[Luận văn]thành phần bọ trĩ hại chè và thiên địch của chúng; đặc tính sinh học sinh thái của loài

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp i

____________________________

Lª ThÞ Xu©n Thu

Thµnh phÇn bä trÜ h¹i chÌ vµ thiªn ®Þch cña chóng;

®Æc tÝnh sinh häc – sinh th¸i cña loµi bä trÜ h¹i chñ

yÕu t¹i phæ yªn, th¸i nguyªn vô xu©n 2004

LuËn v¨n th¹c sü n«ng nghiÖp

Hµ Néi - 2004

1

Lêi cam ®oan

T«i xin cam ®oan r»ng, sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n

nµy lµ trung thùc vµ ch−a hÒ ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo.

T«i xin cam ®oan r»ng, mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy

®· ®−îc c¸m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®· ®−îc chØ râ

nguån gèc.

Lª ThÞ Xu©n Thu

2

lêi c¶m ¬n

Tr−íc hÕt t«i xin bµy tá lßng c¶m ¬n ch©n thµnh ®Õn GS.TS. Hµ Quang

Hïng, Tr−ëng Bé m«n C«n trïng, tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I, ®· dµnh

nhiÒu thêi gian qui b¸u tËn t×nh h−íng dÉn t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ

hoµn thµnh b¶n luËn v¨n nµy.

T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ®Õn c¸c thµy c« gi¸o trong Bé m«n C«n

trïng, tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I ®· ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó t«i hoµn thµnh tèt

b¶n luËn v¨n nµy.

T«i còng xin c¶m ¬n Khoa N«ng häc, Khoa Sau ®¹i häc, Tr−êng §¹i

häc N«ng nghiÖp I ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó t«i ®−îc häc tËp vµ nghiªn cøu.

T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Uû ban nh©n d©n huyÖn Phæ Yªn, tØnh Th¸i

Nguyªn, Uû ban nh©n d©n huyÖn §ång Hû, tØnh Th¸i Nguyªn, Chi côc B¶o vÖ

thùc vËt tØnh Th¸i Nguyªn ®· t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó t«i ®−îc nghiªn

cøu vµ hoµn thµnh tèt b¶n luËn v¨n nµy.

Cuèi cïng, xin c¶m ¬n tÊt c¶ c¸c b¹n bÌ ®ång nghiÖp ®· ®éng viªn vµ

gióp ®ì t«i trong thêi gian häc tËp vµ thùc hiÖn ®Ò tµi nghiªn cøu.

Hµ Néi, th¸ng 9 n¨m 2004

Lª ThÞ Xu©n Thu

3

1. Më ®Çu

1.1. §Æt vÊn ®Ò

Trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam ®· cã rÊt nhiÒu c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu

vÒ c©y chÌ còng nh− c«ng dông cña chÌ víi søc kháe con ng−êi. Ng−êi Trung

Hoa lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn trªn thÕ giíi sö dông chÌ lµm d−îc phÈm [4].

Ngµy nay, uèng chÌ lµ thãi quen cña nhiÒu d©n téc thËm chÝ cßn ®−îc n©ng lªn

thµnh “®¹o” nh− “trµ ®¹o” cña ng−êi NhËt B¶n.

ChÌ lµ c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m, cã ®êi sèng kinh tÕ l©u dµi, mau cho

s¶n phÈm vµ cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, bÊy l©u nay vÉn ®−îc coi lµ c©y “xãa

®ãi gi¶m nghÌo” cho ng−êi trång chÌ, nhÊt lµ n«ng d©n ë c¸c vïng miÒn nói.

