Nghệ thuật xây dựng tình huống trong truyện ngắn của Nguyễn Ái Quốc

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 2(46) Tập 1/N¨m 2008

8

NghÖ thuËt x©y dùng t×nh huèng trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn ¸i Quèc

TrÇn ThÞ §oµn (Tr−êng §H S− ph¹m - §H Th¸i Nguyªn)

1. NguyÔn ¸i Quèc - Hå ChÝ Minh - anh hïng gi¶i phãng d©n téc, danh nh©n v¨n hãa thÕ

giíi, lµ lEnh tô vÜ ®¹i cña nh©n d©n ViÖt Nam ®ång thêi còng lµ mét t¸c gia lín cña v¨n häc ViÖt

Nam hiÖn ®¹i. Ng−êi ®E ®Ó l¹i cho hËu thÕ mét sù nghiÖp v¨n ch−¬ng lín lao vÒ tÇm vãc, phong phó,

®a d¹ng vÒ thÓ lo¹i vµ ®Æc s¾c vÒ phong c¸ch nghÖ thuËt. Cã thÓ t×m hiÓu sù nghiÖp v¨n häc cña

Ng−êi chñ yÕu trªn ba lÜnh vùc: V¨n chÝnh luËn, TruyÖn vµ ký, Th¬ ca. ë lÜnh vùc truyÖn vµ ký, ®¸ng

chó ý nhÊt lµ nh÷ng truyÖn ng¾n cña NguyÔn ¸i Quèc viÕt vµo nh÷ng n¨m 20 (thÕ kû XX) ë Ph¸p.

§ã lµ nh÷ng t¸c phÈm giµu chÊt trÝ tuÖ vµ rÊt hiÖn ®¹i, cã vÞ trÝ, vai trß më ®−êng khai s¸ng cho nÒn

v¨n häc c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Nghiªn cøu truyÖn vµ ký cña NguyÔn ¸i Quèc, ®Õn nay trong vµ

ngoµi n−íc ®E cã hµng tr¨m c«ng tr×nh lín nhá. C¸c nhµ nghiªn cøu ®E ®i s©u t×m hiÓu vÒ gi¸ trÞ néi

dung t− t−ëng, gi¸ trÞ nghÖ thuËt, ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c, phong c¸ch nghÖ thuËt, vÞ trÝ, vai trß më

®−êng cña truyÖn ký NguyÔn ¸i Quèc trong v¨n häc ViÖt Nam… Riªng vÒ nghÖ thuËt truyÖn ng¾n

cña NguyÔn ¸i Quèc, c¸c nhµ nghiªn cøu ®E ®i vµo c¸c ph−¬ng diÖn: ng«n ng÷, cèt truyÖn, kÕt cÊu,

nghÖ thuËt trÇn thuËt, nghÖ thuËt ch©m biÕm, nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt… Qua t×m hiÓu c¸c c«ng

tr×nh ®i tr−íc, chóng t«i nhËn thÊy: c¸c nhµ nghiªn cøu ®E ®−a ra nh÷ng nhËn ®Þnh, nh÷ng kÕt luËn

khoa häc kh¸ chÝnh x¸c vµ s©u s¾c, nh−ng riªng vÒ nghÖ thuËt x©y dùng t×nh huèng truyÖn th× cßn Ýt

®−îc ®Ò cËp ®Õn. Cã ch¨ng chØ lµ nh÷ng nhËn xÐt cã tÝnh kh¸i qu¸t vµ còng míi chØ tËp trung vµo hai

truyÖn ng¾n: Vi hµnh vµ Nh÷ng trß lè hay Varen vµ Phan Béi Ch©u. Cßn ë nh÷ng truyÖn ng¾n kh¸c

l¹i Ýt ®−îc quan t©m. NguyÔn NghiÖp trong bµi viÕt TruyÖn vµ ký cña NguyÔn ¸i Quèc më ra mét giai

