Luận văn phát triển dịch vụ ngân hàng theo hướng hội nhập kinh tế quốc tế

O N

T f

(/5

A Q

H S

r. • E**<

> S

J 5Q

FM ir?

HÀ N Ộ I ■ 2 0 0 4

PHÙNG THỊ XUÂN MAI

PHÁT TRIỂN DỊCH vụ NGÂN HÀNG THEO HƯỚNG

HỘI NHẬP KINH TỂ Quốc TẾ

L U Â N V Ă N T H A C s ĩ Q U Ả N T R I K IN H D O A N H

Ả ¥ t 9

I

C h u y ê n n g à n h : Q u ả n tr ị K in h d o a n h q u ố c t ế

M ã s ố : 5 .0 2 .0 5

Đ Ạ I H Ọ C K .T Ọ D

T R U N G T Â M n |S

THÔNG TIN THƯ v pI

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYEN THỊ HƯỜNG

L Ờ I C A M Đ O A N

Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi.

Cac sô liệu, kêt qua nêu trong Luân văn đều trung thưc và có nguồn gốc rõ ràng

Hà Nội ngày 25 tháng 10 năm 2004

Học viên

Phùng Thị Xuân Mai

Lời nói đầu 1

MUC LUC 4 4

Chương I : LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÁT TRIỂN d ịc h v ụ n g â n h à n g . ' . /V /V a' a' a'

THƯƠNG MẠI THEO HƯỚNG HỘI NHẬP KINH TỂ QUỐC T Ế ...............4

1. Sự hình thành và phân loại các ngân hàng thương mại...............................4

1.1. Sự hình thành của các ngân hàng thương m ại...........................................4

1.2. Phân loại ngân hàng.................................................................................... 5

2. Các loại hình dịch vụ ngân hàng chủ yếu.................................................7

2.1. Khái niệm và phân loại dịch vụ ngân hàng...... ........................................7

2.2. Các loại hình dịch vụ ngân hàng chủ yếu.................................................. 9

3. Hội nhập kinh tế quốc tế và sự cần thiết phải phát triển dịch vụ ngàn

hàng theo hướng hội nhập kinh tế quốc tế......................................................17

3.1. Khái niệm về hội nhập kinh tế quốc tế.................................................... 17

3.2. Hội nhập trong lĩnh vực ngân hàng..........................................................19

3.3. Sự cần thiết phải phát triển dịch vụ ngân hàng theo hướng hội nhập kinh

tế quốc t ế ............... .............................................................................................28

4. Kinh nghiệm phát triển dịch vụ ngân hàng theo hướng hội nhập kinh tế

quốc tế của Trung quốc và các ngân hàng Trung quốc..................................30

Chương I I : THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DỊCH v ụ NGÂN HÀNG TẠI

CÁC NGÂN HANG THƯƠNG MẠI QUỐC DOANH VIỆT NAM THEO

HƯỚNG HỘI NHẬP KINH TỂ QUỐC TẾ........................ ............................ 3 7

1 . C á c n h â n t ô t á c đ ộ n g đ ế n s ự p h á t t r i ể n d ị c h v ụ n g â n h à n g t h e o h ư ớ n g h ộ i

n h ậ p k i n h t ế q u ố c t ế .................................................................................................................................................. 3 7

1.1. Nhân tố chủ quan.........................................................................................37

1.2. Nhân tố khách quan.....................................................................................38

2 . S ơ l ư ợ c v ề s ự p h á t t r i ể n c ủ a h ệ t h ố n g n g â n h à n g t h ư ơ n g m ạ i q u ố c d o a n h ở

V i ệ t N a m .................................................................................................................................................................................3 9 3

3 . T h ự c t r ạ n g p h á t t r i ể n c á c l o ạ i h ì n h d ị c h v ụ n g â n h à n g t ạ i c á c n g â n h à n g

t h ư ơ n g m ạ i q u ố c d o a n h V i ệ t N a m t h e o h ư ớ n g h ộ i n h ậ p k i n h t ế q u ố c t ế . ............4 2

