Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn viết về đề tài miền núi của Ma Văn Kháng

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 3(47) Tập 1/N¨m 2008

3

NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt trong truyÖn ng¾n

viÕt vÒ ®Ò tµi miÒn nói cña Ma V¨n Kh¸ng

§µo Thuû Nguyªn (Tr−êng §H S− ph¹m - §H Th¸i Nguyªn)

Trong t¸c phÈm v¨n häc, nh©n vËt cã vai trß v« cïng quan träng. Nã lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó

nhµ v¨n kh¸i qu¸t hiÖn thùc mét c¸ch h×nh t−îng. Nh÷ng quy luËt cña ®êi sèng, nh÷ng t− t−ëng,

t×nh c¶m, quan niÖm nghÖ thuËt vµ lý t−ëng thÈm mÜ cña nhµ v¨n ®−îc thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt qua

nh©n vËt. Cã thÓ nãi: Nh©n vËt v¨n häc chÝnh lµ chiÕc ch×a kho¸ ®Ó më vµo thÕ giíi nghÖ thuËt

cña nhµ v¨n. Mçi nhµ v¨n th−êng cã nh÷ng t×m tßi riªng khi x©y dùng nh©n vËt, sao cho nã cã

thÓ béc lé tèt nhÊt ý ®å t− t−ëng cña m×nh. §Ó chuyÓn t¶i cã hiÖu qu¶ nh÷ng vÊn ®Ò cña ®êi sèng

vïng cao ®Õn víi ng−êi ®äc, Ma V¨n Kh¸ng ®G cã nh÷ng s¸ng t¹o ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt x©y

dùng nh©n vËt, nhÊt lµ x©y dùng nh÷ng h×nh t−îng nh©n vËt ng−êi miÒn nói. §G cã mét vµi c«ng

tr×nh vµ bµi viÕt ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt cña Ma V¨n Kh¸ng. Nh−ng

ë ®ã, c¸c t¸c gi¶ míi chØ dõng l¹i ë viÖc nghiªn cøu chung vÒ nh©n vËt trong thÓ lo¹i tiÓu thuyÕt

hoÆc truyÖn ng¾n cña Ma V¨n Kh¸ng mµ ch−a ®i vµo nghiªn cøu riªng vÒ nghÖ thuËt x©y dùng

nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña Ma V¨n Kh¸ng viÕt vÒ miÒn nói. Nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña

Ma V¨n Kh¸ng viÕt vÒ miÒn nói cã nÐt riªng. §ã lµ nh÷ng con ng−êi sèng "ë mét ®Þa vùc bÞ c¾t

xÎ vµ trong nh÷ng tÇng v¨n ho¸ riªng"[1]. ë hä c¸i "Hån nhiªn chÊt ph¸c ch−a vong th©n cña ®êi

sèng" cßn kh¸ ®Ëm nÐt. Nãi ®Õn hä lµ ta liªn t−ëng ®Õn "YÕu tè kh¸c l¹ trong khung c¶nh thiªn

nhiªn, trong tËp qu¸n, lèi sèng cña c¸c céng ®ång ng−êi vµ c¸ thÓ ë mét vïng ®Êt xa c¸ch " [2].

Ma V¨n Kh¸ng ý thøc râ vÒ ®iÒu nµy nªn khi viÕt vÒ con ng−êi miÒn nói nhµ v¨n còng cã nh÷ng

®iÓm nhÊn riªng ®Ó phï hîp víi ®èi t−îng ph¶n ¸nh cña m×nh.

1. Kh¾c ho¹ nh©n vËt qua yÕu tè ngo¹i h×nh

Khi miªu t¶ ngo¹i h×nh nh©n vËt, Ma V¨n Kh¸ng th−êng kh«ng dùng lªn c¶ mét ch©n dung

hoµn chØnh. Nhµ v¨n chØ chän nh÷ng nÐt tiªu biÓu mµ «ng cho lµ cã ý nghÜa quan träng gãp phÇn

thÓ hiÖn tÝnh c¸ch nh©n vËt. Cã nhµ nghiªn cøu ®G nãi vÒ sù chó ý ®Æc biÖt cña Ma V¨n Kh¸ng ®Õn

c¸i gäi lµ t−íng h×nh cña nh©n vËt [3]. Chóng t«i nhÊt trÝ víi ý kiÕn nµy vµ cho r»ng: Víi quan

niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi tù nhiªn, khi viÕt vÒ con ng−êi miÒn nói - nh÷ng con ng−êi gÇn víi

tù nhiªn h¬n c¶ - ®Æc ®iÓm nµy cña ngßi bót Ma V¨n Kh¸ng cµng ®−îc thÓ hiÖn râ nÐt.

Theo quan niÖm d©n gian, Ma V¨n Kh¸ng còng "tr«ng mÆt mµ b¾t h×nh dong" c¸c nh©n

vËt cña m×nh. Nhµ v¨n muèn "gäi" ra tÝnh c¸ch ngay tõ nh÷ng d¸ng nÐt bªn ngoµi cña nh©n vËt..

§©y lµ ch©n dung Giµng T¶: "... Còng lµ da lµ thÞt mµ da thÞt Giµng T¶ nh− s¾t nh− ®ång. Vai

Giµng T¶ réng gÊp r−ìi vai ng−êi. Ngùc phång nh− hai qu¶ gß.... C¸i cæ c¸i ®Çu cßn l¹ h¬n,

th¼ng ®¬ mét ®−êng, kh«ng biÕt gôc xuèng chÞu luþ ai, lóc nµo còng nh− quyÕt gi÷ th¼ng, bµnh

ra, to b»ng mÆt, tr«ng th¼ng nh− mét khèi ®óc liÒn, víi vµi ba nÐt m¾t, miÖng mòi ng¾n nhá, ®¬n

s¬. TÊt c¶ søc m¹nh nh− vËy lµ kh«ng biÕt ph« ra, chóng ch×m trong da thÞt, x−¬ng cèt, trong

d¸ng ®øng, b−íc ®i ngay ng¾n, tù nhiªn". Sù ®Æc t¶ ch©n dung nh©n vËt ë ®©y kh«ng chØ gióp

ng−êi ®äc nhËn ra r»ng: Giµng T¶ "H¬n h¼n mäi ng−êi ë thø cña c¶i v« gi¸: Søc khoÎ" mµ cßn

gióp hiÓu thªm kh¸ nhiÒu vÒ tÝnh c¸ch cña con ng−êi nµy: Gi¶n ®¬n, trung thùc, th¼ng th¾n,

kh«ng biÕt luån lôy ai bao giê.