®o¹n míi trong v¨n häc yªu n−íc vµ c¸ch m¹ng vµ NguyÔn §¨ng M¹nh trong chuyªn luËn Mét sè

vÊn ®Ò ph−¬ng ph¸p luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vÒ Hå ChÝ Minh cïng nhËn thÊy “ë Vi hµnh

th× ®Æc s¾c nhÊt lµ t¹o t×nh huèng truyÖn - mét t×nh huèng nhÇm lÉn rÊt vui” [4,215]. Cßn Hµ Minh

§øc th× thÊy ë truyÖn ng¾n Nh÷ng trß lè hay Varen vµ Phan Béi Ch©u lµ “t×nh huèng mang tÝnh

t−¬ng ph¶n rÊt cao” [4,287]. KÕ thõa sù gîi më cña nh÷ng ng−êi ®i tr−íc, trong bµi viÕt nµy, chóng

t«i muèn ®i s©u h¬n, hÖ thèng h¬n vÒ nghÖ thuËt x©y dùng t×nh huèng trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn

¸i Quèc ®Ó thÊy râ h¬n mét nÐt ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt viÕt truyÖn ng¾n cña Ng−êi. §ång thêi

còng kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ, vai trß më ®−êng, ®Æt nÒn mãng cña Ng−êi cho sù ph¸t triÓn cña thÓ truyÖn

ng¾n hiÖn ®¹i trong v¨n xu«i hiÖn ®¹i ViÖt Nam.

2. Nãi ®Õn nghÖ thuËt truyÖn ng¾n, ng−êi ta th−êng coi ba yÕu tè sau ®©y lµ c¬ b¶n nhÊt:

t×nh huèng truyÖn, nh©n vËt truyÖn vµ c¸ch trÇn thuËt. Theo Tõ ®iÓn Tõ H¸n ViÖt (Phan V¨n

C¸c), t×nh huèng lµ: “hoµn c¶nh diÔn biÕn sù viÖc”. Cã nhiÒu truyÖn ng¾n sù s¸ng t¹o t×nh huèng

®ãng vai trß then chèt. §Æt vµo t×nh huèng Êy, nh©n vËt truyÖn béc lé s©u s¾c t©m lý, tÝnh c¸ch.

T− t−ëng cña thiªn truyÖn nhê thÕ mµ ®−îc thÓ hiÖn ®Ëm ®µ. Vµ xoay quanh t×nh huèng Êy, c¸c

t×nh tiÕt còng trë nªn hÊp dÉn. Râ rµng, t¸c phÈm cã “®øng” ®−îc hay kh«ng, cã chiÕm ®−îc sù

yªu thÝch cña ®éc gi¶ hay kh«ng vµ víi NguyÔn ¸i Quèc - t¸c phÈm cã ®¹t ®−îc môc tiªu chÝnh

trÞ hay kh«ng phô thuéc rÊt nhiÒu vµo nghÖ thuËt x©y dùng t×nh huèng truyÖn.

Nghiªn cøu mét sè truyÖn ng¾n tiªu biÓu: Pari (1922), Lêi than vEn cña bµ Tr−ng Tr¾c (1922),

Vi hµnh (1923), Nh÷ng trß lè hay Varen vµ Phan Béi Ch©u (1925), Con rïa (1925), cã thÓ thÊy

NguyÔn ¸i Quèc ®E s¸ng t¹o nhiÒu t×nh huèng truyÖn ®éc ®¸o, ®Æc s¾c. §ã lµ c¸c lo¹i t×nh huèng: t×nh

huèng t−¬ng ph¶n, t×nh huèng kÞch, t×nh huèng nhÇm lÉn, t×nh huèng ngñ m¬ gÆp ¸c méng…

Víi môc ®Ých ®Ó nh©n vËt tù béc lé tÝnh c¸ch trong t×nh huèng - trong truyÖn Nh÷ng trß

lè hay Varen vµ Phan Béi Ch©u - NguyÔn ¸i Quèc ®E khÐo lÐo t¹o ra mét t×nh huèng ®Æc biÖt,