Khảo sát đặc điểm thể loại Nam ông Mộng lục

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ HÒA

KHẢO SÁT ĐẶC ĐIỂM THỂ LOẠI

NAM ÔNG MỘNG LỤC

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN

Thái Nguyên - Năm 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ HÒA

KHẢO SÁT ĐẶC ĐIỂM THỂ LOẠI

NAM ÔNG MỘNG LỤC

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 60.22.34

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: T.S NGÔ GIA VÕ

Thái Nguyên - Năm 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp này, tôi đã nhận

được rất nhiều sự giúp đỡ của thầy cô giáo trong Khoa Ngữ Văn, Khoa Sau

đại học, Trường Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên. Đặc biệt là sự

hướng dẫn, chỉ bảo của thầy Ngô Gia Võ, người trực tiếp hướng dẫn tôi làm

luận văn. Qua đây, cho phép tôi được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy Ngô

Gia Võ và toàn thể thầy cô khác trong Khoa, trong Trường - những người đã

tạo điều kiện và giúp đỡ tôi học tập và nghiên cứu.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè, người

thân, những người đã luôn quan tâm, động viên và tạo điều kiện tốt nhất cho

tôi thời gian vừa qua.

Thái Nguyên, 10/ 08/ 2011

Học viên

Nguyễn Thị Hòa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là luận văn do tôi thực hiện bằng sự nỗ lực của

mình dưới sự hướng dẫn của thầy Ngô Gia Võ. Những số liệu thống kê trong

luận văn đều là kết quả nghiên cứu nghiêm túc, đích thực của cá nhân tôi.

Luận văn chưa được công bố trong công trình nghiên cứu nào.

Tôi xin chân thành cảm ơn.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Hoà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

MỤC LỤC

Trang

Trang bìa phụ

Lời cảm ơn

Lời cam đoan

Mục lục ....................................................................................................................................i

PHẦN MỞ ĐẦU......................................................................................................... 1

PHẦN NỘI DUNG

CHƢƠNG 1. VẤN ĐỀ TÁC GIẢ, VĂN BẢN VÀ THỂ LOẠI CỦA NAM ÔNG

MỘNG LỤC............................................................................................................... 11

1.1 Tác giả Hồ Nguyên Trừng............................................................................... 11

1.1.1 Cuộc đời .................................................................................................... 11

1.1.2 Con người.................................................................................................. 12

1.1.3 Quan niệm về văn chương của tác giả ...................................................... 13

1.2 Văn bản Nam Ông mộng lục............................................................................ 18

1.2.1. Quá trình truyền bản nguyên tác chữ Hán................................................ 18

1.2.2. Quá trình hoàn chỉnh các bản dịch Quốc ngữ........................................... 19

1.3 Thể loại ............................................................................................................ 20

1.3.1 Lí thuyết về thể loại và vấn đề thể loại trong văn học trung đại Việt Nam ....... 20

1.3.2 Việc nghiên cứu thể loại của Nam Ông mộng lục..................................... 29

TIỂU KẾT .............................................................................................................. 35

CHƢƠNG 2. MỐI QUAN HỆ VĂN SỬ TRONG NAM ÔNG MỘNG LỤC

DƢỚI GÓC ĐỘ THỂ LOẠI................................................................................... 36

2.1 Những truyện kí có dấu ấn riêng ...................................................................... 36

2.1.1 Những truyện ký viết về người thân của tác giả........................................ 36

2.1.2 Những truyện kí mang màu sắc tôn giáo................................................... 43

2.1.3 Những ghi chép về thơ của riêng tác giả ................................................... 45

2.2 Những truyện kí có mối liên hệ với Đại Việt sử kí toàn thư............................ 51

2.2.1 Tương quan về các sự kiện lịch sử ............................................................ 52

2.2.2 Tương quan về hệ thống nhân vật lịch sử.................................................. 58

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

2.2.3 Tương quan về thời gian lịch sử ................................................................ 61

2.3 Những truyện kí có mối liên hệ với một số tác phẩm khác.............................. 64

2.3.1 Truyện “Dũng lực thần dị” ........................................................................ 65

2.3.2 Truyện “Tăng đạo thần thông” và “Minh Không thần dị” ........................ 66

TIỂU KẾT .............................................................................................................. 71

