Nghiên cứu bệnh héo cây vừng và thăm dò một số biện pháp phòng trừ tại nghệ an

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PNTN

VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

----------------***------------------

NGUYỄN MẠNH HÙNG

NGHIÊN CỨU BỆNH HÉO CÂY VỪNG VÀ THĂM

DÒ MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ

TẠI NGHỆ AN

LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP

Chuyên ngành: Bảo vệ thực vật

Mã số : 60.62.10

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Văn Tuất

HÀ NỘI -2009

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 2

LỜI CẢM ƠN

ðể hoàn thành ñề tài tốt nghiệp, ngoài sự cố gắng của bản thân tôi ñã

nhận ñược rất nhiều sự quan tâm giúp ñỡ nhiệt tình của thầy cô, bạn bè ñồng

nghiệp và người thân.

Trước tiên, tôi xin ñược bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy hướng dẫn

PGS.TS Nguyễn Văn Tuất – Phó Giám ñốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt

Nam, TS ðặng Vũ Thị Thanh ñã tận tình giúp ñỡ tôi trong quá trình thực hiện

ñề tài và hoàn thành bản luận văn này.

Tôi xin ñược gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo trong Ban ðào tạo sau

ñại học - Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám ñốc viện, các cán bộ ñồng nghiệp

tại Bộ Môn Miễn Dịch thực vật - Viện Bảo vệ thực vật ñã tạo ñiều kiện, tận tình

giúp ñỡ tôi cả vật chất và tinh thần ñể tôi hoàn thành ñề tài tốt nghiệp này.

Tôi xin ñược gửi lời cảm ơn tới các bà con nông dân tại Nghệ An ñã

tạo ñiều kiện cho tôi thực hiện ñề tài.

Bên cạnh ñó tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới tất cả bạn bè, người

thân, ñồng nghiệp luôn bên cạnh ñộng viên giúp ñỡ tôi trong quá trình học tập

và thực hiện luận văn này.

Hà Nội, ngày 28 tháng 12 năm 2009

Tác giả luận văn

Nguyễn Mạnh Hùng

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 3

LỜI CAM ðOAN

Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả

nghiên cứu trong luận văn là kết quả lao ñộng sáng tạo của chính tác giả. Các

số liệu và bảng biểu trình bày trong luận văn là trung thực và chưa ñược công

bố trong bất cứ công trình nào khác.

