Khảo sát đặc điểm hình ảnh siêu âm và chụp cắt lớp vi tính của lymphoma ổ bụng ở trẻ em

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-----------------

LÊ THỊ UYÊN PHƢƠNG

KHẢO SÁT ĐẶC ĐIỂM HÌNH ẢNH

SIÊU ÂM VÀ CHỤP CẮT LỚP VI TÍNH

CỦA LYMPHOMA Ổ BỤNG Ở TRẺ EM

LUẬN VĂN CHUYÊN KHOA CẤP II

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2021

.

.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-----------------

LÊ THỊ UYÊN PHƢƠNG

KHẢO SÁT ĐẶC ĐIỂM HÌNH ẢNH

SIÊU ÂM VÀ CHỤP CẮT LỚP VI TÍNH

CỦA LYMPHOMA Ổ BỤNG Ở TRẺ EM

CHUYÊN NGÀNH: CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH (SIÊU ÂM)

Mã số: CK 62 72 05 02

LUẬN VĂN CHUYÊN KHOA CẤP II

HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: BSCKII. NGUYỄN HỮU CHÍ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2021

.

.

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết

quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công

trình nào khác.

Tác giả luận văn

Lê Thị Uyên Phƣơng

.

.

i

MỤC LỤC

Trang

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................1

MỤC LỤC.................................................................................................................. ii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... iv

BẢNG ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ ANH – VIỆT.....................................................v

DANH MỤC BẢNG................................................................................................. vi

DANH MỤC HÌNH ................................................................................................ viii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ – LƢỢC ĐỒ...................................................................... ix

MỞ ĐẦU.....................................................................................................................1

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN.......................................................................................4

1.1 Định nghĩa ............................................................................................................4

1.2 Dịch tễ học............................................................................................................4

1.3 Sơ lƣợc cấu trúc, chức năng của hệ bạch huyết....................................................5

1.4 Mô bệnh học .........................................................................................................7

1.5 Một số đặc điểm lâm sàng ..................................................................................11

1.6 Các phƣơng tiện chẩn đoán hình ảnh .................................................................14

1.7 Hình ảnh lymphoma ổ bụng trên siêu âm và cắt lớp vi tính...............................19

1.8 Phƣơng pháp điều trị hiện nay............................................................................27

1.9 Các nghiên cứu có liên quan...............................................................................28

CHƢƠNG 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................31

2.1 Đối tƣợng nghiên cứu.........................................................................................31

2.2 Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................31

.

.

i

2.3 Định nghĩa các biến số trong nghiên cứu ...........................................................33

2.4 Đạo đức trong nghiên cứu ..................................................................................47

CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ...........................................................................................48

3.1 Đặc điểm chung ..................................................................................................48

3.2 Đặc điểm hình ảnh siêu âm của lymphoma ổ bụng............................................52

3.3 Đặc điểm hình ảnh cắt lớp vi tính của lymphoma ổ bụng..................................57

3.4 Liên quan giữa đặc điểm tổn thƣơng hạch, ống tiêu hóa trên siêu âm và cắt lớp

vi tính với thể tiến triển của lymphoma..............................................................62

CHƢƠNG 4. BÀN LUẬN........................................................................................66

4.1 Đặc điểm chung ..................................................................................................66

4.2 Đặc điểm hình ảnh siêu âm của lymphoma ổ bụng............................................70

4.3 Đặc điểm hình ảnh cắt lớp vi tính của lymphoma ổ bụng..................................80

4.4 Liên quan giữa đặc điểm tổn thƣơng hạch, ống tiêu hóa trên siêu âm và cắt lớp

vi tính với thể tiến triển của lymphoma..............................................................90

KẾT LUẬN...............................................................................................................93

HẠN CHẾ .................................................................................................................95

KIẾN NGHỊ ..............................................................................................................96

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

.

.

v

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

TỪ VIẾT TẮT TỪ ĐẦY ĐỦ

Tiếng Việt

BN Bệnh nhân

CLVT Cắt lớp vi tính

CS. Cộng sự

ĐLC Độ lệch chuẩn

ĐM Động mạch

OTH Ống tiêu hóa

ROI Vùng quan tâm

TM Tĩnh mạch

TP. Thành phố

TTTN Thể tiến triển nhanh

TTTRN Thể tiến triển rất nhanh

Tiếng Anh

DICOM Digital Imaging and Communications in Medicine

FDG Fluorodeoxyglucose

HU Hounsfield

HL Hodgkin lymphoma

NHL Non Hodgkin lymphoma

PET Positron Emission Tomography

WHO

ROC

World Health Organization

Receiver operating characteristic

.

.

BẢNG ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ ANH – VIỆT

TIẾNG ANH TIẾNG VIỆT

Adenoma U tuyến

Agressive Tiến triển nhanh

Anaplastic large cell lymphoma Lymphoma tế bào lớn thoái sản

Burkitt lymphoma Lymphoma Burkitt

Computer tomography scan Chụp cắt lớp vi tính

Contrast enhanced computed

tomography

Chụp cắt lớp vi tính có tiêm thuốc

tƣơng phản

Diffuse large B cell lymphoma Lymphoma tế bào B lớn lan tỏa

Fluorodeoxyglucose (FDG) Fluorodeoxyglucose

Gallium 67 scanning Xạ hình toàn thân với Gallium 67

Highly agressive Tiến triển rất nhanh

Hodgkin lymphoma Lymphoma Hodgkin

Indolent Tiến triển chậm

Lymphangiography Chụp X quang hệ bạch huyết

Lymphoblastic lymphoma Lymphoma nguyên bào lymphô

Magnetic Resonance Imaging (MRI) Chụp cộng hƣởng từ

Non Hodgkin lymphoma Lymphoma không Hodgkin

Positron Emission Tomography (PET) Chụp cắt lớp phát xạ đơn photon

Region of Interest (ROI) Vùng quan tâm

World Health Organization (WHO) Tổ chức y tế thế giới

.

.

i

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1. Phân loại mô bệnh học của HL...................................................................7

Bảng 1.2. Phân loại mô bệnh học của NHL................................................................8

Bảng 1.3. Tần suất biểu hiện lymphoma của các cơ quan. .......................................13

Bảng 1.4. So sánh HL và NHL. ................................................................................14

Bảng 2.1. Nhóm biến đặc điểm chung và mô bệnh học của lymphoma ổ bụng.......33

Bảng 2.2. Nhóm biến đặc điểm hình ảnh trên siêu âm. ............................................34

Bảng 2.3. Nhóm biến đặc điểm hình ảnh trên CLVT. ..............................................40

Bảng 3.1. Phân bố BN theo nhóm tuổi và mô bệnh học...........................................49

Bảng 3.2. Tỉ lệ tổn thƣơng các cơ quan trong ổ bụng trên siêu âm, CLVT..............51

Bảng 3.3. Đặc điểm tổn thƣơng hạch trên siêu âm. ..................................................53

Bảng 3.4. Đặc điểm tổn thƣơng OTH trên siêu âm. .................................................54

Bảng 3.5. Đặc điểm hình thái tổn thƣơng gan, lách và tụy trên siêu âm. .................55

Bảng 3.6. Đặc điểm hình thái tổn thƣơng thận trên siêu âm.....................................56

Bảng 3.7. Tính chất phản âm của tổn thƣơng tạng đặc thƣờng gặp trên siêu âm.....56

Bảng 3.8. Đặc điểm tổn thƣơng hạch trên CLVT. ....................................................57

Bảng 3.9. Đặc điểm tổn thƣơng OTH trên CLVT. ...................................................59

Bảng 3.10. Đặc điểm hình thái tổn thƣơng gan, lách và tụy trên CLVT. .................60

Bảng 3.11. Đặc điểm hình thái tổn thƣơng thận trên CLVT.....................................61

Bảng 3.12. Đặc điểm bắt thuốc của tổn thƣơng tạng đặc thƣờng gặp trên CLVT....61

Bảng 3.13. Liên quan đặc điểm tổn thƣơng hạch trên siêu âm với thể tiến triển. ....62

Bảng 3.14. Liên quan đặc điểm tổn thƣơng hạch trên CLVT với thể tiến triển. ......63

Bảng 3.15. Liên quan đặc điểm tổn thƣơng OTH trên siêu âm với thể tiến triển.....64

Bảng 3.16. Liên quan đặc điểm tổn thƣơng OTH trên CLVT với thể tiến triển.......64

Bảng 4.1. Tỉ lệ NHL và HL trong lymphoma ổ bụng ở một số nghiên cứu. ............66

Bảng 4.2. Tuổi trung bình của BN lymphoma ở một số nghiên cứu. .......................67

Bảng 4.3. Tỉ lệ nam: nữ ở một số nghiên cứu...........................................................68

Bảng 4.4. Tỉ lệ tổn thƣơng các cơ quan trong ổ bụng đƣợc phát hiện trên siêu âm,

CLVT ở một số nghiên cứu................................................................................69

.

.

i

Bảng 4.5. Vị trí tổn thƣơng OTH ở một số nghiên cứu. ...........................................72

Bảng 4.6. Số lƣợng vị trí tổn thƣơng OTH phát hiện trên siêu âm ở một số nghiên

cứu. .....................................................................................................................73

Bảng 4.7. Bề dày OTH trên siêu âm ở một số nghiên cứu. ......................................75

Bảng 4.8. Hình thái tổn thƣơng gan trên siêu âm ở một số nghiên cứu....................76

Bảng 4.9. Tính chất bắt thuốc của tổn thƣơng hạch ổ bụng ở một số nghiên cứu....82

Bảng 4.10. Vị trí và số lƣợng vị trí tổn thƣơng OTH trên CLVT ở một số nghiên

cứu. .....................................................................................................................83

Bảng 4.11. Hình thái tổn thƣơng thận trên CLVT ở một số nghiên cứu. .................87

.

.

ii

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1. Lymphoma Hodgkin. ................................................................................11

Hình 1.2. (a) Lymphoma tế bào B lớn lan tỏa. (b) Lymphoma Burkitt....................11

Hình 1.3. Lymphoma gan và lách. ............................................................................18

Hình 1.4. Tổn thƣơng hạch ở BN NHL. ...................................................................21

Hình 1.5. Lymphoma nguyên phát đại tràng. ...........................................................23

Hình 1.6. Lymphoma Hodgkin giai đoạn 4 tổn thƣơng thận, tụy trên siêu âm. .......26

Hình 2.1. Cách đo bề dày OTH dạng dày thành lệch tâm trên siêu âm....................39

Hình 2.2. Cách đo bề dày OTH dạng dày thành đồng tâm trên siêu âm...................39

Hình 2.3. Cách đo bề dày OTH dạng dày thành lệch tâm trên CLVT......................45

Hình 2.4. Cách đo bề dày OTH dạng dày thành đồng tâm trên CLVT. ...................46

Hình 4.1. Lymphoma hạch sau phúc mạc trên siêu âm. ...........................................72

Hình 4.2. Lymphoma OTH trên siêu âm. .................................................................74

Hình 4.3. Lymphoma gan nguyên phát trên siêu âm. ...............................................77

Hình 4.4. Tổn thƣơng lymphoma nhiều cơ quan trong ổ bụng ở BN nữ 14 tuổi trên

siêu âm................................................................................................................79

Hình 4.5. Lymphoma hạch ổ bụng trên CLVT. ........................................................81

Hình 4.6. Lymphoma OTH trên CLVT. ...................................................................84

Hình 4.7. Lymphoma gan trên CLVT.......................................................................86

Hình 4.8. Lymphoma thận trên CLVT......................................................................88

Hình 4.9. Tổn thƣơng lymphoma nhiều cơ quan trong ổ bụng ở BN nữ 14 tuổi trên

CLVT..................................................................................................................89

.

.

x

DANH MỤC BIỂU ĐỒ – LƢỢC ĐỒ

Lƣợc đồ 2.1. Tiến trình thực hiện nghiên cứu. .........................................................32

Biểu đồ 3.1. Các loại mô bệnh học. ..........................................................................48

Biểu đồ 3.2. Phân bố BN theo tuổi............................................................................49

Biểu đồ 3.3. Phân bố BN theo giới tính và loại mô bệnh học...................................50

Biểu đồ 3.4. So sánh kết quả siêu âm và CLVT trong phát hiện các tổn thƣơng

lymphoma ổ bụng. ..............................................................................................52

Biểu đồ 3.5. Số lƣợng cơ quan tổn thƣơng ở cùng BN phát hiện trên siêu âm. .......52

Biểu đồ 3.6. Vị trí tổn thƣơng hạch trên siêu âm......................................................53

