Nghiên cứu các biến đổi về mặt di truyền, miễn dịch, sinh hoá, huyết học và sự tồn lưu dioxin trên các đối tượng phơi nhiễm có nguy cơ cao- Đề tài nhánh 2: Nghiên cứu tình trạng sức khoẻ của các CCB Quận Cầu Giấy-Hà Nội. Đề xuất giải pháp phục hồi sức khoẻ cho những người bị tác động của các chất chứa dioxin

bé y tÕ ch−¬ng tr×nh 33

tr−êng ®¹i häc y hµ néi

b¸o c¸o

tæng kÕt ®Ò tµi nh¸nh

®Ò tµi cÊp nhµ n−íc

®Ò tµi nh¸nh: Nghiªn cøu t×nh tr¹ng søc kháe cña c¸c

cùu chiÕn binh ë quËn CÇu GiÊy - Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i

ph¸p phôc håi søc kháe cho nh÷ng ng−êi bÞ t¸c ®éng

cña c¸c hîp chÊt chøa dioxin.

CHñ NHIÖM §Ò TµI NH¸NH: ts, §¹I T¸ NGUYÔN QUèC ¢N

c¬ quan chñ tr× ®Ò tµi nh¸nh:

Trung t©m nhiÖt ®íi viÖt-nga, bé quèc phßng

thuéc ®Ò tµi

nghiªn cøu c¸c biÕn ®æi vÒ mÆt di truyÒn, miÔn DÞch,

sinh ho¸, huyÕt häc vµ tån l−u dioxin

trªn c¸c ®èi t−îng ph¬i nhiÔm cã nguy c¬ cao.

chñ nhiÖm ®Ò tµi: pgs.ts NguyÔn v¨n T−êng

C¥ QUAN CHñ QU¶N: bé Y TÕ

c¬ quan CHñ TR× : TR¦êNG §¹I HäC Y Hµ NéI

hµ néi – 2003

5462-2

13/10/2005

bé y tÕ ch−¬ng tr×nh 33

tr−êng ®¹i häc y hµ néi

b¸o c¸o

tæng kÕt ®Ò tµi nh¸nh

®Ò tµi cÊp nhµ n−íc

®Ò tµi nh¸nh: Nghiªn cøu t×nh tr¹ng søc kháe cña c¸c

cùu chiÕn binh ë quËn CÇu GiÊy - Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i

ph¸p phôc håi søc kháe cho nh÷ng ng−êi bÞ t¸c ®éng

cña c¸c hîp chÊt chøa dioxin.

CHñ NHIÖM §Ò TµI NH¸NH: ts, §¹I T¸ NGUYÔN QUèC ¢N

c¬ quan chñ tr× :

Trung t©m nhiÖt ®íi viÖt-nga, bé quèc phßng

Thêi gian thùc hiÖn: 2001 - 2003.

Kinh phÝ ®−îc cÊp: 225 000 000 VND

hµ néi – 2003

bé y tÕ ch−¬ng tr×nh 33

tr−êng ®¹i häc y hµ néi

b¸o c¸o

tæng kÕt ®Ò tµi nh¸nh

®Ò tµi cÊp nhµ n−íc

®Ò tµi nh¸nh:

Nghiªn cøu t×nh tr¹ng søc kháe cña c¸c cùu chiÕn

binh ë quËn CÇu GiÊy - Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p phôc

håi søc kháe cho nh÷ng ng−êi bÞ t¸c ®éng cña

chÊt da cam / dioxin.

CHñ NHIÖM §Ò TµI NH¸NH: ts NGUYÔN QUèC ¢N

c¬ quan chñ tr× :

Trung t©m nhiÖt ®íi viÖt-nga, bé quèc phßng

Thêi gian thùc hiÖn: 2001 - 2003.

Kinh phÝ ®−îc cÊp: 225 000 000 VND

hµ néi - 2003

b¸o c¸o tæng hîp

kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi nh¸nh

TS NguyÔn Quèc ¢n

Trung t©m nhiÖt ®íi ViÖt-Nga

Nghiªn cøu t×nh tr¹ng søc kháe cña c¸c cùu chiÕn binh

ë quËn CÇu GiÊy - Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p phôc håi søc

kháe cho nh÷ng ng−êi bÞ t¸c ®éng cña

chÊt da cam/dioxin.