Theo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cña ViÖn Qui ho¹ch vµ ThiÕt kÕ n«ng nghiÖp khi so

s¸nh tû suÊt lîi nhuËn cña c©y chÌ víi c¸c c©y trång kh¸c nh− lóa n−¬ng, ng«,

khoai lang, s¾n, ®Ëu t−¬ng, cµ phª vµ c©y ¨n qu¶... trªn cïng mét ®¬n vÞ sö

dông ®Êt, cho thÊy: tû suÊt lîi nhuËn cña c©y chÌ chØ thua kÐm c©y ¨n qu¶ vµ

cao h¬n tÊt c¶ c¸c c©y trång kh¸c (ë T©y b¾c B¾c bé tû suÊt lîi nhuËn cña chÌ

lµ 38,1%, c©y ¨n qu¶ lµ 41,7%; ë §«ng b¾c B¾c bé tû suÊt lîi nhuËn cña c©y

chÌ lµ 28% vµ cña c©y ¨n qu¶ lµ 32%). HiÖn nay c¶ n−íc cã kho¶ng 112.000

ha trång chÌ vµ tíi n¨m 2010 −íc tÝnh diÖn tÝch chÌ cã thÓ lªn ®Õn 120.000 ha

[29]. Bªn c¹nh ®¶m b¶o ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng trong n−íc, chóng ta cßn

®¸p øng ®−îc nhu cÇu xuÊt khÈu. S¶n phÈm chÌ ViÖt Nam víi th−¬ng hiÖu

Vinatea ®ang cã uy tÝn trªn thÞ tr−êng thÕ giíi vµ ®· x©m nhËp vµo c¸c thÞ

tr−êng khã tÝnh nh− NhËt B¶n, EU...

ViÖt Nam cã nhiÒu vïng cã truyÒn thèng trång c©y chÌ tõ l©u ®êi, trong

®ã Th¸i Nguyªn lµ ®Þa ph−¬ng næi tiÕng c¶ n−íc víi ®Æc s¶n chÌ T©n c−¬ng v×

h−¬ng vÞ th¬m ngon ®éc ®¸o kh«ng ®©u b× ®−îc.

Trong nh÷ng n¨m qua, nhiÒu gièng chÌ míi cã n¨ng suÊt cao vµ chÊt

l−îng tèt ®· ra ®êi, nhiÒu tiÕn bé kü thuËt trong nghÒ trång chÌ ®· ®−îc ¸p

4

dông nh−ng nh×n chung n¨ng suÊt chÌ cña ViÖt Nam cßn qu¸ thÊp so víi c¸c

n−íc trong khu vùc, trung b×nh chØ ®¹t 5 tÊn/ha. §Æc biÖt tõ n¨m 1991 ®Õn

nay n¨ng suÊt chÌ cã xu h−íng ngµy cµng gi¶m [12]. Mét trong nh÷ng

nguyªn nh©n g©y t×nh tr¹ng nµy lµ sù ph¸ ho¹i cña c¸c loµi dÞch h¹i trªn chÌ.

§Ò phßng trõ dÞch h¹i trªn chÌ, trong nhiÒu n¨m qua ng−êi n«ng d©n ®·

¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p trong ®ã gi÷ vai trß chñ ®¹o lµ biÖn ph¸p hãa häc.

ChÌ ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng lo¹i c©y trång ®−îc sö dông thuèc nhiÒu.

C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ thùc vËt ®èi víi c©y chÌ ®ang thiÕu nh÷ng c¬ së khoa

häc dÉn ®Õn sè lÇn phun thuèc ngµy cµng t¨ng nh−ng kh«ng ®−a ®Õn hiÖu qu¶

mong muèn.

S©u bÖnh h¹i chÌ ë ViÖt Nam ®· ®−îc ph¸t hiÖn cã nhiÒu loµi, g©y h¹i

quan träng cã tíi 45 loµi s©u, 4 loµi nhÖn, 13 lo¹i bÖnh vµ tuyÕn trïng. Trong

®ã bä trÜ lµ mét trong nh÷ng loµi g©y h¹i phæ biÕn. NguyÔn Kh¾c TiÕn vµ CTV (1988)

[21]. ë miÒn nam còng ®· ph¸t hiÖn thÊy 41 loµi s©u h¹i trªn chÌ trong ®ã bä trÜ còng

®−îc xem lµ mét trong nh÷ng loµi g©y h¹i chñ yÕu [26].