CHƢƠNG 3. ĐẶC ĐIỂM HỖN DUNG THỂ LOẠI TRONG TRUYỆN KÝ

NAM ÔNG MỘNG LỤC........................................................................................... 73

3.1 Những thiên truyện in đậm tính chất truyện ký................................................ 73

3.1.1 Người thực, việc thực ................................................................................ 74

3.1.2 Tính chất ghi chép ..................................................................................... 85

3.2 Những thiên truyện có ghi chép thi thoại......................................................... 88

3.2.1 Thi thoại trong Nam Ông mộng lục ........................................................... 88

3.2.2. Lời bình thơ trong Nam Ông mộng lục..................................................... 98

3.3 Những thiên truyện có tính chất truyện.......................................................... 102

3.3.1 Kết cấu cốt truyện.................................................................................... 102

3.3.2 Nhân vật................................................................................................... 110

3.3.3 Ngôn ngữ ................................................................................................. 112

TIỂU KẾT ............................................................................................................ 116

PHẦN KẾT LUẬN................................................................................................. 117

TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 119

PHỤ LỤC................................................................................................................ 125

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1 Lí do khoa học

Nghiên cứu văn học theo Thi pháp học là xu hướng chung của thế giới và ở

Việt Nam hiện nay. Thi pháp học đã giúp mở ra cánh cửa để nghiên cứu văn học

nghệ thuật nói chung và văn học trung đại nói riêng. Thi pháp học chú ý đến những

yếu tố hình thức tác phẩm như: hình tượng nhân vật – không gian – thời gian, kết

cấu – cốt truyện – điểm nhìn, ngôn ngữ, thể loại…Tuy nhiên, hình thức không tồn

tại tự nó mà luôn nằm trong sự thống nhất chặt chẽ, biện chứng với nội dung cho

nên hình thức chỉ có ý nghĩa khi nó là “hình thức mang tính nội dung”.

Một trong những phạm trù quan trọng hàng đầu của Thi pháp học là thể loại.

Thể loại là “nhân vật trung tâm của văn học” như M. Bakhtin đã khẳng định, nó còn

được hiểu là “những quy tắc tổ chức hình thức văn bản thích hợp với nội dung văn

bản: hoặc có tính chất thơ, chất tiểu thuyết, chất kịch…” [48; 127- 129]. Thể loại

văn học thuộc về phương thức, về cách thể hiện cuộc sống trong văn học cũng như

cách cấu tạo và biểu hiện nội dung trong tác phẩm văn học cụ thể. Thể loại được

hình thành từ một giai đoạn lịch sử nhất định, vừa liên quan đến người sáng tác vừa

liên quan đến người cảm thụ, lại biến đổi theo các giai đoạn phát triển của xã hội và

văn học. Thể loại là “mã chung để giao tiếp” giữa người kể và người nghe, tuy có

những biến thể nhưng có những yếu tố hằng thể không thay đổi một khi đã định

hình ổn định. Không có một tác phẩm văn học nào tồn tại ngoài hình thức quen

thuộc của thể loại: một cuốn tiểu thuyết, một truyện ngắn, một thiên kí, một bài

thơ…Vì thế, khi nghiên cứu văn học người ta không thể bỏ qua việc nghiên cứu thể

loại của tác phẩm văn học.

Đây là hướng nghiên cứu quen thuộc, truyền thống, trên cơ sở những kết quả

đạt được của những nhà nghiên cứu đi trước, chúng tôi thấy cần thiết phải tìm hiểu

chuyên sâu và hệ thống về thể loại của Nam Ông mộng lục. Bởi đây là tác phẩm có

giá trị đặc biệt quan trọng trong nền văn xuôi tự sự chữ Hán thời kì văn học trung

đại, được coi như bản lề khép lại văn xuôi thế kỉ X – XIV, mở ra cánh cửa cho văn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

xuôi tự sự thế kỉ XV – XIX. Vì thế, chúng tôi quyết định chọn: Khảo sát đặc điểm

thể loại Nam Ông mộng lục làm đề tài nghiên cứu cho luận văn của mình. Hướng

nghiên cứu này sẽ cung cấp một cái nhìn sâu hơn về quan điểm thể loại, thể loại văn

học trung đại và thể loại trong tác phẩm Nam Ông mộng lục của Hồ Nguyên Trừng

để xác định rõ hơn vị trí và những đóng góp của nhà văn này trong nền văn học

trung đại.