i.®Æt vÊn ®Ò

ChiÕn dÞch “Ranch Hand” – thùc chÊt lµ cuéc chiÕn tranh ho¸ häc

do qu©n ®éi Mü tiÕn hµnh ë ViÖt Nam cã quy m« lín nhÊt trong lÞch sö

chiÕn tranh thÕ giíi, ®· kÕt thóc c¸ch ®©y h¬n 30 n¨m. Theo taùc giaû Myõ

Westing A.H, qu©n ®éi Mü ®· r¶i h¬n 90 ngh×n tÊn chÊt ®éc diÖt thùc vËt

xuèng 1,7 triÖu hecta c¸c vïng kh¸c nhau ë miÒn Nam ViÖt Nam. Trong ®ã

cã 55 ngh×n tÊn, chiÕm 61,3% lµ chÊt da cam (OA), cã chøa Ýt nhÊt lµ 170

kg 2,3,7,8- tetrachlordibenzo-para-dioxin (th−êng ®−îc gäi lµ dioxin), vôùi

lieàu löôïng trung bình 33kg chaát da cam treân moät hecta (t¹i thêi ®iÓm

ñoù lieàu cho pheùp duøng trong noâng nghieäp laø 0,5 kg/ ha, nhöng töø

ñaàu nhöõng naêm 70 ñaõ caám duøng). Trong nhöõng vuøng daân cö

bÞ r¶i chÊt ®éc ho¸ häc cã khoaûng 2 trieäu daân thöôøng sinh soáng (chöa

keå ñeán haøng trieäu l−ît boä ñoäi, thanh nieân xung phong tham gia

chieán ñaáu, phuïc vuï chieán ñaáu treân chieán tröôøng mieàn Nam trong

thôøi kyø ñoù). Haäu quûa cuûa vieäc söû duïng caùc chaát ñoäc dieät

thöïc vaät chöùa dioxin vaøo muïc ñích quaân söï cuûa quaân ñoäi Myõ ôû

Vieät nam khoâng chæ huûy dieät c¸c heä sinh thaùi, maø noù coøn gaây

aûnh höôûng heát söùc naëng neà, dai daúng ñoái vôùi söùc khoûe cuûa

nhieàu theá heä daân cö nöôùc ta vaø binh lính caùc nöôùc göûi quaân

tham gia chieán tranh Vieät Nam, keå caû binh lính Mü. Nhieàu nhaø khoa hoïc

1

nöôùc ngoaøi ñaõ goïi ñaây laø cuoäc chieán tranh sinh thaùi vaø thuaät ngöõ "

ecocide" (huûy diÖt sinh thaùi) laàn ñaàu tieân ñöôïc söû duïng vaøo ®Çu nh÷ng

n¨m 70 ñeå noùi ñeán haäu quûa cuûa vieäc Myõ duøng caùc loaïi hoùa chaát

ñoäc nhaèm huûy ho¹i caùc heä sinh thaùi ôû Vieät Nam.

Ngoaøi ra, trong h¬n 30 n¨m qua löôïng chÊt da cam/dioxin ñaõ raûi

xuoáng laõnh thoå nöôùc ta coøn coù theå lan truyeàn theo nöôùc chaûy

hoaëc do bom ®¹n g©y ch¸y, n¹n ñoát, chaùy röøng t¹o ra dioxin thø cÊp.

V× vËy cho ®Õn nay chöa theå bieát chính xaùc qui moâ oâ nhieãm m«i

tr−êng bëi dioxin vaø möùc ñoä g©y t¸c h¹i cña nã ®èi víi søc khoÎ cña

nh©n d©n ta.

§Ó ®¸nh gi¸ mét c¸ch khoa häc, toµn diÖn t¸c h¹i vµ kh¾c phôc hËu qu¶ cña

chÊt da cam/dioxin (OA/dioxin) do qu©n ®éi Mü ®· sö dông trong chiÕn tranh ViÖt

Nam ®èi víi m«i tr−êng, c¸c hÖ sinh th¸i vµ søc khoÎ cña nh©n d©n ta, ChÝnh phñ ®·

phª duyÖt Ch−¬ng tr×nh 33, Bé Y tÕ ®· giao nhiÖm vô cho tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi

thùc hiÖn ®Ò tµi cÊp Nhµ n−íc : ” Nghiªn cøu c¸c biÕn ®æi vÒ mÆt di truyÒn, miÔn dÞch,

sinh ho¸, huyÕt häc vµ tån l−u dioxin trªn c¸c ®èi t−îng ph¬i nhiÔm cã nguy c¬ cao “,

do PGS, TS nguyÔn V¨n T−êng lµm chñ nhiÖm. Trung t©m nhiÖt ®íi ViÖt-Nga ®−îc

giao nhiÖm vô thùc hiÖn ®Ò tµi nh¸nh thuéc ®Ò tµi nªu trªn víi tiªu ®Ò: “Nghiªn cøu t×nh

tr¹ng søc kháe cña c¸c cùu chiÕn binh ë quËn CÇu GiÊy - Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p

phôc håi søc kháe cho nh÷ng ng−êi bÞ t¸c ®éng cña c¸c hîp chÊt chøa dioxin “.

Môc tiªu nghiªn cøu:

- §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng søc kháe cña c¸c cùu chiÕn binh (CCB) cã møc

®é tiÕp xóc kh¸c nhau víi OA/dioxin trong chiÕn tranh, hiÖn ®ang sinh

sèng t¹i quËn CÇu GiÊy-Hµ Néi.

- So s¸nh m« h×nh bÖnh tËt cña nh÷ng CCB cã møc ®é tiÕp xóc kh¸c

nhau víi c¸c OA/dioxin vµ c¸c yÕu tè nguy c¬ kh¸c.

- Sö dông c¸c chÕ phÈm peptit ®iÒu hoµ sinh häc vµo ®iÒu trÞ, phôc

håi søc kháe cho c¸c CCB cã bÖnh lý liªn quan tiÕp xóc víi OA/dioxin.

Néi dung nghiªn cøu:

1.§iÒu tra m« t¶ thùc tr¹ng søc khoÎ cña c¸c CCB hiÖn ®ang sèng

trªn ®Þa bµn c¸c ph−êng NghÜa §«, NghÜa T©n, Quan Hoa, quËn CÇu GiÊy,

2

Hµ Néi. Ph©n tÝch c¸c th«ng tin thu thËp ®−îc nh»m t¸i hiÖn tiÒn sö bÞ ph¬i

nhiÔm OA/dioxin vµ chÞu t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè nguy c¬ chÝnh kh¸c.