ViÖc nghiªn cøu thµnh phÇn s©u h¹i quan träng trªn chÌ vµ thiªn ®Þch

cña chóng, h−íng tíi biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp hîp lý ®em l¹i hiÖu qu¶

kinh tÕ cao vµ Ýt ¶nh h−ëng tíi m«i tr−êng sinh th¸i ®ang lµ mét vÊn ®Ò bøc

thiÕt ®Æt ra cho ngµnh chÌ ViÖt Nam. §Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng tån t¹i vÒ

ph−¬ng diÖn b¶o vÒ thùc vËt cho ngµnh chÌ vµ lµ c¬ së cho nh÷ng nghiªn cøu

tiÕp theo, chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi:

“Thµnh phÇn bä trÜ h¹i chÌ vµ thiªn ®Þch cña chóng; ®Æc tÝnh sinh

häc-sinh th¸i cña loµi bä trÜ chñ yÕu t¹i Phæ Yªn - Th¸i Nguyªn vô xu©n

2004”

1.2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi

Môc ®Ých

T×m hiÓu vÒ bä trÜ vµ sù g©y h¹i cña chóng trªn c©y chÌ tõ ®ã ®Ò xuÊt

5

nh÷ng biÖn ph¸p phßng trõ hîp lý.

Yªu cÇu cña ®Ò tµi:

- §iÒu tra thu thËp vµ x¸c ®Þnh thµnh phÇn bä trÜ h¹i chÌ vµ thiªn ®Þch cña

chóng vô xu©n n¨m 2004 t¹i vïng nghiªn cøu;

- §iÒu tra t×nh h×nh g©y h¹i vµ biÕn ®éng thµnh phÇn cña loµi bä trÜ h¹i bóp

chÌ d−íi ¶nh h−ëng cña mét sè ®iÒu kiÖn sinh th¸i;

- Nghiªn cøu ®Æc tÝnh sinh häc cña loµi Thrips flavus Schrank h¹i bóp chÌ vµ

b−íc ®Çu ®Ò xuÊt biÖn ph¸p phßng trõ chóng;

2. Tæng quan tµi liÖu

2.1. Nh÷ng nghiªn cøu ngoµi n−íc

2.1.1. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ s©u h¹i chÌ

ChÌ lµ mét trong nh÷ng lo¹i c©y trång cã nhiÒu lo¹i dÞch h¹i. Danh

môc s©u bÖnh h¹i chÌ ®· ®−îc Du Pasquier s−u tÇm kh¸ ®Çy ®ñ vµ c«ng bè tõ

n¨m 1932 (DÉn theo NguyÔn V¨n Hïng, §oµn Hïng TiÕn 2000) [12].

Muraleedhara vµ Selvasundaram (2004) [63] cho biÕt cho ®Õn nay trªn thÕ

giíi ®· x¸c ®Þnh ®−îc h¬n 1000 loµi dÞch h¹i trªn chÌ. Theo t¸c gi¶

Danthanarayana vµ céng t¸c viªn (1970) [42] ë Gruzia cã nhiÒu loµi rÖp s¸p

Ceroplansstes sp vµ Aspidiotus sp; s©u ®ôc cäng bóp chÌ Parametriotes

theae. Barnejee (1982) [36] nghiªn cøu cho thÊy tèc ®é t¨ng quÇn thÓ nhÖn

Oligonychus coffeae phô thuéc vµo gièng chÌ. Nh÷ng c©y chÌ cã che bãng bÞ

nhiÔm nhÖn Oligonychus coffeae nhÑ h¬n so víi c©y chÌ kh«ng che bãng.