Biểu đồ 3.7. Vị trí tổn thƣơng OTH trên siêu âm. ....................................................54

Biểu đồ 3.8. Số lƣợng cơ quan tổn thƣơng ở cùng BN phát hiện trên CLVT. .........57

Biểu đồ 3.9. Vị trí tổn thƣơng hạch trên CLVT........................................................57

Biểu đồ 3.10. Vị trí tổn thƣơng OTH trên CLVT. ....................................................59

Biểu đồ 3.11. Đƣờng cong ROC thể hiện điểm cắt của trung vị bề dày OTH trên

siêu âm trong phân biệt thể tiến triển. ................................................................66

Biểu đồ 3.12. Đƣờng cong ROC thể hiện sự liên quan giữa bề dày thành OTH trên

CLVT trong phân biệt thể tiến triển. ..................................................................66

.

.

MỞ ĐẦU

Lymphoma là bệnh lý ác tính chiếm 4% trong tất cả các ung thƣ ở trẻ em

[62]. Ở các nƣớc phát triển, bệnh đứng hàng thứ 3 sau bạch cầu cấp và u não, chiếm

tỉ lệ 10 – 15% [9], [19], [41]. Tại thành phố Hồ Chí Minh, lymphoma đứng thứ 3

trong các bệnh lý ác tính ở trẻ em và đứng thứ 2 sau viêm hạch trong bệnh lý hạch

lymphô. Tỉ lệ mới mắc lymphoma ngày càng tăng, tại Hoa Kỳ là 13 – 14/1.000.000

trẻ em/năm, tại thành phố Hồ Chí Minh là 10,6/1.000.000 trẻ em/năm [66].

Lymphoma bao gồm hai nhóm bệnh chính: lymphoma Hodgkin và

lymphoma không Hodgkin [33], [62]. Lymphoma ở trẻ em thƣờng tiến triển nhanh

nhƣng bệnh có thể điều trị khỏi. Tại thời điểm khởi phát, lymphoma Hodgkin

thƣờng biểu hiện ở hạch và lách; trong khi đó, lymphoma không Hodgkin biểu hiện

ở các cơ quan ngoài hạch và thƣờng có độ ác tính trung bình đến cao [75]. Tùy giai

đoạn bệnh, lymphoma có thể ảnh hƣởng đến hầu hết các cơ quan trong cơ thể. Chẩn

đoán xác định lymphoma dựa trên mô bệnh học từ mẫu sinh thiết tủy xƣơng, hạch

bạch huyết hoặc khối u [52]. Tuy nhiên, bệnh có thể đƣợc chẩn đoán sớm hơn bằng

các phƣơng tiện ít xâm lấn, nhất là chẩn đoán hình ảnh. Từ gợi ý chẩn đoán

lymphoma dựa trên hình ảnh học sẽ giúp đƣa ra các kiến nghị xét nghiệm, can thiệp

phù hợp nhằm giảm tai biến, biến chứng nặng trƣớc khi điều trị đặc hiệu. Chẩn

đoán sớm, đánh giá giai đoạn chính xác và phối hợp các phƣơng pháp điều trị thích

hợp giúp kéo dài thời gian sống và thời gian sống không bệnh của bệnh nhân, nâng

tỉ lệ sống sau 5 năm đối với lymphoma Hodgkin khoảng 90 – 95% và lymphoma

không Hodgkin hơn 85% [10], [22], [33], [47].

Lymphoma ổ bụng có thể tổn thƣơng ở một hay nhiều cơ quan trong ổ bụng.

Một số đặc điểm hình ảnh học của tổn thƣơng đôi khi không đặc hiệu, dễ gây chẩn

đoán nhầm với bệnh lý lành tính hoặc ác tính khác. Ví dụ nhƣ hình ảnh tổn thƣơng

lymphoma hạch ổ bụng có thể chẩn đoán nhầm với di căn từ ung thƣ biểu mô tuyến

hay lao hạch; lymphoma ống tiêu hóa dễ nhầm lẫn với ung thƣ biểu mô tuyến hay

bệnh Crohn… [52], [75]. Do đó, cần nhận diện đƣợc các dấu hiệu hình ảnh đặc

trƣng để chẩn đoán sớm lymphoma ổ bụng, đặc biệt là nhóm lymphoma không

.

.