3.1. Về số lượng loại hình dịch vụ ngân hàng................................................42

3.2. Về doanh số các loại hình dịch v ụ .......................................................... 48

3.3. Về chất lượng dịch vụ ngân hàng.............................................................61

3.4. Về cơ cấu dịch vụ ngân hàng....................................................................64

3.5. Chi phí dịch v ụ ........................ ..................................................................69

4. Đánh giá sự phát triển dịch vụ ngân hàng ở các ngân hàng thương mại

quốc doanh Việt Nam theo hướng hội nhập....................................................69

4.1. Những ưu điểm trong phát triển dịch vụ ngân hàng ở các ngân hàng

thương mại quốc doanh Việt Nam theo hướng hội nhập...............................69

4.2. Những tồn tại trong phát triển dịch vụ ngân hàng ở các ngân hàng

thương mại quốc doanh Việt Nam theo hướng hội nhập...............................71

4.3. Nguyên nhân của những tồn tại trong phát triển dịch vụ ngân hàng ở các

ngân hàng thương mại quốc doanh Việt Nam theo hướng hội nhập............74

Chương III: MỘT s ố GIẢI PHÁP ĐỂ PHÁT TRIEN d ịc h v ụ n g â n

HÀNG ở CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI QUỐC DOANH VIỆT

NAM THEO HƯỚNG HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ................. .........79

1. Cơ hội và thách thức đối với ngân hàng thương mại quốc doanh Việt Nam

trên con đường hội nhập kinh tê quốc tế............................................................ 79

1.1. Cơ hội đối với các ngân hàng Việt N am ..................................................79

1.2. Thách thức đối với các ngân hàng Việt N am .......................................... 81

2. Định hướng phát triển dịch vụ ngân hàng việt nam theo hướng hội

n h ậ p k i n h tế q u ố c tế........................................................................................... 86

2 . 1 . M ụ c t i ê u p h á t t r i ể n d ị c h v ụ n g â n h à n g V i ệ t N a m t h e o h ư ớ n g h ộ i n h ậ p

k i n h t ế q u ố c t ế ........................................................................................................................................... ............. . 8 6

2 . 2 . Đ ị n h h ư ớ n g p h á t t r i ể n d ị c h v ụ n g â n h à n g t h e o h ư ớ n g h ộ i n h ậ p ..................8 7

3 . M ộ t s ô g i ả i p h á p đ ể p h á t t r i ể n d ị c h v ụ n g â n h à n g ở c á c n g â n h à n g t h ư ơ n g

m ạ i q u ố c d o a n h V i ệ t N a m ...................................................................................................................................9 0

3 . 1 . C ủ n g c ố v à n â n g c a o t i ề m l ự c t à i c h í n h ................................................................................. 9 0

3 . 2 . C ơ c ấ u l ạ i m ô h ì n h t ổ c h ứ c t h e o h ư ớ n g k h á c h h à n g ................................................. 9 2

3 . 3 . H i ệ n đ ạ i h o á c ô n g n g h ệ n g â n h à n g ........................................................................................... 9 3

3 . 4 . T i ế n h à n h đ á n h g i á c h ấ t l ư ợ n g d ị c h v ụ t h ư ờ n g x u y ê n .............................................. 9 5

3 . 5 . P h á t t r i ể n c á c d ị c h v ụ n g â n h à n g h i ệ n đ ạ i ...........................................................................9 7

3 . 6 . X â y d ự n g c h í n h s á c h m a r k e t i n g h ợ p l ý ................................................................................. 9 9

3 . 7 . Đ à o t ạ o v à p h á t t r i ể n n g u ồ n n h â n l ự c ....................................................................................1 0 0 4

4 . M ộ t s ô k i ế n n g h ị v ớ i N h à n ư ớ c n h ằ m t ạ o đ i ề u k i ệ n t h u ậ n lợ i c h o d ị c h v ụ

n g â n h à n g ở V i ệ t N a m p h á t t r i ể n t h e o h ư ớ n g h ộ i n h ậ p ........................................................1 0 1

4 . 1 . Đ ố i v ớ i N h à N ư ớ c .................................. 1 0 1

4 . 2 . Đ ố i v ớ i N H N N : ... .... 1 0 4

K ế t l u ậ n .......................................................................................................................................................................... 1 0 6