2. Ph©n tÝch ®¸nh gi¸ nh÷ng biÓu hiÖn bÖnh lý kh¸c nhau ë c¸c CCB

trªn c¬ së kÕt qu¶ ®iÒu tra thùc tr¹ng søc khoÎ vµ kh¸m nghiÖm l©m sµng

cña c¸c CCB.

3. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ viÖc sö dông chÕ phÈm peptit ®iÒu hoµ sinh häc

trong ®iÒu trÞ, phôc håi søc kháe cho c¸c CCB cã mét sè bÖnh lý liªn quan

tiÕp xóc víi OA/dioxin. §Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ phôc håi søc khoÎ

cho c¸c CCB cã nguy c¬ chÞu t¸c ®éng cña OA/dioxin.

ii.tæng quan tµi liÖu

C¸c kÕt qña nghieân cöùu trong nhöõng naêm gaàn ñaây trªn thÕ

giíi cho thaáy dioxin taùc ñoäng sinh hoïc töông töï hormon vµ coù hoaït

tính sinh hoïc ôû noàng ñoä cöïc thaáp (ñöôïc tính baèng ñôn vò ppt = 10 -

12 g/g). Ngöôøi ta ñaõ goïi dioxin laø chaát sieâu ñoäc sinh thaùi khoâng

chæ vì noù coù taùc duïng sinh hoïc ôû noàng ñoä cöïc thaáp maø coøn do

ôû möùc sieâu vi löôïng dioxin cuõng coù theå gaây ra nhöõng taùc h¹i

cöïc kyø nguy hieåm ñoái vôùi söùc khoûe con ngöôøi khoâng chæ ôû

moät theá heä.Tæng qu¸t l¹i dioxin lµ nh÷ng hîp chÊt siªu ®éc sinh th¸i, lµ

t¸c nh©n g©y rèi lo¹n ®iÒu hßa, rèi lo¹n kh¶ n¨ng thÝch nghi cña c¬ thÓ, g©y

ung th−, t¸c ®éng lªn chøc n¨ng sinh s¶n ë c¶ hai giíi, ¶nh h−ëng lªn sù

h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn bµo thai, g©y ra c¸c bÖnh ngoµi da, c¸c rèi lo¹n

chuyÓn hãa vitamin, rèi lo¹n néi tiÕt vµ trao ®æi chÊt, g©y tæn th−¬ng hÖ

thÇn kinh trung −¬ng vµ ngo¹i vi, lµm tæn th−¬ng gan, t¸c ®éng lªn hÖ

miÔn dÞch, hÖ t¹o m¸u, g©y ra c¸c biÕn ®æi c©n b»ng néi m«i, cã biÓu hiÖn

l©m sµng hoÆc tiÒm Èn, chø kh«ng chØ giíi h¹n trong mét sè bÖnh hiÕm gÆp

nh− ®· ®−îc c«ng bè vµ bæ sung hµng n¨m.

Cïng víi sù tiÕn bé nh¶y vät cña c¸c thiÕt bÞ kü thuËt vµ tr×nh ®é

kiÕn thøc, c¬ chÕ g©y t¸c h¹i cña dioxin ®èi víi søc kháe con ng−êi ngµy

cµng ®−îc lµm s¸ng tá. Tuy nhiªn c¸c kÕt qña nghiªn cøu ®«i khi ®−a ra

c¸c kÕt luËn kh«ng thèng nhÊt víi nhau. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña

hiÖn t−îng nµy lµ ch−a x©y dùng ®−îc ph−¬ng ph¸p luËn cã luËn cø khoa

3

häc v÷ng ch¾c trong nghiªn cøu nh÷ng hËu qña y sinh häc l©u dµi cña

dioxin. §©y lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®−îc nhiÒu nhµ khoa häc

quan t©m gi¶i quyÕt ®Ó t×m ra lêi gi¶i cho nh÷ng c©u hái nh− thùc sù dioxin

g©y ra nh÷ng hËu qu¶ g× ? Nh÷ng hiÖu øng nµo cã thÓ do dioxin g©y ra vµ

hiÖu øng nµo do dioxin gi÷ vai trß chÝnh ?

Töø naêm 1980 ôû Vieät Nam ñaõ thaønh laäp UÛy ban quoác gia

ñieàu tra haäu quûa chaát hoùa hoïc duøng trong chieán tranh Vieät nam

(UÛy ban 10-80). Tham gia vaøo chöông trình nghieân cöùu cuûa UÛy

ban 10-80 bªn c¹nh c¸c nhµ khoa häc cã tªn tuæi cña ViÖt Nam nh− c¸c GS

T«n ThÊt Tïng, Hoµng §×nh CÇu,TrÞnh Kim ¶nh, B¹ch Quèc Tuyªn, §µo

Xu©n Trµ, NguyÔn Xu©n Huyªn, NguyÔn H−ng Phóc, Phan ThÞ Phi Phi,

NguyÔn ThÞ Ngäc Ph−îng... cßn coù caùc chuyeân gia töø Myõ,

Phaùp,Canada, Nhaät ...Caùc nghieân cöùu naøy taäp trung vaøo hai

höôùng chính. Höôùng thöù nhaát laø xaùc ñònh phaïm vi, möùc ñoä oâ

nhieãm moâi tröôøng bôûi caùc chaát dieät coû chöùa dioxin, xaùc ñònh

haøm löôïng dioxin löu toàn trong caùc maãu moâi tröôøng, thöïc phaåm,

trong cô theå con ngöôøi ( maùu, môõ, söõa meï) . Höôùng thöù hai laø tìm

hieåu veà söï lieân quan giöõa haøm löôïng dioxin löu toàn trong cô theå

vôùi caùc loaïi beänh lyù khaùc nhau, chuù yù ñeán caùc loaïi beänh hieám

gaëp.

