảng 2.6: Cơ cấu ngành nőng nghiệp của huyện phú bình từ năm 2005 -

2010.....................................................................................................52

Bảng 2.7: Cơ cấu ngành trồng trọt huyện Phú Bình từ năm 2005 - 2010............55

Bảng 2.8: Tình hình phát triển ngành trồng trọt huyện Phú Bình từ năm

2005 - 2010.........................................................................................58

Bảng 2.9: Tình hình phát triển ngành chăn nuôi huyện Phú Bình từ năm

2005 - 2010.........................................................................................63

Bảng 2.10: Cơ cấu kinh tế ngành chăn nuôi huyện phú bình 5 năm (2005 -

2010)....................................................................................................65

Bảng 2.11: Cơ cấu kinh tế ngành CN-TTCN và TMDV huyện Phú Bình từ

5 năm 2005-2010................................................................................69

Bảng 2.12. Áp dụng tiến bộ kỹ thuật trong trồng trọt huyện Phú Bình 3 năm

2008-2010......................................................................................76

Bảng 2.13. Chi phí cho hoạt động trồng lúa năm 2007, 2010……………….78

Bảng 2.14: Áp dụng tiến bộ kỹ thuật trong chăn nuôi huyện Phú Bình từ năm

2008-2010………………………………………………………..79

Bảng 2.15: Thống kê số lƣợng vật nuôi của nhóm hộ nghiên cứu năm 2007,

2010……………………………………………………………..80

Bảng 2.16: Một số chỉ tiêu về hiệu quả kinh tế…………………...…………83

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

x

Bảng 3.1: Giá trị và tốc độ tăng trƣởng GTSX trên địa bàn Phú Bình đến

năm 2015………………………………………………………..94

Bảng 3.2: GTSX bình quân đầu ngƣời trên địa bàn huyện Phú Bình (giá năm

2008)…………………………………………………………….96

Bảng 3.3: Chuyển dịch cơ cấu GTSX đến năm 2015 (ĐVT:%)…….…....98

Bảng 3.4: Dự kiến tốc độ tăng trƣởng các ngành nông nghiệp của Phú Bình

đến năm 2015……………………………………………………99

Bảng 3.5. Cơ cấu các ngành nông nghiệp tăng trƣởng………….………...100

Bảng 3.6: Tăng trƣởng và GTSX các ngành TMDV đến năm 2015……...108

Bảng 3.7: Chuyển dịch cơ cấu ngành dịch vụ đến năm 2015……………..109

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

xi

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 2.1. Cơ cấu ngành kinh tế hyện Phú Bình năm 2005-2010 ....................44

Hình 2.2. Cơ cấu ngành Nông nghiệp huyện Phú Bình trong từ năm

2005-2010...........................................................................................53

Hình 2.3. Cơ cấu kinh tế ngành Công nghiệp - TTCN và TM-DV-XD

huyện Phú Bình từ năm 2005-2010 ..................................................70

Hình 3.1. Dự báo cơ cấu các ngành kinh tế của huyện Phú Bình đến

2015.....................................................................................................95

Hình 3.2. Dự báo tốc độ tăng trƣởng các ngành Nông nghiệp huyện Phú

Bình đến năm 2015 ............................................................................99

Hình 3.3. Dự báo tốc độ tăng trƣởng ngành Thƣơng mại dịch vụ đến

năm 2015......................................................................................... 108

Hình 3.4. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành dịch vụ đến 2015 ................... 109

38

47

64

87

90

99

100

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Sau hơn 20 năm thực hiện đƣờng đối đổi mới, dƣới sự lãnh đạo của