D a n h m ụ c t à i l i ệ u t h a m k h ả o .......................................................................................................................... i

D A N H M Ụ C B Ả N G B IỂ U

STT Bảng số Nội dung Trang

1 Bảng 1 Lich sử phát triển các dich vu của các

NHTMỌD Viêt Nam

43

2 Bảng 2 Doanh số và tốc độ tăng dịch vụ bảo lãnh của

các NHTMỌD giai đoan 2000-2003

56

3 Bảng 3 Khái quát dich vu thẻ của các NHTM đến

tháng 5/2004

57

4 Bảng 4 Số lượng thẻ ATM của các NHTM Viêt Nam 58

5 Bảng 5 Hoat đông tín dung ở Vinafico giai đoan

2001-2003

59

6 Bảng 6 Hoạt động dịch vụ thanh toán quốc tế của

Vinafico giai doạn 2001-2003

60

7 Bảng 7 Số lượng máy ATM của các NHTM 63

8 Bảng 8 Tỷ lệ thu dịch vụ của các NHTMQD qua các

năm

64

9 Bảng 9 Tỷ lệ các phương thức cung cấp tại các

NHTMQD năm 2003

66

D A N H M Ụ C H ÌN H

STT Hình sô Nội dung Trang

1 Hình 1 Doanh số dịch vụ huy đông vốn của các

NHTMỌD giai đoạn 2000-2003

49

2 Hình 2 Tỷ trọng cho vay của các NHTM năm 2003 51

3 Hình 3 Doanh số dịch vụ tín dụng của các NHTMQD

giai đoan 2000-2003

51

4 Hình 4 Tốc độ tăng trưởng dịch vụ cho vay tại các

NHTMỌD giai đoạn 2000-2003

52

5 Hình 5 Doanh số dịch vụ thanh toán quốc tế của các

NHTMỌD giai đoạn 2000-2003

53

6 Hình 6 Doanh số dịch vụ kinh doanh ngoại tệ của các

NHTMQD giai đoạn 2000-2003

54

7 Hình 7 Tốc độ tăng trưởng của dịch vụ kinh doanh

ngoại tê của các NHTMQD giai đoan

2000-2003

55

8 Hình 8 Tỷ trọng thu nhập từ lãi so với tổng thu nhập

cua cẩcNHTMỌD năm 2003

65

9 Hình 9 Tỷ lệ khách hàng theo ngành nghề của các

NHTMQD năm 2003

67

10 Hình 10 Tỷ trọng cho vay các thành phần kinh tế ngoài

quốc doanh tai các NHTMQD giai đoan

2000-2003

68

D A N H M Ụ C C Á C T Ừ V I Ế T T Ắ T

1 ACB

2 AFT A

3 APEC

4 ATM

5 DNNN

6 GATS

7 HKD

8 NDT

9 NHĐT & PT

10 NHCT/Incombank

Ngân hàng thương mại cổ phần á châu

Khu vực mậu dịch tự do ASEAN

Diễn đàn hợp tác kinh tế châu á Thái Bình dương

Máy rút tiền tự động

Doanh nghiệp Nhà nước

Hiệp định chung về thương mại dịch vụ

Đô la Hồng kông

Nhân dân tệ

Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam

Ngân hàng Công thương Việt Nam

11 NHLD

12 NHNN

13 NHNo

14 NHNNg

Ngân hàng liên doanh

Ngân hàng Nhà nước

Ngân hàng Nông nghiệp

Ngân hàng nước ngoài

15 NHNT/Vietcombank

16 NHTM

17 NHTMCP

18 NHTMQD

19 NHTW

20 NHTWTQ

21 POS

Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam

Ngân hàng thương mại

Ngân hàng thương mại cổ phần

Ngân hàng thương mại quốc doanh

Ngân hàng Trung ương

Ngân hàng Trung ương Trung Quốc

Điểm bán lẻ

22 VFC/Vinafico

23 VND

24 WTO

Công ty tài chính Vinafico

Đồng Việt Nam

Tổ chức thương mại thế giới

•ỂuỘM. ữsĩ/t QYtạs Jự Quást /r / JfơnA iùuutA Lời nói đầu

LỜI NÓI ĐẨU

1. T ín h c ấ p th iế t c ủ a đ ê tà i n g h iê n c ứ u

Toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế là một xu hướng mà hiện nay

hầu hết các quốc gia đều lựa chọn với một mong muốn ngày càng đem lại sự

thịnh vượng cho quốc gia mình. Việt Nam cũng không phải là một ngoại lệ

nhất là khi nền kình tế Việt Nam đi lên từ xuất phát điểm thấp và tiết kiệm

trong nước không đáng kể thì sự hội nhập vào nền kinh tế thế giới sẽ đem lại

cho Việt Nam nhiều cơ hội củng như thách thức đặc biệt là khi Việt Nam tham

gia Tổ chức thương mại thế giới WTO, một "sân chơi" chung mà thực tế cho

thấy là các quốc gia phát triển đã và đang dành được nhiều lợi thế và lợi ích

từ "sân chơi thương mại" này.

Kê từ năm 1986, nền kinh tếViệt Nam chuyển từ nền kinh tế tập trung

sang nền kinh tế thị trường. Cơ chế ngoại thương đã được đổi mới rõ rệt và

nền kinh tế đã tăng trưởng với tốc độ tương đối cao ngay cả khi cơn bão tài

chính châu Á đang tràn qua khu vực. Việt Nam cũng đang dần dần chủ động

gia nhập các tổ chức kinh tế khu vực và toàn cầu như AFTA và APEC. Tháng

1 năm 1995, Việt Nam đã đệ đơn xin gia nhập TỔ chức thương mại thế giới

WTO. Tuy nhiên, bên cạnh việc tham gia các vòng đàm phán trong quá trình

gia nhập tô chức này, bản thân Việt Nam cũng cần phải có những bước

chuyển biến trong nền kinh tế, các ngành, các khu vực kinh tế để đáp ứng

được yêu cầu hội nhập.

Dịch vụ ngân hàng là một trong những nhân tố chính của sự phát triển

kinh tế. Sự quan trọng của ngành kinh tế này nằm ở chính bản chất cơ cấu của

nó: dịch vụ ngân hàng cực kỳ cần thiết để hỗ trợ cho sự phát triển hoạt động

của các ngành khác. Do đó việc phát triển dịch vụ ngân hàng theo hướng hội

nhập sẽ không chỉ mang lại lợi ích cho chính ngành kinh tế này mà còn ảnh

hưởng đến "sức khoẻ” của toàn bộ nền kinh tế trước thềm hội nhập. Dịch vụ

này phát triển đảm bảo tăng cường và củng cố hiệu quả của thị trường vốn,

làm giảm sự sai lệch của luồng lưu chuyển vốn, thúc đẩy sự đổi mới và đồng

thời cung cấp cho khách hàng nhiều loại hình dịch vụ nhất với mức chi phí

thấp nhất. Mặt khác, dịch vụ ngân hàng cũng là một lĩnh vực phức tạp mà

thực tế cho thấy đã có rất nhiều vòng đàm phán diễn ra xung quanh vấn đề

này đối với bất cứ quốc gia nào trước khi đệ đơn gia nhập một tổ chức kinh tế

khu vực hay quốc tế.

Trong quá trình phát triển và tự do hoá dịch vụ ngân hàng theo hướng

P h ù n g Thị X uân Mai 1

•Ể itỘ M . ơ ă /t r ỵ /tạ s J ự Q u á n i f f ơ & n A í/ílu n Ả Lời nói đầu

hội nhập, vai trò của các ngân hàng thương mại là vô cùng quan trọng do

ngân hàng là một trong những nhân tố chính trong việc hoàn thiện và phát

triển dịch vụ này. Sự thay đổi, hoàn thiện các loại hình cũng như chất lượng

dịch vụ của các ngăn hàng khi Việt Nam đang ngày càng hội nhập theo chiều

sâu vào nền kinh tế th ế giới là vấn đề cực kỳ quan trọng đối với Việt Nam nói

chung và các ngân hàng thương mại Việt Nam nói riêng.

Trong thực tiễn hiện nay, dịch vụ của cấc ngân hàng thương mại của

Việt Nam vẫn còn mang tính chất cổ điển và đơn giản như chỉ dừng lại ở

nghiệp vụ cho vay và đi vay, chưa thực sự có những chuyển biến rõ rệt trong

các loại hình và chất lượng dịch vụ của mình đ ể có thể chủ động khi Việt Nam

gia nhập các tổ chức kinh tế khu vực và thế giới mà đặc biệt là gia nhập WTO,

khi mà sự bảo hộ của Nhà nước là rất thấp và với sự cạnh tranh khốc liệt của

các ngân hàng và tổ chức tài chính nước ngoài.

Lý luận về phát triển dịch vụ ngân hàng theo hướng hội nhập đã được

rất nhiều tác giả đề cập đến ở tầm vĩ mô. Tuy nhiên, vấn đề các chủ thể của

nền kinh tế cần cố những động thái gì trước xu hướng hội nhập đang ngày

càng trở thành xu hướng tất yếu cũng là một vấn đề cấp thiết. Bản thân các

doanh nghiệp này cũng sẽ đứng trước những cơ hội và thách thức khi Việt

Nam gia nhập vào các tổ chức kinh tế quốc tế và khu vực. Do dó việc hình

thành một cơ sở lý luận cho các doanh nghiệp trong ngành dịch vụ nói chung

và chính các ngân hàng nói riêng là có ỷ nghĩa cấp thiết trong giai đoạn hiện

nay. Đây là sự phát triển lý luận của các tấc giả đi trước ở tầm vĩ mô và trên

bình diện toàn bộ nền kinh tế.

2 . M ụ c đ íc h và n h iệ m v ụ n g h iê n c ứ u đ ề tà i

2.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích của luận văn là đề xuất các biện pháp để phát triển các loại

hình dịch vụ ngân hàng Việt Nam phù họp với tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Đ ể đạt được mục đích trên, luận văn có các nhiệm vụ sau:

- Hệ thống hoá những lý luận cơ bản về các dịch vụ ngân hàng của các ngân

hàng, các yêu cầu đối với các loại hình dịch vụ trước yêu cầu hội nhập làm

cơ sở cho việc phân tích đánh giá thực trạng.

- Phân tích thực trạng phát triển dịch vụ tại các ngân hàng thương mại quốc

doanh Việt Nam và rút ra những ưu điểm, tồn tại hạn chế so với các yêu

cầu của hội nhập kinh tế quốc tế.

P h ù n g Thị X uân Mai 2

ẨJ/ựft ơ ũ /t 7 /r ợ s J// Q u ú n i f f S K in /t ẩ a u n Á L ờ i n ó i đ á u

- Đề xuất một số giải pháp đ ể phát triển các dịch vụ ngân hàng của Việt

Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.

3 . Đ ô i tư ợ n g v à p h ạ m v ỉ n g h iê n c ứ u c ủ a đ ê tà i

3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài

Sự phát triển các loại hình dịch vụ ngân hàng ở các ngân hàng thương mại

quốc doanh Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.

3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài

Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu trong phạm vi :

- Các ngân hàng thương mại quốc doanh Việt Nam

- Thời gian nghiên cứu từ 2000 đến nay

- Đi sâu vào yêu cầu của WTO và Hiệp định thương mại Việt Mỹ về dịch vụ

ngân hàng.

4 . P h ư ơ n g p h á p n g h iê n c ứ u

Đề tài sử dụng phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử;

phương pháp tổng hợp, so sánh, phân tích đ ể luận giải các vấn đề lý luận và

thực tiễn.

5 . K ế t c ấ u c ủ a lu ậ n v ă n

Luận văn được chia làm 3 chương

Chương I: Lý luận chung về phát triển dịch vụ ngân hàng thương mại

theo hướng hội nhập kinh tế quốc tế

Chương II: Thực trạng phát triển dịch vụ ngân hàng tại các ngân hàng

thương mại quốc doanh ở Việt Nam theo hướng hội nhập kinh tế quốc tế

Chương III: Một số giải pháp nhằm phát triển dịch vụ ngân hàng tại các

ngân hàng quốc doanh Việt Nam theo hướng hội nhập kinh tê quốc tê

P h ù n g Thị X uân Mai 3