Nh÷ng nghiªn cøu ban ®Çu cña ViÖt Nam cho thÊy c¸c chÊt ®éc hãa

häc chøa dioxin do qu©n ®éi Mü sö dông trong chiÕn tranh ViÖt Nam cã

thÓ g©y ra rÊt nhiÒu hËu qña y häc nh− lµm t¨ng nguy c¬ m¾c mét sè d¹ng

ung th− vµ dÞ tËt bÈm sinh, c¸c rèi lo¹n tiªu hãa, thÇn kinh, thËn, miÔn dÞch,

bÖnh lý vµ bÊt th−êng chøc n¨ng sinh s¶n. Song c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu

trong thêi kú nµy ch−a cã ®ñ luËn cø khoa häc vµ c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn

®Ó rót ra nh÷ng nhËn ®Þnh thèng nhÊt vµ cã luËn cø. C¸c nghiªn cøu tiÕp

theo do UB 10-80, Häc viÖn qu©n y ViÖt Nam tiÕn hµnh ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c

vÊn ®Ò nh−: x¸c ®Þnh hµm l−îng "dioxin" l−u tån trong m¸u, m« mì, s÷a

mÑ ë ng−êi vµ trong c¸c mÉu m«i tr−êng, x©y dùng chØ sè møc ®é ph¬i

nhiÔm cã thÓ cã vµ nghiªn cøu møc ®é l−u hµnh ung th− gan vµ chöa trøng,

4

saccom m« mÒm vµ lympho non Hodgkin, qu¸i thai vµ mét sè bÊt th−êng

chøc n¨ng sinh s¶n ë nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng bÞ ph¬i nhiÔm.

C¸c nghiªn cøu vÒ hµm l−îng dioxin l−u tån cho thÊy cã hµm l−îng

dioxin l−u tån (tõng lo¹i ®ång ph©n) ë nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng bÞ ph¬i

nhiÔm, sinh sèng t¹i miÒn Trung vµ Nam ViÖt Nam. Cã l−îng dioxin l−u

tån râ trong c¸c mÉu m«i tr−êng ë nh÷ng vïng l·nh thæ tr−íc kia bÞ r¶i

chÊt ®éc. Cßn trong c¬ thÓ con ng−êi vµ c¸c mÉu m«i tr−êng ë nh÷ng vïng

kh«ng bÞ r¶i chÊt ®éc l−îng dioxin l−u tån ë møc ®é kh«ng ®¸ng kÓ. Trong

c¸c nghiªn cøu dÞch tÔ häc vµ l©m sµng cña c¸c t¸c gi¶ ViÖt Nam còng ®·

kh¼ng ®Þnh kh¶ n¨ng cã sù liªn quan gi÷a sù ph¬i nhiÔm víi c¸c bÖnh

hiÕm gÆp, c¸c rèi lo¹n hÖ miÔn dÞch. Trong giai ®o¹n nghiªn cøu nµy c¸c

nhËn ®Þnh vÒ ph¬i nhiÔm c¸c chÊt diÖt cá th−êng dùa trªn c¬ së cã tiÒn sö

sinh sèng ë vïng bÞ r¶i chÊt ®éc vµ nh÷ng lêi tù khai ®−îc chøng kiÕn viÖc

r¶i chÊt ®éc.Trong mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu, c¸c t¸c gi¶ coi nh÷ng

ng−êi cã mÆt trong ph¹m vi b¸n kÝnh 10 km tÝnh tõ trung t©m x· bÞ r¶i chÊt

®éc (c¨n cø vµo b¶n ®å r¶i chÊt ®éc cña qu©n ®éi Mü) lµ nh÷ng ng−êi bÞ

ph¬i nhiÔm. C¸c tiªu chuÈn ph©n lo¹i ph¬i nhiÔm kh¸c cã tÝnh ®Õn thêi h¹n

sèng ë vïng bÞ r¶i vµ sè lÇn r¶i.Trong c¸c nghiªn cøu dÞch tÔ hçn hîp ViÖt￾Ph¸p, c¸c t¸c gØa ®· x©y dùng " ChØ sè ph¬i nhiÔm OA tÝch lòy" dùa trªn

thñ ph¸p Stellman.

Nhìn chung caùc nghieân cöùu neâu treân ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng

trong buæi ®Çu nghiªn cøu mét vÊn ®Ò khoa häc phøc t¹p, cã nhiÒu liªn quan tíi

chÝnh trÞ vµ x· héi. MÆt kh¸c còng cÇn nhËn thÊy do cã nh÷ng khã kh¨n bÊt kh¶

kh¸ng nªn c¸c nghiªn cøu trong n−íc chöa bao quaùt ñuû caùc ñaëc tính vÒ taùc

ñoäng sinh hoïc cuûa dioxin, do ñoù chöa xaùc ñònh ñöôïc nhiÒu haäu quûa y sinh

hoïc do dioxin gaây ra. Gaàn ñaây nhöõng nghieân cöùu ôû möùc ñoä phaân töû

cho thaáy dioxin laø nhöõng hôïp chaát ñoäc haïi ñaëc bieät nguy hieåm.