Đảng, nông nghiệp, nông dân, nông thôn nƣớc ta đã đạt đƣợc thành tựu khá

toàn diện và to lớn. Nông nghiệp tiếp tục phát triển với tốc độ khá cao theo

hƣớng sản xuất hàng hoá, nâng cao năng suất, chất lƣợng và hiệu quả; đảm

bảo vững chắc an ninh lƣơng thực quốc gia; một số mặt hàng xuất khẩu chiếm

vị thế cao trên thị trƣờng thế giới. Kinh tế nông thôn chuyển dịch theo hƣớng

tăng công nghiệp, dịch vụ, ngành nghề; các hình thức tổ chức sản xuất tiếp tục

đổi mới. Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đƣợc tăng cƣờng; bộ mặt nhiều vùng

nông thôn thay đổi. Đời sống vật chất và tinh thần của dân cƣ ở hầu hết các

vùng nông thôn ngày càng đƣợc cải thiện. Xóa đói, giảm nghèo đạt kết quả to

lớn. Hệ thống chính trị ở nông thôn đƣợc củng cố và tăng cƣờng. Dân chủ cơ

sở đƣợc phát huy. An ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội đƣợc giữ vững. Vị

thế chính trị của giai cấp nông dân ngày càng đƣợc nâng cao. Tuy nhiên,

những thành tựu đạt đƣợc chƣa tƣơng xứng với tiềm năng, lợi thế và chƣa

đồng đều giữa các vùng. Nông nghiệp phát triển còn kém bền vững, tốc độ

tăng trƣởng có xu hƣớng giảm dần, sức cạnh tranh thấp, chƣa phát huy tốt

nguồn lực cho phát triển sản xuất; nghiên cứu, chuyển giao khoa học - công

nghệ và đào tạo nguồn nhân lực còn hạn chế. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế

và đổi mới cách thức sản xuất trong nông nghiệp còn chậm, phổ biến vẫn là

sản xuất nhỏ phân tán; năng suất, chất lƣợng, giá trị gia tăng nhiều mặt hàng

thấp. Công nghiệp, dịch vụ và ngành nghề phát triển chậm, chƣa thúc đẩy

mạnh mẽ chuyển dịch cơ cấu kinh tế và lao động ở nông thôn. Các hình thức

tổ chức sản xuất chậm đổi mới, chƣa đáp ứng yêu cầu phát triển mạnh sản

xuất hàng hoá. Nông nghiệp và nông thôn phát triển thiếu quy hoạch, kết cấu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

hạ tầng kinh tế - xã hội còn yếu kém, môi trƣờng ngày càng ô nhiễm; năng lực

thích ứng, đối phó với thiên tai còn nhiều hạn chế. Đời sống vật chất và tinh

thần của ngƣời dân nông thôn còn thấp, tỉ lệ hộ nghèo cao, nhất là vùng đồng

bào dân tộc, vùng sâu, vùng xa; chênh lệch giàu, nghèo giữa nông thôn và

thành thị, giữa các vùng còn lớn, phát sinh nhiều vấn đề xã hội bức xúc [1].

Nghị quyết hội nghị lần thứ IV Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng khoá

VIII đã đề ra: “Phát triển nông nghiệp và nông thôn theo hƣớng công nghiệp

hoá - hiện đại hoá và hợp tác hoá”.

Huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên có 20 xã, 01 thị trấn, ngƣời dân

sống chủ yếu bằng nghề nông, một bộ phận ngƣời dân sống chủ yếu bằng

nghề buôn bán dịch vụ. Trong những năm vừa qua, đặc biệt là những năm gần

đây cơ cấu kinh tế cuả các ngành công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ trong

cơ cấu kinh tế huyện luôn có sự phát triển mạnh mẽ. Năm 2008 tỷ lệ của các

ngành nông lâm nghiệp - công nghiệp tiểu thủ công nghiệp - thƣơng mại dịch

vụ là 55%:19%: 26%. Năm 2009 tỷ lệ giữa các ngành này là 53%:20%:27%

và đến năm 2010 là 50%: 21,27%:28,73%.

Từ những lý do trên đƣợc sự giúp đỡ của thầy giáo hƣớng dẫn tôi quyết

định chọn đề tài: “Nghiên cứu các giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở

huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại

hóa giai đoạn 2011-2015” làm luận văn thạc sĩ.

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài

* Mục tiêu chung

Trên cơ sở đánh giá thực trạng cơ cấu kinh tế, phân tích rõ nguyên nhân

ảnh hƣởng đến quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đề xuất những giải pháp

có cơ sở khoa học nhằm đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở

huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên theo hƣớng CNH-HĐH.

* Mục tiêu cụ thể

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn