Nghi thức lời nói trong hoạt động giao tiếp và rèn luyện nghi thức lời nói cho học sinh tiểu học

Đặng Thị Lệ Tâm Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 73(11): 3 - 8

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3

NGHI THỨC LỜI NÓI TRONG HOẠT ĐỘNG GIAO TIẾP

VÀ RÈN LUYỆN NGHI THỨC LỜI NÓI CHO HỌC SINH TIỂU HỌC

Đặng Thị Lệ Tâm*

Trường Đại học Sư phạm - ĐH Thái Nguyên

TÓM TẮT

Nghi thức lời nói (NTLN) là một thuật ngữ mới xuất hiện trong thời gian gần đây, khi ngôn ngữ

học chuyển dần sang hướng nghiên cứu lời nói. NTLN là dùng tiếng nói để phục vụ cho nghi thức

ứng xử. Do đó, cần phải nhận thức được tầm quan trọng của việc sử dụng NTLN trong khẩu ngữ,

trong giao tiếp để phục vụ cho việc thiết lập, duy trì và phát triển các mối quan hệ xã hội. Dạy học

NTLN là một nội dung mới của chương trình Tiếng Việt tiểu học. Các NTLN trong chương trình

sẽ giúp học sinh biết cách giao tiếp ứng xử trong nhiều tình huống của cuộc sống, giúp các em

phát triển được tất cả các dạng lời nói mà cuộc sống đang đòi hỏi ở các em, hướng các em trở

thành những con người năng động, sáng tạo, hoàn thiện trong xã hội mới.

Từ khoá: nghi thức lời nói, hoạt động giao tiếp, tiếng Việt, tiểu học, tình huống...

NTLN TRONG HOẠT ĐỘNG GIAO TIẾP 

Nói tới giao tiếp của xã hội loài người là nói

tới giao tiếp bằng ngôn ngữ vì chỉ con người

mới có ngôn ngữ. Ngôn ngữ ra đời đã gắn kết

con người lại với nhau chặt chẽ hơn, và xã hội

loài người thì được “xã hội hoá” mạnh mẽ

hơn bởi tính quy ước chặt chẽ của nó. Xã hội

càng phát triển, tính quy ước của ngôn ngữ

càng cao, với những nghi thức ngày càng tinh

tế và phức tạp. Ngôn ngữ học hiện đại đã ngày

càng chú ý hơn tới ngôn ngữ trong mối quan

hệ với các nhân tố văn hoá, xã hội hay phong

tục tập quán của cộng đồng sử dụng nó.

Ở nước ta, NTLN là một thuật ngữ mới xuất

hiện trong thời gian gần đây, khi ngôn ngữ

học chuyển dần sang hướng nghiên cứu lời

nói. NTLN là dùng tiếng nói để phục vụ cho

nghi thức ứng xử. Có rất nhiều cách hiểu khác

nhau về NTLN:

Trong cuốn “Nghi thức lời nói Nga”, Akisina

A.A và N.I.Formanovskaija đã nêu lên một

định nghĩa khá đầy đủ về NTLN. NTLN là

“Những quy tắc ứng xử lời nói đặc trưng của

từng dân tộc được dùng trong các tình huống

có những người đối thoại đang tiếp xúc và

giao tiếp với giọng điệu được lựa chọn phù

hợp với hoàn cảnh giao tiếp, với các dấu hiệu

xã hội của những người đối thoại và các mối



Tel: 0912454828; Email: [email protected]

quan hệ giữa họ với nhau, và được biến thành

các động hình giao tiếp”.

Từ điển tiếng Việt của Viện Nghiên cứu ngôn

ngữ học 2005 có định nghĩa: “NTLN là

những điều quy định theo quy ước xã hội

hoặc thói quen cần phải làm đúng để đảm bảo

tính nghiêm túc của sự giao tiếp”.

Như vậy, NTLN là hệ thống những công thức

tương đối vững bền mang tính đặc thù của

dân tộc được thừa nhận nhằm thiết lập mối

quan hệ giữa các thành viên tham gia giao

tiếp trong một tổng thể ước lệ. Xã hội đặt ra

những hình thức nghi lễ ứng xử (trong đó có

cả những ứng xử lời nói) mỗi khi thiết lập và

duy trì sự tiếp xúc với người đối thoại và đòi

hỏi những người bản ngữ phải tuân thủ các

quy tắc ấy. Ngay lúc còn nhỏ, người ta đã

được dạy cách dùng các nghi thức, các thể

thức chào hỏi, cảm ơn, xin lỗi…và có những

phản ứng với sự không tuân thủ quy tắc ấy.

Các hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ và các

thao tác của nó chịu sự kiểm tra ngặt nghèo

cũng như chịu ảnh hưởng từ các nguyên tắc

thẩm mỹ và các quy ước xã hội. Để giao tiếp

được với nhau, con người phải tuân theo

những nghi thức nhất định theo quy ước của

xã hội, chẳng hạn như trước khi vào câu

chuyện thì phải có chào hỏi, khi nhận ân huệ

từ người khác thì phải cám ơn, khi mắc lỗi thì

phải xin lỗi... NTLN chính là nơi bộc lộ rõ rệt

nhất tính riêng biệt của văn hoá, tâm lý dân