Theo hiÖp ®Þnh ký kÕt gi÷a hai Nhµ n−íc ViÖt Nam vµ Liªn X« cò tõ

n¨m 1988 ®Õn nay Trung t©m nhiÖt ®íi ViÖt-Nga ®· vµ ®ang tiÕn hµnh

nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ hËu qña y sinh häc cña c¸c chÊt ®éc sinh th¸i chøa

dioxin dïng trong qu©n sù vµ ®· x©y dùng ®−îc ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn

cøu vÊn ®Ò nµy. Nh÷ng kÕt qña nghiªn cøu cña TTN§ ViÖt-Nga cho thÊy:

5

Nh÷ng hËu quûa y sinh hoïc do dioxin gaây ra ñöôïc theå hieän trong phaïm

vi raát roäng cuûa caùc roái loaïn chöùc naêng cuûa caùc heä, caùc cô quan

khaùc nhau trong cô theå. Caùc roái loaïn naøy dieãn ra dai daúng, laâu

daøi, thöôøng laø tieàm aån, laøm suy giaûm tình traïng söùc khoûe chung,

laøm giaûm khaû naêng lao ñoäng theå löïc , trí tueä, taïo nhöõng tieàn ñeà

thuaän lôïi cho caùc loaïi beänh thoâng thöôøng dieãn ra naëng hôn, löu

haønh roäng raõi hôn.Do ®ã mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch hiÖn nay

trong ch−¬ng tr×nh kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh hãa häc cña Mü ë ViÖt

Nam lµ gi¶i quyÕt hËu qu¶ l©u dµi cña OA/dioxin ®èi víi søc kháe nh÷ng

ng−êi bÞ ph¬i nhiÔm chÊt ®éc.

Trong nghiªn cøu nµy chóng t«i ¸p dông phöông phaùp luaän do

Trung t©m nhiÖt ®íi ViÖt-Nga x©y dùng ®Ó phaùt hieän, ñaùnh giaù nhöõng

biÕn ®æi vÒ søc khoÎ ë nh÷ng CCB cã møc ®é tiÕp xóc kh¸c nhau víi caùc

chaát ñoäc do qu©n ®éi Mü sö dông trong chiÕn tranh ViÖt Nam. Trªn c¬ së

®ã ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p cã hiÖu qña trong ®iÒu trÞ vµ phôc håi søc kháe

cho nh÷ng n¹n nh©n cña OA-dioxin ë n−íc ta.

Qua tham kh¶o kinh nghiÖm trªn thÕ giíi vÒ c«ng t¸c dù phßng, ®iÒu

trÞ vµ phôc håi søc kháe cho nh÷ng ng−êi bÞ tæn th−¬ng bëi dioxin cho thÊy

hiÖn nay ch−a cã biÖn ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nªu trªn mét c¸ch cã luËn cø

khoa häc vµ hiÖu qu¶. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nµy lµ cho ®Õn nay vÉn

ch−a cã nh÷ng quan ®iÓm thèng nhÊt ®èi víi sinh bÖnh häc cña dioxin. Do

vËy c¸c ph−¬ng ph¸p vµ ph¸c ®å ®iÒu trÞ n¹n nh©n dioxin ®ang sö dông ë

nhiÒu n−íc míi chØ h−íng vµo ®iÒu trÞ triÖu chøng vµ ch−a ®¶m b¶o ®−îc

hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ æn ®Þnh.

Trong thêi gian gÇn ®©y ®· xuÊt hiÖn mét h−íng khoa häc míi trong

®iÒu chØnh c¸c rèi lo¹n c©n b»ng néi m«i cña c¬ thÓ ng−êi b»ng c¸ch sö

dông c¸c chÕ phÈm peptit ®iÒu hßa sinh häc (Peptid bioregulator ). §©y lµ

mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p hiÖn ®¹i, cã hiÖu qña cao nh»m phôc håi c¸c

chøc n¨ng trong c¬ thÓ bÞ rèi lo¹n do t¸c ®éng cña c¸c chÊt sinh c¶nh l¹

chøa dioxin vµ nh»m n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ ®èi víi c¸c t¸c nh©n

bÊt lîi, ®ång thêi lµm chËm c¸c qóa tr×nh l·o hãa vµ kÐo dµi tuæi thä.

6

N¨m 1971 lÇn ®Çu tiªn nh÷ng chÕ phÈm peptit ®iÒu hßa sinh häc ®·

®−îc chiÕt t¸ch tõ vïng d−íi ®åi thÞ, epyphis, thymus vµ thµnh m¹ch cña bª.