1.2 Lí do thực tiễn

Nam Ông mộng lục được coi là một trong những tác phẩm văn học hải ngoại

đầu tiên có giá trị văn học và giá trị dân tộc sâu sắc. Tuy sáng tác ở Trung Quốc và viết

bằng chữ Hán nhưng tác phẩm lại được sinh thành từ trái tim của con người mà tâm

hồn luôn hướng về quê hương đất nước. Từ ấn tượng về hoàn cảnh ra đời đặc biệt và

nét độc đáo trong nghệ thuật của Nam Ông mộng lục, chúng tôi mong muốn trân trọng

đề cao những giá trị văn hóa của dân tộc và tri ân danh nhân Hồ Nguyên Trừng – người

đã có những đóng góp to lớn trên lĩnh vực khoa học kĩ thuật và văn học.

Một số thiên truyện trong Nam Ông mộng lục đã được đưa vào giảng dạy

trong nhà trường và có tính giáo dục cao. Trước hết phải kể tới truyện “Y thiện

dụng tâm” trong Sách giáo khoa Ngữ Văn 6, Tập 1. Là một trong những thiên

truyện tiêu biểu của tác phẩm này, “Y thiện dụng tâm” nhằm giáo dục cho các em

học sinh những giá trị đạo đức tốt đẹp của dân tộc như lòng nhân ái, tinh thần xả

thân vì người khác, sự cương trực thẳng thắn không sợ cường quyền…Bên cạnh đó,

thông qua thiên truyện này, các em học sinh cũng sẽ được tiếp cận với những đặc

trưng quen thuộc của truyện ký như tính chất “người thật việc thật”, viết về tấm

gương người tốt, lối ghi chép ngắn gọn, chân thực, tình huống truyện bất ngờ…

Một tác phẩm được ra đời từ rất lâu, viết theo quan niệm của con người thời trung

đại như Nam Ông mộng lục chắc chắn sẽ không dễ hiểu với các em học sinh. Thiết

nghĩ, cần có một công trình nghiên cứu về đặc điểm thể loại để giúp giáo viên và

các em học sinh tiếp cận tác phẩm dễ dàng hơn.

Hiện nay, hệ thống nhà trường cũng đang chú trọng dạy văn theo hướng đặc

trưng thể loại. Thể loại chi phối tất cả các yếu tố còn lại của hình thức tác phẩm.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

Mỗi thể loại có một đặc điểm riêng và yêu cầu phân tích theo một phương pháp

riêng. Không phải ngẫu nhiên mà sách giáo khoa thường sắp xếp tác phẩm theo thể

loại. Chẳng hạn, trong Sách giáo khoa Ngữ Văn 9, Tập 2, học sinh được học và đọc

thêm liền mạch các truyện và các đoạn trích như: “Chuyện người con gái Nam

Xương” (Truyền kì mạn lục), “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” (Vũ trung tùy bút),

Hồi 14 (Hoàng Lê nhất thống chí), Truyện Kiều và Nguyễn Du, “Chị em Thúy

Kiều”, “Cảnh ngày xuân”, “Mã Giám Sinh mua Kiều”, “Kiều ở lầu Ngưng Bích”

(Truyện Kiều), đi kèm với bài “Kiểm tra về truyện trung đại ” [60; 43-134]. Mỗi khi

dạy tới một thể loại, sách giáo khoa thường nêu chú thích về đặc trưng của thể loại

đó. Có một số thể loại được nói lướt qua nhưng cũng có thể loại cần phải học kỹ

lưỡng tại lớp. Ví dụ: Khi học bài “Chuyện người con gái Nam Xương” và bài

“Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh”, Sách giáo khoa Ngữ Văn 9, Tập 2, đặt ra câu

hỏi: Theo em, thể văn tùy bút có gì khác so với thể truyện mà các em đã học ở bài

trước? [60; 63]…

Dạy học theo đặc trưng thể loại là hết sức cần thiết đối với tác phẩm văn

chương trong nhà trường, nhất là đối với các tác phẩm văn học trung đại. Những thể

loại của văn học trung đại như: chiếu, biểu, hịch, cáo, phú…còn xa lạ với học sinh

phổ thông. Nhiều em chưa nắm được đặc điểm của những thể loại đó nên khó có thể

tiếp cận được với tác phẩm. Chọn đề tài: Khảo sát đặc điểm thể loại Nam Ông

mộng lục một mặt do nhu cầu bản thân muốn được tìm về với những giá trị văn hóa

của dân tộc, mặt khác luận văn sẽ góp phần phục vụ giảng dạy tốt hơn môn Văn

trong nhà trường, đặc biệt là phần văn học trung đại theo đặc trưng thể loại, phù hợp

với sách giáo khoa Ngữ Văn hiện nay.

2. Lịch sử vấn đề

Nam Ông mộng lục không phải là tác phẩm lớn nhưng lại rất có giá trị trong

nền văn học Việt Nam. Tuy tác phẩm được viết ở Trung Quốc nhưng tấm lòng

hướng về quê hương của tác giả lại được thể hiện khá sâu sắc. Trong tác phẩm, cảnh

vật, con người, cuộc sống, văn hóa tâm linh của người Việt được hiện lên bằng sự

cảm nhận của một người xa xứ đã gợi ra sự hứng thú, hấp dẫn và cách đánh giá mới

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

mẻ nơi độc giả. Vì thế, tác phẩm đã trở thành đối tượng tìm hiểu của không ít các

nhà nghiên cứu và công chúng văn học.

Người được coi là khởi xướng cho việc nghiên cứu về Nam Ông mộng lục là

Lê Quý Đôn ở thế kỉ XVIII, trong sách Kiến văn tiểu lục: “…Xem trong Nam Ông

mộng lục (Lê Trừng nhà Minh biên soạn) có thể biết được thời đại nhà Trần có

những việc đặc sắc và việc truyền ngôi cho con” [18; 166- 169]. Tuy nhiên, nhận

định này còn rất sơ lược và chưa đề cập tới thể loại của Nam Ông mộng lục. Vì thế,

trong số những công trình khoa học được công bố liên quan tới tác phẩm Nam Ông

mộng lục, chúng tôi sẽ nêu một số công trình có đề cập tới thể loại của tác phẩm để

làm căn cứ đánh giá và đối chiếu.

Tác giả Trần Văn Giáp được coi là người mở đầu cho các công trình nghiên

cứu về Nam Ông mộng lục của thời hiện đại. Những ý kiến của ông đã trở thành

khuôn mẫu cho nhiều nhà nghiên cứu, nhiều cuốn từ điển viết về Nam Ông mộng

lục. Nhà nghiên cứu đã thống kê được 28 mục và tóm tắt nội dung sơ lược các mục

đó. Ông cũng nhận xét về nội dung của tác phẩm này: “Trong sách Nam Ông mộng

lục, ông đã tỏ rõ lòng yêu nước và nhớ thương quê hương tha thiết” [22; 45- 49].

Quan trọng hơn, ông đã đề cập tới một số khía cạnh về nghệ thuật của tác

phẩm như: “Nam Ông mộng lục thuật lại một số sự việc có tính chất lịch sử thời Lí

Trần là thời gần gũi ông”, “một số thần thoại có vẻ hoang đường mê tín”, “một số

mục nói về thơ và thi nhân”… [22; 45- 49]. Qua những lời đánh giá ở trên, ta thấy

nhà nghiên cứu Trần Văn Giáp đã chú ý tới giá trị của tác phẩm nhưng cũng chưa

dành nhiều quan tâm cho thể loại của nó.

Trong bài viết “Hồ Nguyên Trừng mà cũng “quyến luyến quê hương”,

“không quên Tổ quốc ư?”, tác giả Trần Nghĩa có những đánh giá về Hồ Nguyên

Trừng theo sự chi phối của các “yếu tố ngoài văn học” (coi Hồ Nguyên Trừng là kẻ

phản bội Tổ quốc, về mặt văn học thì văn của ông không có giá trị ) song trong bài

viết lại bàn đến nhiều vấn đề của tác phẩm như: văn bản, mối quan hệ của Nam Ông

mộng lục với tác phẩm khác, động cơ sáng tác của Hồ Nguyên Trừng…

Đáng chú ý nhất là nhà nghiên cứu miêu tả khá cụ thể mối quan hệ của tác

phẩm này với các tác phẩm cùng thời như Việt điện u linh tập, Lĩnh Nam chích quái