Tôi xin cam ñoan rằng mọi sự giúp ñỡ cho việc thực hiện luận văn

này ñã ñược cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn ñều ñã

ñược chỉ rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Nguyễn Mạnh Hùng

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 4

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa i

Lời cam ñoan ii

Lời cảm ơn iii

Mụclục iv

Danh mục các ký hiệu và chữ viết tắt vi

Danh mục các bảng vii

Danh mục các hình viii

MỞ ðẦU 1

1. ðặt vấn ñề 1

2 Ý nghĩa khoa học của ñề tài 2

3. Mục tiêu ñề tài 3

4. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu 3

Chương1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4

1.1 Cơ sở khoa học ñề tài 4

1.2 Tình hình sản xuất vừng trên thế giới và Việt Nam 4

1.2.1 Tình hình sản xuất vừng trên thế giới 4

1.2.2 Tình hình sản xuất vừng ở Việt Nam 7

1.3 Tình hình nghiên cứu bệnh héo vừng trong và ngoài nước 9

1.3.1 Nghiên cứu ngoài nước 9

1.3.1.1 Bệnh rũ xanh cây vừng (héo xanh vừng) 9

1.3.1.2 Bệnh héo vàng vừng (khô thân) 20

1.3.2 Nghiên cứu trong nước 27

Chuơng 2: VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN

CỨU

30

2.1 Vật liệu nghiên cứu 30

2.2 Nội dung nghiên cứu 30

2.3 Phương pháp nghiên cứu 30

2.3.1 ðiều tra tác hại của bệnh héo vừng trên ñồng ruộng 30

2.3.2 Phương pháp xác ñịnh nguyên nhân gây bệnh....................... 31

2.3.3 Phương pháp nghiên cứu ảnh hưởng ñiều kiện ngoại cảnh......... 35

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 5

2.3.4 Phương pháp ñánh giá mức ñộ chống chịu bệnh ....................... 36

2.3.5. Phương pháp nghiên cứu biện pháp phòng trừ 37

2.3.6 Công thức tính toán và xử lý số liệu 40

Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 42

3.1 ðiều tra mức ñộ nhiễm bệnh héo vừng và triệu chứng bệnh héo vừng 42

3.2 Kết quả xác ñịnh nguyên nhân gây bệnh héo cây vừng ........... 46

3.2.1 Thu thập mẫu bệnh héo vừng 46

3.2.2 Phân lập, nuôi cấy vi sinh vật gây bệnh 47

3.2.3 Kết quả nghiên cứu, giám ñịnh bệnh theo phương pháp thường quy 47

3.2.4. Xác ñịnh tên vi khuẩn gây bệnh héo xanh vừng bằng công nghệ sinh học 52

3.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của ñiều kiện sinh thái tới sự phát sinh,

phát triển của bệnh héo rũ xanh cây vừng ở Nghệ An

57

3.4. Kết quả ñánh giá nguồn gien chống chịu bệnh héo xanh vừng 61

3.5. Kết quả nghiên cứu thăm dò một số biện pháp phòng trừ bệnh héo vừng 64

KẾT LUẬN VÀ ðỀ NGHỊ 73

1. Kết luận 73

2. ðề nghị 74

3. Tài liệu tham khảo 75

4. Phụ lục kết quả xử lý thống kê

5. Phụ lục môi trường dùng trong nghiên cứu

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 6

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

TT Chữ viết tắt Từ viết tắt

1 BVTV Bảo vệ thực vật

2 CPB Cây phát bệnh

3 CS Cộng sự

4 CSB Chỉ số bệnh

5 CT Công thức

6 CFU Colony – forming units

7 DHH ðộ hữu hiệu

8 DC ðối chứng

9 NXB Nhà xuất bản

10 NSP Ngày sau phun

11 NTB Nhiễm trung bình

12 NN Nhiễm nặng

13 KTB Kháng trung bình

14 K Kháng

15 HXVK Héo xanh vi khuẩn

16 SCTN Số cây thí nghiệm

17 TKTD Thời kỳ tiềm dục

18 TP Trước phun

19 VSV Vi sinh vật

20 DNA Acid deoxyribonucleic

21 PCR Polymerase Chain Reaction

22 PCR- RAPD Polymerase Chain Reaction- Remonte

Area Development Programme

23 UPGMA Unweighted Pair Group Method with

Arithmetic

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 7

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng Tên bảng Trang

1.1 Tình hình sản xuất vừng trên thế giới từ 2004- 2007…. 5

1.2 Diện tích, năng xuất và sản lượng vừng ở một số nước

trồng vừng chủ yếu trên thế giới……………….

5

1.3 Tình hình sản xuất vừng ở Việt Nam…………… 7

1.4 Những ñặc tính sinh hoá chính của R. solanacearum.. 11

2.1 Trình tự các nucleotide của 10 mồi RAPD ...................... 33

3.1 Mức ñộ gây hại của các bệnh héo vừng tại Nghệ An ........... 45

3.2 Kết quả thu thập mẫu bệnh tại các ñịa phương 46

3.3 Kết quả thử ñộc tính của các nguồn vi khuẩn...................... 50

3.4 Kết quả lây bệnh nhân............................................................... 51

3.5 Danh sánh 11 chủng vi khuẩn dùng trong nghiên cứu 52

3.6 Giá trị tương quan kiểu hình (r)............................................ 54

3.7 Hệ số tương ñồng giữa các chủng vi khuẩn nghiên cứu 55

3.8 Kết quả ñánh giá khả năng kháng bệnh héo xanh vi khuẩn

hại vừng trong ñiều kiện nhà lưới

62

3.9 Kết quả ñánh giá tập ñoàn giống vừng trong ñiều kiện

ngoài ñồng ruộng………………………………….

63

3.10 Ảnh hưởng của một số thuốc hoá học ñến sự phát triển của

nấm Colletotrichum sp…………………….

65

3.11 Kết quả phòng trừ bệnh héo vàng trên vừng bằng một số

thuốc hoá học trong vụ hè thu năm 2009…………………….

67

3.12 Kết quả phòng trừ bệnh héo xanh vi khuẩn bằng một số loài

thuốc hóa học tại Diễn Châu - Nghệ An…………………….

68

3.13 Kết quả phòng trừ bệnh héo xanh vi khuẩn bằng chế

phẩm sinh học trong nhà lưới Viện BVTV……………….