Sau nµy ®−îc gäi lµ cytomedin. Ngay lóc ®ã ng−êi ta ®· ph¸t hiÖn ®−îc

r»ng c¸c chÕ phÈm peptit ®iÒu hßa sinh häc cã t¸c dông ®iÒu hoµ miÔn

dÞch, chèng ®«ng m¸u vµ chèng ung th−. Cho ®Õn nay thùc tÕ ng−êi ta cã

thÓ chiÕt t¸ch c¸c peptit tõ tÊt c¶ c¸c c¬ quan, tÕ bµo vµ c¸c tæ chøc cña c¬

thÓ. §ã lµ c¸c phøc hîp polypeptit. Trong ®ã mçi phøc hîp cã t¸c ®éng

®iÒu hßa nhÊt ®Þnh ë mét lo¹i tÕ bµo chuyªn biÖt.

C¸c chÕ phÈm peptit ®iÒu hßa sinh häc cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t biÓu

hiÖn gen vµ tæng hîp protein, ®iÒu hßa c¸c qu¸ tr×nh t¨ng sinh, biÖt hãa ®Æc

hiÖu vµ sù chuyÓn hãa cña c¸c nhãm tÕ bµo chuyªn biÖt. Do ®ã chóng cã

thÓ ®iÒu hßa ho¹t ®éng chøc n¨ng cña c¸c tÕ bµo trong ph¹m vi b×nh th−êng

vµ trong c¸c qóa tr×nh bÖnh lý. §iÒu nµy cho phÐp cã thÓ coi c¸c lo¹i chÕ

phÈm nµy lµ nh÷ng lo¹i thuèc cã kh¶ n¨ng chèng l¹i c¸c chÊt sinh c¶nh l¹,

kh«ng cã c¸c t¸c dông phô. C¸c lo¹i thuèc nµy kh«ng g©y ¶nh h−ëng ®Õn

c©n b»ng néi m«i trong c¬ thÓ con ng−êi.

C¸c chÕ phÈm peptit ®iÒu hßa sinh häc lµm t¨ng ®¸ng kÓ hiÖu qña

cña c¸c ph−¬ng ph¸p hiÖn cã trong phôc håi søc kháe sau khi bÞ t¸c ®éng

cña c¸c t¸c nh©n kh¸c (bÞ chÊn th−¬ng, t¸c ®éng tia phãng x¹, nhiÔm ®éc,

c¨ng th¼ng thÇn kinh -t©m lÝ) vµ ®−îc sö dông ®Ó dù phßng vµ ®iÒu trÞ

nh÷ng tr¹ng th¸i liªn quan tíi c¸c rèi lo¹n kh¶ n¨ng chèng ®ì cña c¬ thÓ vµ

nhiÒu rèi lo¹n chøc n¨ng sinh lý, kÓ c¶ bÖnh lý do tuæi t¸c. Cytomedin lµ

lo¹i thuèc ®· ®−îc ghi trong d−îc ®iÓn quèc gia cña LB Nga.

HiÖn nay t¹i ViÖn ®iÒu hßa sinh häc vµ l·o khoa Sant-Peterbua thuéc

ViÖn Hµn l©m y häc Liªn bang Nga ®· x©y dùng ®−îc c«ng nghÖ ®iÒu chÕ

c¸c chÕ phÈm cã ho¹t tÝnh sinh häc ®Ó bæ sung vµo thøc ¨n. C¸c lo¹i thuèc

nµy ®−îc gäi lµ Cytamin. §©y lµ phøc hîp nucleo-protein cã ho¹t tÝnh sinh

häc tù nhiªn chiÕt t¸ch tõ c¸c c¬ quan vµ c¸c m« kh¸c nhau cña ®éng vËt,

cã ®Þnh h−íng t¸c ®éng (®Þnh h−íng vµo c¸c c¬ quan ®Æc hiÖu). C¸c lo¹i

thuèc nµy còng chøa c¸c lo¹i kho¸ng chÊt ( magie, s¾t, photpho, kali, canxi,

natri ...), c¸c yÕu tè vi l−îng (®ång, mangan, coban, molibden ...) vµ c¸c

vitamin (B1, B2, A, E ...) víi nång ®é sinh lý vµ ë d¹ng dÔ hÊp thu. §iÒu

7

nµy lµm t¨ng t¸c dông sinh lý cao cña chÕ phÈm ®èi víi tÊt c¶ c¸c løa tuæi.

Kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ thuèc ch÷a bÖnh, c¸c hîp chÊt peptit ®iÒu hßa sinh

häc cßn lµ chÕ phÈm båi bæ søc kháe. Khi bæ sung vµo thøc ¨n, víi t¸c dông

®iÒu hßa sinh lý, Cytamin sÏ t¸c ®éng ®Õn c¸c hÖ chøc n¨ng kh¸c nhau, do

®ã cã thÓ sö dông lµm c¸c thuèc thÝch nghi tù nhiªn (adaptogen).

Nh÷ng ®iÒu nªu trªn cho thÊy: viÖc sö dông c¸c chÕ phÈm peptit ®iÒu hßa

sinh häc - Cytomedin vµ Cytamin ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña c«ng t¸c ®iÒu trÞ vµ

dù phßng cho c¸c CCB vµ nh÷ng ng−êi d©n ViÖt Nam bÞ t¸c ®éng cña c¸c chÊt

diÖt cá chøa dioxin do qu©n ®éi Mü sö dông trong chiÕn tranh .