Sivapalan (1980) [72] c«ng bè 112 loµi s©u h¹i chÝnh trªn chÌ ë

Malaysia. T¸c gi¶ Hill vµ Waller (1998) [47] nghiªn cøu vµ thu thËp vÒ thµnh

phÇn s©u nhÖn h¹i chÌ cho biÕt cã h¬n 500 loµi nhÖn vµ s©u h¹i chÌ.

Sivapalan vµ Gnanapragasam (1980) [71] ®· x¸c ®Þnh ®−îc ë Malaysia

cã 117 loµi s©u vµ nhÖn h¹i chÌ.

6

Banerjee (1982) [36] nghiªn cøu cho r»ng: thµnh phÇn s©u h¹i chÌ ®¹t

møc cao nhÊt khi c©y chÌ trång ®−îc 35 n¨m. §©y còng lµ kÕt luËn t−¬ng tù

cña t¸c gi¶ Hill vµ Waller (1998) [47]. Hai t¸c gi¶ nµy cho r»ng sè loµi h¹i tËp

trung nhiÒu nhÊt trªn c©y chÌ tõ 35 tuæi trë ®i.

Srivastara vµ Butani (1987) [73] qua ®iÒu tra nghiªn cøu ®· thèng kª

®−îc ë Ên §é cã trªn 200 loµi dÞch h¹i chÌ vµ h¹i trªn tÊt c¶ c¸c bé phËn cña

c©y, nghiªm träng nhÊt lµ rÔ vµ l¸.

Cßn theo Oomen (1982) [64], ë Srilanka vµ Indonesia loµi mät ®ôc

cµnh Xyloborus fornicatus lµ dÞch h¹i quan träng. Nh÷ng loµi nµy kh«ng cã

mÆt t¹i ViÖt Nam. Còng theo Oomen, t¹i Indonesia cã 5 loµi nhÖn h¹i trªn chÌ

trong ®ã loµi h¹i nghiªm träng nhÊt, ph©n bè réng vµ ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p

phßng chèng th−êng xuyªn lµ nhÖn ®á son Brevipalpus phoenicis.

Banerjee vµ Granham (1985) [37] còng cho biÕt c¸c nhãm s©u h¹i

chÝnh trªn chÌ còng thay ®æi theo tuæi chÌ: chÌ tõ 1-11 tuæi chñ yÕu bÞ c¸c

loµi s©u h¹i nhãm chÝch hót, chÌ 12-21 tuæi chñ yÕu bÞ s©u ¨n l¸ chÌ, chÌ tõ

22-36 tuæi chñ yÕu bÞ c¸c loµi mät, chÌ tõ 37 tuæi trë lªn th−êng bÞ mèi vµ s©u

®ôc th©n.

Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña HiÖp héi C«n trïng vµ §éng vËt NhËt B¶n

(JSAEZ) (1987) [76], t¹i NhËt B¶n ®· ph¸t hiÖn ®−îc 117 loµi s©u h¹i chÌ.

Muralleedharan (1992) [62] ®· thèng kª ®−îc cã 300 loµi s©u vµ nhÖn

h¹i chÌ t¹i Ch©u ¸.

T¸c gi¶ Waterhouse (1993) [78] cho biÕt ë §«ng Nam ¸ cã 28 loµi s©u

chÝnh h¹i chÌ vµ t¸c gi¶ ®· chia s©u h¹i chÌ thµnh c¸c nhãm: s©u ¨n l¸ chÌ,

s©u h¹i bóp, s©u h¹i hoa vµ s©u h¹i h¹t, s©u ®ôc th©n c©y chÌ vµ nhãm s©u h¹i

rÔ chÌ. VÒ mÆt ®Þa lý, c¸c nhãm s©u h¹i nµy ®−îc ph©n bè nh− sau: ë Th¸i

Lan cã 7 loµi, Malaysia cã 16 loµi, Philippin cã 5 loµi, Singapo cã 5 loµi, §µi

Loan cã 13 loµi.

7