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

lục, Thiền uyển tập anh, Việt âm thi tập, Đại Việt sử kí toàn thư với những mức độ

khác nhau: Ví dụ chép với nội dung tương tự, chép “tường giản” hoặc Nam Ông

mộng lục chép nhưng sách vở đương thời chưa nói tới… Từ đó, tác giả cũng nhận

thấy một số chương trong Nam Ông mộng lục có thể “bổ sung cho văn học và sử

học thời Lí Trần” [52; 21- 31]. Tuy nhiên, tác giả cũng chưa quan tâm tới thể loại,

chưa định danh được thể loại của tác phẩm này. Dù sao, những nhận định của Trần

Nghĩa cũng là những ý kiến vô cùng quý báu đối với việc nghiên cứu về thể loại của

Nam Ông mộng lục.

Là một người chuyên nghiên cứu về văn học trung đại, Đinh Gia Khánh tìm

hiểu khá sâu về tác giả, hoàn cảnh ra đời và vị trí của Nam Ông mộng lục đối với

văn học giai đoạn này: “tác giả viết sách này với tâm trạng của một người đời Trần,

Hồ” [39; 135-138].

Nhà nghiên cứu Đinh Gia Khánh đã thống kê 28 thiên truyện và phân tích sự

phong phú về nội dung và hình thức của Nam Ông mộng lục: có những thiên “chép

sự kiện lịch sử”, „nét sinh hoạt về mọi mặt của xã hội”, về “việc liên quan đến tăng

lữ, đạo sĩ và tín ngưỡng”, về “sự việc kì lạ, lí thú”, lại có thiên “đề cập tới vấn đề

thơ văn”... và ông so sánh để thấy nội dung của tác phẩm này đa dạng hơn Việt điện

u linh. Ông cũng phân tích kĩ hai thiên truyện “Văn Trinh ngạnh trực” và “Y thiện

dụng tâm” nhằm làm sáng tỏ thêm về nghệ thuật của tác phẩm: “…nhân vật được

miêu tả một cách sinh động…lời văn súc tích ngắn gọn như chép sử, nhưng lại có

tính chất linh hoạt” [39; 135-138].

Về nghệ thuật, Đinh Gia Khánh đánh giá đây là một truyện kí “…được viết

trong cuộc sống lưu vong ở nước ngoài, Nam Ông mộng lục vẫn có một vị trí nhất

định trong thể loại tự sự của thời kì lịch sử này” [39; 135-138].

Quan điểm của Đinh Gia Khánh đã thể hiện cách nhìn khá chính xác về thể

loại của Nam Ông mộng lục. Điều đó đã góp thêm tiếng nói cho lịch sử nghiên cứu

vấn đề này. Song về cơ bản, tác giả mới chỉ định danh chứ chưa nghiên cứu kĩ đặc

điểm thể loại của tác phẩm.

Các tác giả Lại Nguyên Ân, Bùi Văn Trọng Cường trong cuốn sách Từ điển

văn học Việt Nam đã giới thiệu cụ thể về cuộc đời của Hồ Nguyên Trừng và nêu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

hoàn cảnh ra đời, xuất xứ của Nam Ông mộng lục; thống kê 28 thiên truyện trong

tác phẩm. Các tác giả dành khá nhiều công sức để mô tả nội dung chính của từng

thiên truyện. Nhận xét chính xác về nội dung của tác phẩm, các nhà nghiên cứu cho

rằng: “…Nam Ông mộng lục có một số dấu hiệu của người đứng ngoài (…) nhưng

chủ yếu vẫn là những hồi ức của một người xa xứ, muốn qua những ghi chép về

việc cũ nước mình mà kí thác nỗi sầu xứ của mình, đồng thời cũng kín đáo bộc lộ

với các bậc thức giả ở Trung Hoa về một văn hóa không thua kém của nước mình”

[4; 227-230]. Các tác giả cho rằng đây là “một hồi kí về thời Lí Trần với một số nét

về xã hội, lịch sử, văn hóa” [4; 227-230]. Tuy nhiên, đặc điểm thể loại này như thế

nào thì tác giả chưa nêu cụ thể, còn rất sơ lược.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Na dành nhiều tâm huyết cho Nam Ông mộng

lục. Ông là người giới thiệu tác phẩm tới người đọc với đầy đủ 31 thiên truyện.