§−îc phÐp cña Bé Y tÕ ViÖt Nam (C«ng v¨n sè 7455/QLD-VP ngµy

18/12/2001 cña Côc qu¶n lý d−îc ViÖt Nam, Bé Y tÕ cho phÐp tiÕp nhËn vµ

sö dông thuèc Thymalin ë ViÖt Nam, C«ng v¨n sè 1049/QLTP-§K ngµy

18/12/2001 cña Côc Qu¶n lý chÊt l−îng vÖ sinh an toµn thùc phÈm, Bé Y tÕ

cho phÐp nhËp vµ sö dông c¸c s¶n phÈm dinh d−ìng nh»m môc ®Ých nghiªn

cøu khoa häc vÒ phôc håi søc khoÎ cho c¸c cùu chiÕn binh bÞ ph¬i nhiÔm

chÊt da cam ) ( phô lôc 1 ) Trung t©m nhiÖt ®íi ViÖt Nga ®· tiÕn hµnh

nghiªn cøu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña c¸c chÕ phÈm peptit ®iÒu hoµ sinh häc

trong phôc håi søc khoÎ cho c¸c cùu chiÕn binh bÞ ph¬i nhiÔm chÊt da cam,

hiÖn ®ang sinh sèng t¹i quËn CÇu GiÊy, Hµ Néi.

iii. ®èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

1. §èi t−îng vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu:

Tæng sè CCB – nam giíi ®−îc nghiªn cøu lµ 519 ng−êi, ®É tõng tham

gia chiÕn ®Êu vµ phôc vô chiÕn ®Êu t¹i c¸c chiÕn tr−êng miÒn Nam, tõ vÜ

tuyÕn 17 trë vµo. Sau khi ra qu©n cho ®Õn nay ®ang sinh sèng t¹i c¸c ph−êng

NghÜa §«, NghÜa T©n, Quan Hoa, quËn CÇu GiÊy, Hµ Néi. C¸c CCB ®−îc

mêi ®Õn kh¸m bÖnh vµ xÐt nghiÖm trªn c¬ së tù nguyÖn. Trong qu¸ tr×nh

kh¸m nghiÖm v× nh÷ng lý do kh¸c nhau, cã mét sè CCB bá dë, kh«ng tham

gia ®Çy ®ñ nªn sè l−îng CCB ë c¸c ®Ò môc kh¸m cã kh¸c nhau.

2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

8

C¸c néi dung nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh theo c¸c ph−¬ng ph¸p vµ c¸c

b−íc chÝnh sau ®©y:

S¬ ®å 1. Néi dung kh¸m nghiÖm tèi thiÓu c¸c CCB

Kh¸m nghiÖm tæng hîp cho CCB

LËp phiÕu ®iÒu tra t×nh tr¹ng

søc khoÎ CCB

Kh¶o s¸t nh©n tr¾c

Kh¸m néi khoa

Kh¸m thÇn kinh

Kh¸m bÖnh ngoµi da

Kh¸m TMH, RHM, M¾t

Kh¸m ngo¹i khoa

Ghi ®iÖn tim

XÐt nghiÖm huyÕt häc

XÐt nghiÖm sinh ho¸ m¸u

XN n−íc tiÓu th−êng qui

§Þnh l−îng dioxin trong m¸u

* LËp phiÕu ®iÒu tra t×nh tr¹ng søc khoÎ CCB

9

Sö dông ph−¬ng ph¸p pháng vÊn trùc tiÕp tõng ®èi t−îng theo mÉu phiÕu

thèng nhÊt ( phô lôc2 ) ®Ó thu thËp th«ng tin vÒ tiÒn sö, ®iÒu kiÖn vµ møc

®é cã thÓ bÞ t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè nguy c¬ kh¸c nhau trong c¸c thêi kú

tr−íc, trong vµ sau phôc vô trong qu©n ®éi, vÒ tiÒn sö thay ®æi t×nh tr¹ng

søc khoÎ cña c¸c CCB.

*Kh¸m l©m sµng

Ph−¬ng ph¸p kh¸m bÖnh trong tõng chuyªn khoa theo quy ®Þnh chung vµ

theo mÉu phiÕu quy ®Þnh ( phô lôc 3 ).Néi dung kh¸m gåm :1. C¸c bÖnh

vÒ tai, mòi, häng, r¨ng vµ thÞ gi¸c. 2. HÖ tim m¹ch. 3.HÖ h« hÊp. 4. HÖ

tiªu ho¸. 5. HÖ tiÕt niÖu. 6. HÖ x−¬ng-c¬. 7.C¸c rèi lo¹n thÇn kinh. 8. C¸c

bÖnh ngoµi da vµ tham kh¶o toµn bé néi dung sæ søc khoÎ ®Ó thu thËp c¸c

th«ng tin vÒ tiÒn sö bÖnh (trong c¸c tr−êng hîp cßn gi÷ ®−îc). §¸nh gi¸

hiÖn tr¹ng søc khoÎ cña ®èi t−îng.

*XÐt nghiÖm cËn l©m sµng

TiÕn hµnh ghi ®iÖn tim vµ c¸c xÐt nghiªm huyÕt häc, sinh ho¸ m¸u, n−íc tiÓu .

§Þnh l−îng dioxin trong m¸u trén cña c¸c nhãm CCB cã møc ®é tiÕp xóc

kh¸c nhau víi OA/dioxin

*Xö lý thèng kª c¸c sè liÖu

HÖ thèng ho¸ c¸c d÷ liÖu, lËp c¬ së d÷ liÖu;ph©n tÝch thèng kª c¸c sè liÖu

®· thu ®−îc theo c¸c ph−¬ng ph¸p thÝch hîp.

