Luận văn bảo đảm môi trường cạnh tranh trong lĩnh vực bảo hiểm phi nhân thọ ở việt nam

. -*• ■- •- « « ■ — aHHUMWMilw.....1..........Ml.. ' ■H

. ....... ____ __ ... . ..... ... .........

T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C K I N H T Ê Q U Ố C D Â N

..... ....... £Q£o £ D g8 G 3 -------------

D Ạ I H Ọ C K T Q D

TT. THÔNG TIN TH Ư VIỆN

PHÒNG LUẬN ÁN-Tư LIỆU

NGUYỄN MẠNH LINH

BẢO ĐẢM MÔI TRƯỜNG CẠNH TRANH

TRONG LĨNH vưc BẢO HIỂM PHI NHÂN THO ở VIẺT NAM

C H U Y Ê N N G À N H : K I N H T Ế P H Á T T R lỂ N

LUẬN VÃN THẠC SỸ KINH TẾ

7 7 / S . ê / y / 5

N g ư ờ i h ư ớ n g d ẫ n k h o a h o c :

P G S .T S . N G U Y Ễ N N G Ọ C S Ơ N

H À NỘI, N ĂM 3 0 1 1

• y

M Ụ C L Ụ C

LỜI MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1: Cơ SỞ LÍ LUẬN VÈ CẠNH TRANH, MÔI TRƯỜNG CẠNH

TRANH VÀ KHUÔN KHỎ ĐÁNH GIÁ MÔI TRƯỜNG CẠNH TRANH

T R O N G L ĨN H v ự c B Ả O H IẺ M P H I N H Â N T H Ọ .......................................... 4

1.1. Cạnh tranh v à môi trưòng cạnh tranh.............................................. 4

1.1.1. K h ái n iệm v à các h ìn h thái v ề cạn h tr a n h ............................................................ 4

1.1.2. M ôi trư ờ n g cạn h t r a n h ...................................................................................... 9

1.1.3. C ác y ế u tố cơ b ản củ a m ôi trư ờ n g cạn h t r a n h ....................................................11

1.2. B ả o hiếm phi nhân thọ................................................ 12

1.2.1. K h ái niệm v à p h â n loại b ảo hiểm phi n h ân t h ọ ................................................. 12

1.2.2. Đ ặc đ iểm v à vai trò củ a b ảo h iể m phi n h ân th ọ ................................................. 15

1.3. Bảo đảm môi trường cạnh tranh trong lĩnh vực bảo hiểm phi nhân thọ.... 19

1.3.1. S ự cần th iế t p h ải b ảo đ ảm m ôi trư ờ n g cạn h tran h tro n g lĩn h v ự c b ảo hiểm

phi n h ân th ọ .......................................................................................... 19

1.3.2. V ai trò của N h à n ư ớ c tro n g v iệ c đảm b ảo m ôi trư ờ n g cạn h tran h tro n g

lĩnh v ự c b ảo h iể m phi n h ân th ọ ............................................................................. 23

1.3.3. K h u ô n kh ổ đ án h g iá m ôi trư ờ n g cạn h tran h củ a B ộ P h át triể n q u ố c tế

V ư ơ n g qu ố c A n h (D F ID )............................................................................................ 26

1.3.4. K h u ô n k h ổ đán h g iá m ôi trư ờ n g cạn h tra n h củ a T ổ ch ứ c h ợ p tá c v à p h át

triển k in h tế (O E C D )........................................................................... 28

1.3.5. K h u ô n k h ổ đ án h g iá m ôi trư ờ n g cạn h tra n h áp d ụ n g ch o V iệ t N a m ......30

1.4. Kinh nghiệm của một số quốc gia trong việc bảo đảm môi trưòng cạnh

tranh trong lĩnh vục bảo hiểm........................................................ 31

1.4.1. K in h n g h iệ m củ a H o a K ỳ .................................................................................. 31

1.4.2. K in h n g h iệ m củ a H àn Q u ố c ........................................................................... 34

1.4.3. K in h n g h iệ m củ a N h ậ t B ả n .............................................................................. 35

1.4.4. B ài h ọ c k in h n g h iệ m rú t ra ch o V iệ t N a m ............................................................37

CHƯƠNG 2: ĐÁNH GIÁ MÔI TRƯỜNG CẠNH TRANH TRONG LĨNH

V ự c BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ TẠI VIỆT NAM.......................................38

2.1. Tổng quan về thị truòng bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam.................... 38

2.1.1. Q u á trìn h h ìn h th à n h v à p h át triển th ị trư ờ n g b ảo h iểm phi n h ân th ọ V iệt

N a m ........................................................................ 3 g

2 .1 .2 . Đ ặc đ iể m củ a th ị trư ờ n g b ảo h iể m p h i n h ân th ọ V iệt N a m .......................41

2.2. Đánh giá môi trường cạnh tranh trong lĩnh vục bảo hiểm phi nhân thọ

tại Việt Nam....................................................... 4 5

2 .2 .1 . Q u y m ô thị trư ờ n g b ảo h iểm p h i n h ân th ọ .............................................................45

2.2.2. C ác rào cản gia nhập và rút lui khỏi thị trường bảo hiểm phi nhân th ọ ............50

2 .2 .3 . C ấu trú c thị trư ờ n g b ảo h iểm phi n h ân t h ọ ............................................................57

2.2 .4 . T h ự c trạ n g cạn h tran h tro n g lĩnh v ự c b ảo h iểm phi n h ân th ọ .............. 61

2.3. Đánh giá việc đảm bảo môi trưòng cạnh tranh trong lĩnh vực bảo hiểm

phi nhân thọ tại Việt Nam.................................................. 6 7

2.3 .1 . K et q u ả đ ạt đ ư ợ c ........................................................ 67

2.3 .2 . H ạn chế v à n g u y ên n h â n ............................................................. 73

C H Ư Ơ N G 3 : G IẢ I P H Á P B Ả O Đ Ả M M Ô I T R Ư Ờ N G C Ạ N H T R A N H

T R O N G L ĨN H V ự c B Ả O H I É M P H I N H Â N T H Ọ T Ạ I V IỆ T N A M .............. 7 9

3.1. Định hưóng bảo đảm môi trưòng cạnh tranh trong lĩnh vực bảo hiểm

phi nhân thọ tại Việt Nam....................................... 7 9

3.1.1. Đ ịn h h ư ớ n g v à m ụ c tiêu p h á t triển n g àn h b ảo hiểm tại V iệ t N a m ............79

3.1.2. Q u an đ iêm v à đ ịn h h ư ớ n g v ề đ ảm b ảo m ôi trư ờ n g cạn h tran h tro n g lĩnh

v ự c b ảo h iể m p h i n h ân th ọ tại V iệ t N a m ....................................... 80

3.2. Giải pháp bảo đảm môi trường cạnh tranh trong lĩnh vực bảo hiểm phi

nhân thọ tại Việt Nam......................................... 3 3

3.2.1. v ề p h ía n h à n ư ớ c ............................................................. 84

3.2.2. v ề p h ía các d o an h n g h iệ p b ảo h iể m v à H iệp hội b ảo h iể m ..........................89

3.2.3. N h ó m giải p h áp k h á c ........................................................... 92

KÉT LUẬN..............................................................................................................95

TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................96

PHỤ LỤC 1. CÁCH TÍNH TOÁN CÁC CHỈ SỐ ĐO LƯỜNG MỨC Đ ộ TẬP

TRUNG KINH TẾ TRONG BÁO CÁO....................................................... 98

P H Ụ L Ụ C 2. P H IÉ U X IN Ý K IÉ N D O A N H N G H I Ệ P T R O N G L ĨN H v ự c

D ỊC H v ụ 100

DANH M Ụ C C Á C C H Ữ VIẾT T Ấ T

B H P N T

C artel

D N B H

D N B H P N T

M & A

B ảo h iểm phi n h ân thọ

H ìn h th ứ c h ợ p tác g iữ a các d o an h n g h iệ p có vị trí đ ộ c lập với

n h au (h ợ p tác th eo ch iều n g a n g ) n h ằm n ân g cao sứ c m ạn h

c ủ a các b ên trên thị tru ờ n g

D o an h n g h iệ p b ảo hiểm

D o an h n g h iệ p b ảo h iểm p h i n h ân thọ

M u a b án v à sáp n h ậ p (M e rg e r an d A c q u isitio n )

T N D S T rác h n h iê m dân sư

D A N H M Ụ C B Ả N G B IỂ U

B ản g 2.1. C ác chỉ tiêu k in h tế củ a B H P N T ............................................................................... 47

B ản g 2.2. D an h sách các c ô n g ty k in h d o an h b ảo h iểm phi nh ân t h ọ .......................... 48

B ản g 2.3. D o an h th u b ả o h iể m d ầu k h í giai đ o ạn 2005 - 2 0 1 0 ....................................... 65

D A N H M Ụ C B IẺ U Đ Ồ

B iểu đồ 2.1. T ổ n g d o an h th u p h í B H P N T giai đ o ạn 20 0 6 - 2 0 1 0 ...................................46

B iểu đồ 2.2. Đ án h g iá củ a các D N B H P N T v ề rào cản p h áp lý tro n g q u á trìn h th àn h

lập doanh n g h iệ p .................................................................................................................................... 51

B iêu đô 2.3. Đ án h g iá củ a các d o an h n g h iệ p v ê rào cản tự n h iê n k h i g ia n h ập th ị

trư ờ n g B H P N T ........................................................................................................................................ 54

B iểu đồ 2.4: T hị p h ầ n c ủ a các cô n g ty b ảo h iể m trên th ị trư ờ n g B H P N T ................... 57

B iểu đồ 2.5 . C h ỉ số C R 3 - C R 5 củ a th ị trư ờ n g B H P N T giai đ o ạn 2 0 0 6 - 2 0 1 0 ........58

B iểu đồ 2.6. C h ỉ sổ H H I trên th ị trư ờ n g B H P N T g iai đ o ạn 2 0 0 6 - 2 0 1 0 ......................59

B iểu đ ồ 2.7. Số lư ợ n g các D N B H P N T g iai đ o ạn 2001 - 2 0 1 0 ......................................... 60

B iể u đồ 2.8. K ế t q u ả k h ảo sát h à n h vi p h ả n cạn h tran h trên th ị trư ờ n g B H P N T ...... 62

T R Ư Ò N G Đ Ạ I H Ọ C K I N H T Ế Q U Ố C D Â N

------------- S Q Ê Q Ê â c a c a --------------

NGUYỄN MẠNH LINH

BẢO ĐẢM MỐI TRƯỜNG CẠNH TRANH

TRONG LỈNH vực BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ ở VIỆT NAM

C H U Y Ê N N G À N H : K I N H T Ế P H Á T T R lỂ N

TÓM TẮT LUẬN VÃN THẠC SỸ

N g ư ờ i h ư ở n g d ẫ n k h o a h o c :

P G S .T S . N G U Y Ễ N N G Ọ C S Ơ N

H À NỘI, N ĂM 2 0 1 1

1

LỜI MỞ ĐẦU

Đối với một quốc gia có nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam, cạnh

tranh bình đẳng hết sức quan trọng đối với phát triển kinh tế xã hội, góp phần tiết

kiệm nguồn lực, mở rộng và nâng cao chất lượng tiêu dùng và giảm nghèo cho

người dân. ơ đó, Nhà nước đóng vai trò không thể thiếu trong việc tạo lập và duy

trì môi trường cạnh tranh lành mạnh và bình đẳng trong tất cả các lĩnh vực sản xuất,

dịch vụ của nền kinh tế.

Thực tiễn hoạt động cạnh tranh trên thị trường BHPNT tại Việt Nam trong

thời gian qua đã cho thấy rằng thị trường bảo hiểm nói chung và BHPNT nói riêng

đang tiềm ẩn những nguy cơ xuất hiện các hành vi phản cạnh tranh do đó, đối với

các cơ quan nhà nước cần phải có những giải pháp để điều chỉnh hoạt động kinh

doanh và cạnh tranh của các doanh nghiệp trên thị trường nhằm bảo đảm một môi

trường cạnh tranh lành mạnh và bình đẳng. Đó chính là lí do Tôi lựa chọn đề tài

"Bảo đảm môi trường cạnh tranh trong lĩnh vực bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt

Nam" làm đê tài cho luận văn tốt nghiệp của mình.

Đê tài được nghiên cứu nhằm hướng đến những mục tiêu sau:

- Hệ thống hóa những vấn đề lý luận về cạnh tranh, môi trường cạnh tranh,

những tiêu chí đánh giá môi trường cạnh tranh của một ngành/lĩnh vực trong nền

kinh tế.

- Phân tích, đánh giá môi trường cạnh tranh để qua đó đánh giá công tác bảo

đảm môi trường cạnh tranh trong lĩnh vực BHPNT tại Việt Nam.

- Đưa ra các giải pháp để bảo đảm môi trường cạnh tranh lành mạnh và bình

đẳng trong lĩnh vực BHPNT tại Việt Nam trong thời gian tới.

Nội dung của Đe tài có liên quan đến nhiều lĩnh vực do đó những phương

pháp sau đây sẽ được áp dụng: Phương pháp duy vật biện chứne, Phương pháp

thống kê, Phương pháp phân tích tổng hợp, Phương pháp điều tra, khảo sát: luận

văn sử dụng kết quả cuộc điều tra mức độ cạnh tranh trong 10 lĩnh vực của nền kinh

tế (05 lĩnh vực sản xuất và 05 lĩnh vực dịch vụ trong đó có lĩnh vực bảo hiểm) do

Cục Quản lý cạnh tranh tiến hành. Phiếu khảo sát được gửi đến 29 doanh nghiệp

BHPNT và sô phiêu thu về là 29. Các thông tin liên quan có trong phần phụ lục của

Luận văn.

11

CHƯƠNG 1: C ơ SỞ LÍ LUẬN VÈ CẠNH TRANH,

MÔI TRƯỜNG CẠNH TRANH VÀ KHUÔN KHỔ

ĐÁNH GIÁ MÔI TRƯỜNG CẠNH TRANH TRONG

LĨNH V ự c BẢO H1ẺM PHI NHÂN THỌ

1.1. Cạnh tranh và môi trường cạnh tranh

1.1.1. Khái niệm và các hình thái về cạnh tranh

Cạnh tranh là sự ganh đua nhau giữa các doanh nghiệp về giá cả, số lượng,

dịch vụ hoặc kết hợp các yếu tố này để dành nhân tố sản xuất hoặc khách hàng

nhăm nâng cao vị thế của mình trên thị trường. Cạnh tranh trên thị trường được

phân chia thành cạnh tranh tự do và cạnh tranh có sự điều tiết của Nhà nước nếu căn

cứ vào mức độ can thiệp của Nhà nước vào thị trường; cạnh tranh hoàn hảo, độc

quyền, cạnh tranh không hoàn hảo nếu xét theo cơ cấu doanh nghiệp và mức độ tập

trung trong một ngành, lĩnh vực kinh tế; hoặc thành cạnh tranh lành mạnh và cạnh

tranh không lành mạnh nếu căn cứ vào mục đích và tính chất của các phương thức

cạnh tranh.

1.1.2. Môi trường cạnh tranh

Môi trường cạnh tranh là tổng họp tất cả các yếu tố có quan hệ mật thiết với

nhau, tác động qua lại lẫn nhau có ảnh hưởng tới hoạt động cạnh tranh của các

doanh nghiệp trên một thị trường cụ thể.

1.1.3. Các yếu tố cơ bản của môi trường cạnh tranh

Môi trường cạnh tranh có những yếu cơ bản như sau: Sức mạnh của các địch

thủ, Yeu tố về nhu cầu, Sức mạnh của người tiêu thụ (khách hàng), Sức mạnh của

những người cung ứng, Áp lực của sản phẩm thay thế, Các áp lực và ảnh hưởng của

Nhà nước, Hàng rào gia nhập... Những yếu tố này tác động qua lại với nhau ảnh

hưởng tới sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp, ảnh hưởng tới sự hình thành các

chiến lược cạnh tranh, chiến lược kinh doanh của các công ty.

1.2. Bảo hiểm phi nhân thọ

1.2.1. Khái niệm và phân loại bảo hiếm phi nhân thọ

BHPNT vẫn được sử dụng như một khái niệm tổng họp mang ý nghĩa hàm

chứa tất cả các nghiệp vụ bảo hiểm thiệt hại (bảo hiểm tài sản, bảo hiểm trách

Ill

nhiệm dân sự) và các nghiệp vụ bảo hiểm con người không thuộc bảo hiểm nhân

thọ (bảo hiếm tai nạn, bảo hiểm bệnh tật, ốm đau).

Nếu căn cứ theo hình thức tham gia, BHPNT có hai loại: Bảo hiểm bắt buộc

và bảo hiểm tự nguyện. Nếu căn cứ theo đối tượng, BHPNT có ba loại: bảo hiểm tài

sản, bảo hiểm trách nhiệm dân sự và bảo hiểm con người phi nhân thọ.

1.2.2. Đặc điểm và vai trò của bảo hiểm phi nhân thọ

Bên cạnh những đặc điểm chung của sản phẩm bảo hiểm như: là sản phẩm

không định hình; có “hiệu quả xê dịch” và là sản phẩm “không mong đợi”, sản

phẩm của “chu kỳ kinh doanh đảo ngược” dễ bắt chước. BHPNT cũng mang những

đặc trưng riêng về: Mục đích bảo hiểm, Sự chênh lệch về giá trị giữa các dịch vụ

BHPNT, Mức độ ràng buộc về các cam kết trong hợp đồng bảo hiểm.

Ngoài việc giúp bù đắp thiệt hại, khắc phục tổn thất, BHPNT còn sử dụng

hiệu quả những khoản tiền nhàn rỗi, tạo được nguồn vốn lớn để đầu tư vào những

lĩnh vực khác. Cũng nhờ bảo hiểm mà ngân sách nhà nước hàng năm có nguồn

đóng góp không nhỏ, mọi người có được tâm lý an tâm trong kinh doanh, trong

cuộc sống, công tác đề phòng và hạn chế tổn thất được tăng cường...

1.3. Bảo đảm môi trường cạnh tranh trong lĩnh vực bảo hiểm phi nhân thọ

1.3.1. Sự can thiết phải bảo đảm môi trường cạnh tranh trong lĩnh vực bảo hiểm

phi nhân thọ

Môi trường cạnh tranh lành mạnh đảm bảo điều kiện cạnh tranh công bằng

cho mỗi DNBHPNT, thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp nói riêng và nền kinh

tế nói chung. Một tác động tích cực khác của môi trường cạnh tranh lành mạnh là

tạo cơ hội cọ xát, chuẩn bị cho quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của DNBHPNT.

Vấn đề đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh trong lĩnh vực BHPNT không

chỉ là yêu cầu chính đáng, bức thiết của bản thân các doanh nghiệp, mà đó thực sự

còn là vì lợi ích của đông đảo người tiêu dùng và sự phát triển thịnh vượng của mỗi

quốc gia.

1.3.2. Vai trò của Nhà nước trong việc đảm bảo môi trường cạnh tranh trong lĩnh

vực bảo hiểm phi nhân thọ

Vai trò của Nhà nước trong việc đảm bảo môi trường cạnh tranh thể hiện ở

ba vấn đề chủ yếu sau: xây dựng và thực thi chính sách cạnh tranh; thiết lập hệ

thong tiêu chuẩn sản phẩm BHPNT, hình thành tiêu chuẩn nghề nghiệp và đạo đức

IV

1.3.3. Khuôn khổ đánh giá môi trường cạnh tranh của Bộ Phát triển quốc tế

Vương quốc Anh (DFID)

1.3.4. Khuôn khổ đánh giá môi trường cạnh tranh của Tổ chức hợp tác và phát

triển kinh tế (OECD)

Mục đích chung của cả hai tài liệu này là nhằm nhận diện các nhân tố tích

cực thúc đẩy cạnh tranh cũng như các nhân tố hạn chế cạnh tranh trên thị trường,

đặc biệt là những hạn chế nảy sinh từ các quy định và thể chế của Chính phủ (sự

quản lý, điêu tiêt của Chính phủ thông qua hệ thống các quy định, quy tắc) và qua

đó đưa ra những khuyến nghị để khắc phục các nhân tố hạn chế cũng như nâng cao

tính hiệu quả của những nhân tố tích cực.

1.3.5. Khuôn khổ đánh giá môi trường cạnh tranh áp dụng cho Việt Nam

Can cư theo các tiêu chí được đê cập trong 02 khung lý thuyết trên cùng với

thực trạng lĩnh vực BHPNT ở Việt Nam với những đặc thù riêng, Tôi đã đề xuất 04

nhom tiêu chí cơ bản đê đánh giá môi trường cạnh tranh trong lĩnh vực này như sau'

Đánh giá vê quy mô thị trường; Các rào cản gia nhập thị trường; Đánh giá cấu trúc thị

trương; Thực trạng cạnh tranh và nhận diện hành vi phản cạnh tranh trên thị trường

1.4. Kinh nghiệm của một sô quôc gia trong việc bảo đảm môi trường cạnh

tranh trong lĩnh vực bảo hiểm

1.4.1. Kinh nghiệm của Hoa Kỳ

1.4.2. Kinh nghiệm của Hàn Quốc

1.4.3. Kinh nghiệm của Nhật Bản

1.4.4. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam

Với những đặc thù riêng biệt của thị trường bảo hiểm, vai trò của cơ quan

cạnh tranh đối với việc quản lý thị trường nhằm đàm bảo sự phát triển lành mạnh

của thị trường là rất quan trọng, cần có những quy định riêng về cạnh tranh áp dụng

trong linh vực bao hiêm. Ngoài ra, do sự cạnh tranh khôc liệt trên thị trường, tần

suat cua các hành vi phản cạnh tranh có dâu hiệu ngày càng gia tăng và được thực

hiện ngày càng tinh vi hơn. Chỉ có thể phát hiện được các hành vi này nếu có sự

giám sát và quản lý tốt thị trường.

kinh d o an h . B ên cạn h vai trò củ a N h à n ư ớ c, cò n trách n h iệ m c ủ a m ỗi d o an h n g h iệp

cũng n h ư c ủ a H iệp hội tro n g v iệc du y trì m ôi trư ờ n g cạn h tran h lành m ạn h v à bình

đẳng trên th ị trư ờ n g B H P N T .