69

3.14 Kết quả phòng trừ bệnh héo xanh vi khuẩn bằng chế

phẩm sinh học tại Diễn Châu- Nghệ An, Vụ hè thu 2009

71

3.15 Kết quả ñánh giá một số hoạt chất sinh học nhằm nâng cao

tính miễn dịch ñối bệnh héo xanh vi khuẩn …………

72

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 8

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ðỒ THỊ

Hình Tên hình Trang

2.1 Tế bào của vi khuẩn gây bệnh héo xanh ............................ 12

3.1 Dịch vi khuẩn chảy ra từ thân cây bị bệnh héo rũ xanh....... 43

3.2 Triệu chứng bệnh héo rũ xanh............................................... 43

3.3 Triệu chứng bệnh héo vàng.............................................. 43

3.4 Ruộng vừng bị héo tại Diễn Châu - Nghệ An ..................... 44

3.5 Tản nấm ñĩa cành và Colletotrichum sp. ........................... 47

3.6 Hình thái khuẩn lạc trên môi trường TZCA và PPGA........ 49

3.7 Kết quả thử ñộc tính của vi khuẩn trên lá thuốc lá............ 50

3.8 Kết quả ñiện di sản phẩm RAPD của chủng vi khuẩn .... 53

3.9 Biểu ñồ hình cây các chủng khuẩn nghiên cứu ................ 56

3.10 Diễn biến của bệnh héo xanh vừng trên các giống …....... 57

3.11 Diễn biến của bệnh héo xanh vừng trên các chân ñất…… 59

3.12 Diễn biến của bệnh héo xanh vừng trên các thời vụ……. 61

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 1

MỞ ðẦU

1. ðặt vấn ñề

Cây vừng (mè) có tên khoa học là Seamum indicum L. thuộc bộ

Tubiflorae, họ Pedaliaceae có 16 chi và khoảng 60 loài trong ñó có một vài loài

có thể ñược lai với Seamum indicum và ñược gieo trồng ñể lấy hạt.

Vừng ñược biết ñến như một loài cây có dầu lâu ñời nhất ñược con người

sử dụng. Cây vừng có nguồn gốc từ châu Phi, sau ñó sớm ñược phát triển ở

vùng phía tây châu Á, ñến Ấn ðộ, Trung Quốc và Nhật Bản, những nơi này ñã

trở thành trung tâm phân bố thứ hai của vừng [1], [32]. Ở Nam Mỹ, vừng ñược

du nhập qua từ Châu Phi sang [32].

Hiện nay vừng ñược gieo trồng rất phổ biến ở các vùng nhiệt ñới, cận

nhiệt ñới và thông qua việc nghiên cứu chọn tạo, nhiều giống có thể thích hợp

trồng ở một số nước thuộc vùng ôn ñới.

Vừng là cây lấy dầu ngắn ngày mà bộ phận thu thoạch chính là hạt. Trong

thành phần của hạt vừng, cứ 100 gam hạt có chứa từ 43,5- 58,8 gam Lipit, hạt

vừng rất giàu acid béo không bão hoà cần thiết cho nhu cầu cơ thể như linoleic...

Trong thành phần của hạt vừng còn có chất sesamol và một số glucosid khác có

tác dụng chống phản ứng peroxyd hoá chất béo và có ñầy ñủ 18 acid amin không

thay thế. Ngoài ra, hạt vừng có nhiều vitamin A, B1, B2, PP và một số nguyên tố

khoáng như canxi, photpho sắt, kẽm, ñồng, molipden… các vitamin trong dầu

vừng hỗ trợ cho việc hấp thu và tiêu hoá thức ăn. Dầu vừng là loại dầu dễ

tiêu, cho năng lượng cao, có thể bảo quản trong thời gian dài hơn so với các

lọai dầu thực vật khác. Chính vì vậy dầu vừng ñã ñược xem là một trong những

thực phẩm khá lý tưởng ñể làm thực phẩm cho người lớn và trẻ em, ñặc biệt cho

người béo phì hay người thừa cholesterol trong máu.

Cây vừng có khả năng thích ứng rộng, do có thể trồng ñược trên nhiều loại

ñất ngay cả những loại ñất xấu không thể trồng ñược các loại cây trồng khác, mặt

khác ñầu tư cho trồng vừng không cao, kỹ thuật trồng ñơn giản. Cây vừng có thời

gian sinh trưởng ngắn, thuận lợi cho việc thâm canh tăng vụ, nâng cao thu nhập