* Bµn luËn kÕt qu¶, rót ra nhËn xÐt

Lùa chän ra nhãm CCB cã bÖnh lý liªn quan tiÕp xóc víi OA/dioxin ®Ó

tiÕn hµnh ®iÒu trÞ b»ng c¸c chÕ phÈm peptit ®iÒu hoµ sinh häc.

*TiÕn hµnh ®iÒu trÞ b»ng c¸c chÕ phÈm peptit ®iÒu hoµ sinh häc cho c¸c

CCB trªn c¬ së tù nguyÖn, theo liÖu tr×nh quy ®Þnh.

10

S¬ ®å 2. LiÖu tr×nh ®iÒu trÞ phôc håi søc khoÎ cho cùu chiÕn binh

Kh¸m l©m sµng vµ xÐt nghiÖm:

C¸c triÖu chøng chñ quan, tr¹ng th¸i t©m sinh lý vµ t×nh tr¹ng chøc n¨ng cña

c¸c c¬ quan, xÐt nghiÖm cËn l©m sµng cho 50 bÖnh nh©n tù nguyÖn

↓ ↓

Nhãm chøng: 22 ng−êi Nhãm nghiªn cøu: 28

TiÕn hµnh ®iÒu trÞ

(trong 10 ngµy)

Pancramin, coramin, hepatamin,

ventramin, thymalin, epithalamin Dïng placebo

Kh¸m l©m sµng gi÷a kú: triÖu chøng chñ quan, tr¹ng th¸i t©m sinh lý,

chøc n¨ng c¸c c¬ quan (sau uèng thuèc 4 ngµy)

Kh¸m vµ xÐt nghiÖm ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®iÒu trÞ: triÖu chøng kh¸ch quan,

tr¹ng th¸i t©m sinh lý, t×nh tr¹ng chøc n¨ng c¸c c¬ quan, xÐt nghiÖm cËn

l©m sµng (sau uèng thuèc 4 ngµy)

§iÒu trÞ: (trong 20 ngµy)

Nhãm nghiªn cøu 2: 15 ng−êi Thymalin,epythalamin

Kh¸m vµ xÐt nghiÖm ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®iÒu trÞ: triÖu chøng chñ quan,

tr¹ng th¸i t©m sinh lý, t×nh tr¹ng chøc n¨ng c¸c c¬ quan, xÐt nghiÖm cËn l©m

sµng (20 ngµy sau ®iÒu trÞ)

11

V. kÕt qu¶ nghiªn cøu

1. Mét sè ®Æc ®iÓm cña ®èi t−îng nghiªn cøu.

Ph©n nhãm CCB theo møc ®é tiÕp xóc víi OA/dioxin

C¨n cø vµo th«ng tin thu ®−îc qua phiÕu kh¶o s¸t dÞch tÔ,

chóng t«i ph©n chia ra ba nhãm CCB cã møc ®é cã thÓ cã tiÕp xóc

kh¸c nhau víi OA/dioxin nh− sau:

-Nhãm 1 (®èi chøng) : gåm 233 CCB (chiÕm 44,89%) kh«ng bÞ

tiÕp xóc trùc tiÕp vµ kh«ng ®Õn vïng ®· bÞ r¶i OA/dioxin.

-Nhãm 2 (nhãm nghiªn cøu): gåm 230 CCB (chiÕm 44,32%)

kh«ng bÞ tiÕp xóc trùc tiÕp víi OA/dioxin, nh−ng ®· sèng vµ/hoÆc ®i

qua vïng ®· bÞ r¶i OA/dioxin.

-Nhãm 3 (nhãm nghiªn cøu): gåm 56 CCB (chiÕm 10,78%)®· bÞ

tiÕp xóc trùc tiÕp víi OA/dioxin (bÞ r¶i OA/dioxin vµo quÇn ¸o, vïng

da, hÝt ph¶i...) vµ ®· sèng trªn l·nh thæ ®· bÞ r¶i OA/dioxin.

Chóng t«i ®· tiÕn hµnh ®Þnh l−îng dioxin trong m¸u trén cña

mét sè CCB t×nh nguyÖn trong mçi nhãm. Nhãm 1: 14 CCB, Nhãm 2:

34 CCB , Nhãm 3: 20 CCB tæng khèi l−îng m¸u lÊy cña mçi nhãm lµ

kho¶ng 50ml. Ph©n tÝch b»ng ph−¬ng ph¸p s¾c kÝ khÝ ph©n gi¶i cao

(HRGC) ,“HP 6890 Plus”vµ khèi phæ ph©n gi¶i cao ( HRMS )”

Finnigan MAT 95 XL”;ngµy10 .12. 2001, t¹i Labor §éc häc sinh th¸i

ViÖn c¸c vÊn ®Ò sinh th¸i vµ tiÕn ho¸, VHLKH L.B. Nga.KÕt qu¶ ®Þnh

l−îng PCDD vµ PCDF trong m¸u CCB ( B¶ng 1 )

KÕt qu¶ ®Þnh l−îng dioxin l−u tån trong m¸u CCB, sau trªn d−íi

30 n¨m tiÕp xóc víi chÊt ®éc, phï hîp víi kÕt qu¶ ph©n lo¹i møc ®é

ph¬i nhiÔm qua phiÕu ®iÒu tra søc khoÎ CCB.

12