Nguyễn Đăng Na còn đi sâu phân tích về văn bản, tác giả, thể loại, nội dung của tác

phẩm này: “…Hồ Nguyên Trừng vẫn có một nỗi khắc khoải hướng về nơi chôn rau

cắt rốn, nơi đã nuôi dưỡng ông suốt 33 năm trời từ thuở lọt lòng (1374) đến khi bị

bắt và đã gửi hồn mình vào giấc “mộng” Nam Ông” [15; 28-36].

Tác giả Nguyễn Đăng Na quan tâm tới những đặc sắc trong Nam Ông mộng

lục. Theo ông, đó là những truyện dị văn, truyện “người thật, việc thật”. Bằng lối so

sánh liên tưởng độc đáo, ông viết như sau: “Như vậy, cánh bên này Hồ Nguyên

Trừng khép lại khuynh hướng nghệ thuật viết về truyện kỳ, dị, quái của giai đoạn

thế kỉ X –XIV, còn bên kia 80% (25/31 truyện), ông lại mở ra cánh cửa mới, viết về

người thật việc thật với mục đích biểu dương việc thiện của tiền nhân”. Tác giả

cũng phát hiện ra và đi sâu vào một vấn đề đặc sắc đó là những thi thoại mà “Trước

Hồ Nguyên Trừng kiểu loại truyện này chưa hề xuất hiện và sau ông cũng rất ít

người quan tâm”.

Là người nghiên cứu sâu về thể loại của Nam Ông mộng lục, khảo sát thống kê

số lượng chữ trong từng thiên truyện cụ thể, ông nhận thấy những thiên truyện trong

Nam Ông mộng lục có dung lượng rất ngắn. Từ đó, ông rút ra kết luận: “Hồ Nguyên

Trừng là người đầu tiên viết truyện rất ngắn, kiểu mi-ni” [15; 28-36]. Có thể nói,

cuốn sách Nam Ông mộng lục mà Nguyễn Đăng Na giới thiệu là công trình nghiên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

7

cứu toàn diện và sâu sắc nhất về tác phẩm này. Tuy nhiên xác định thể loại Nam Ông

mộng lục là “truyện rất ngắn, kiểu mi- ni” cũng cần phải xem xét, bàn bạc thêm.

Tác giả Nguyễn Huệ Chi đã giới thiệu về tác giả Hồ Nguyên Trừng và phân

tích kĩ giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm Nam Ông mộng lục. Ông quan

tâm tới nhân vật của tác phẩm: “Đó là những con người thuộc đủ mọi tầng lớp khác

nhau” gồm những vị vua “hiếu thảo, cung kính cần kiệm và quả đoán”, những nhà

nho “cương trực”, những dũng sĩ “trung nghĩa hết lòng”, những thầy thuốc “coi

trọng lương tâm hơn tính mạng”, những nhân vật tôn giáo “đầy uy tín và tài năng”...

Ông cũng nhận thấy giá trị của thi thoại “…một phần khoảng hơn mười bài cuối

sách, có tính chất thi thoại và những đoạn bình luận thi ca ít ỏi của ông lại còn đặc

sắc hơn”.

Nguyễn Huệ Chi cũng cho chúng ta thấy giá trị đặc sắc của tác phẩm này về

mặt thể loại: “…Cuốn sách là một tập ghi chép về các mẩu chuyện “người

thiện”,“người tài” của nước Đại Việt, những mẩu chuyện được hồi ức lại như những

giấc mơ về dĩ vãng của Hồ Nguyên Trừng…” [31; 638 -639]. Như vậy, nhà nghiên

cứu Nguyễn Huệ Chi đã đề cập tới một số vấn đề có liên quan tới thể loại song chưa

nêu lên được đầy đủ đặc điểm thể loại của Nam Ông mộng lục.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Hữu Sơn là người có những đóng góp không nhỏ

với việc nghiên cứu Nam Ông mộng lục. Đồng quan điểm với Đinh Gia Khánh khi

cho rằng Nam Ông mộng lục thuộc thể loại truyện ký, nhà nghiên cứu nhận xét:

“Trên thực tế, rõ ràng Nam Ông mộng lục là một tập truyện ký và ghi chép hồi ký.

Tính chất truyện ký thể hiện ở việc tái hiện những nhân vật, sự kiện, chi tiết hiện

thực trung thành với những điều mắt thấy tai nghe.” [66; 171]. Tác giả cho rằng loại

truyện ký có thể không là ghi chép trực diện mà chỉ nghe kể lại, hồi ức về quá khứ.

Ở các thi thoại, tác giả còn phân tích tính chất dung hợp truyện ký – thơ khi nói

rằng các bài thơ này có thể tồn tại trong các truyện nhưng vẫn có thể đứng độc lập,

tự thân.

Với bài viết “Mối quan hệ văn sử trong tác phẩm Nam Ông mộng lục”, ông

đã thống kê, so sánh phân tích tỉ mỉ 31 thiên truyện trong tương quan với Đại Việt

sử kí toàn thư, miêu tả đầy đủ cụ thể mối quan hệ giữa hai tác phẩm này. Tác giả đã

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

8

nhận định: “có 6 truyện hầu như tương đồng, được chép nguyên dạng (số 2, 6, 12,

23, 24, 25); có 4 truyện được viết lại với mức độ nhiều ít khác nhau, có gia giảm,

sắp xếp lại câu chữ (số 3, 9, 14, 17)…”

Qua bài viết, tác giả cho thấy những mối liên hệ mật thiết giữa văn học và

lịch sử trong hai tác phẩm này bằng việc đưa ra nhận xét: “sự giao thoa, xuất nhập,

chuyển hóa văn bản giữa tác phẩm văn học và sử học” [65; 3-10] để từ đó làm nổi

rõ thêm tính chất “văn - sử - triết bất phân” của văn học trung đại. Như vậy, những

ý kiến của PGS.TS Nguyễn Hữu Sơn là cơ sở quan trọng định hướng cho chúng tôi

nghiên cứu thể loại của Nam Ông mộng lục.

Ngoài những nhà nghiên cứu kể trên, chúng tôi cũng không thể không nhắc tới

nhiều nhà nghiên cứu khác như Nguyễn Phạm Hùng, Chu Quang Trứ, Tạ Ngọc

Liễn… đã có để tâm nghiên cứu về Nam Ông mộng lục. Tuy nhiên, vẫn chưa có một

công trình chuyên biệt nào nghiên cứu về thể loại của tác phẩm Nam Ông mộng lục.

Nhận xét chung của chúng tôi là các công trình nghiên cứu của Nguyễn Huệ

Chi, Trần Văn Giáp, Nguyễn Đăng Na, Nguyễn Hữu Sơn…cũng mới chỉ định danh

thể loại hoặc tìm hiểu một số khía cạnh trong thể loại (kết cấu, ngôn ngữ, nhân vật

…) của Nam Ông mộng lục mà chưa phân tích, đánh giá trọn vẹn về đặc điểm thể

loại của tác phẩm. Cho nên ở đề tài này, trên cơ sở định hướng nghiên cứu của

những người đi trước, chúng tôi sẽ tiếp tục đi sâu nghiên cứu và tiến hành hệ thống

hóa những đặc điểm về thể loại của Nam Ông mộng lục, đưa ra những minh chứng

cụ thể để xác định thể loại tác phẩm một cách phù hợp. Từ đó, chúng tôi hi vọng sẽ

góp thêm cách nhìn về thể loại của một tác phẩm văn xuôi trung đại, đánh giá rõ nét

hơn vị trí của Nam Ông mộng lục và tác giả Hồ Nguyên Trừng trong lịch sử văn học

dân tộc.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

Vấn đề văn bản Nam Ông mộng lục của Hồ Nguyên Trừng hiện nay vẫn còn

tiếp tục được khảo sát, nghiên cứu. Do yêu cầu của đề tài, chúng tôi chỉ đi sâu

nghiên cứu đặc điểm thể loại của Nam Ông mộng lục. Để thực hiện nhiệm vụ này,

chúng tôi nghiên cứu trên văn bản Nam Ông mộng lục do Ưu Đàm – La Sơn (1999)

soạn dịch, chú giải, Nguyễn Đăng Na giới thiệu, Nxb Văn học, Hà Nội. Có thể nói,