Khai thác giá trị các di sản trong phát triển du lịch của tỉnh Quảng Ninh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

LÊ THANH HUỆ

KHAI THÁC GIÁ TRỊ CÁC DI SẢN

TRONG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỦA

TỈNH QUẢNG NINH

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

LÊ THANH HUỆ

KHAI THÁC GIÁ TRỊ CÁC DI SẢN

TRONG PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỦA

TỈNH QUẢNG NINH

Mã số: 60 31 05 01

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. DƢƠNG QUỲNH PHƢƠNG

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN i http://www.lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các tài

liệu trong luận văn là trung thực. Luận văn chưa từng được công bố trong

bất cứ công trình nào.

Tác giả

LÊ THANH HUỆ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ii http://www.lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Trước hết, tác giả luận văn xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu

sắc đến cô giáo hướng dẫn khoa học: TS. Dương Quỳnh Phương đã tận tình

chỉ bảo và hướng dẫn trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài

luận văn này.

Tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa

Địa lý, đặc biệt các thầy cô trong tổ Kinh tế - xã hội, Ban chủ nhiệm khoa

Địa lý trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên; Phòng sau đại học đã tạo mọi

điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành luận văn này.

Tác giả xin chuyển lời cảm ơn đến Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch

tỉnh Quảng Ninh, Ban quản lý các di tích trọng điểm tỉnh Quảng Ninh; Phòng

Văn hóa - Thông tin, UBND thị xã Quảng Yên cùng những người dân địa

phương đã giúp tôi trong quá trình thu thập tài liệu thực tế.

Cuối cùng, tôi xin tỏ lòng biết ơn gia đình, bạn bè đã chia sẻ những khó

khăn, cổ vũ, động viên và tạo những điều kiện thuận lợi nhất cho tác giả hoàn

thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2015

Tác giả luận văn

Lê Thanh Huệ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iii http://www.lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii

MỤC LỤC................................................................................................................. iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG..........................................................................................v

DANH MỤC CÁC HÌNH..........................................................................................vi

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài......................................................................................................1

2. Lịch sử nghiên cứu đề tài ........................................................................................2

3. Mục tiêu và nhiệm vụ..............................................................................................4

4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu .............................................................................5

5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu .................................................................5

6. Những đóng góp của đề tài .....................................................................................8

7. Cấu trúc của đề tài...................................................................................................8

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DI SẢN VÀ PHÁT

TRIỂN DU LỊCH ......................................................................................................9

1.1. Cơ sở lí luận .........................................................................................................9

1.1.1. Di sản .................................................................................................................. 9

1.1.2. Du lịch............................................................................................................... 16

1.1.3. Vai trò của di sản đối với sự phát triển du lịch............................................ 26

1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................................27

1.2.1. Khái quát về di sản, di tích quốc gia đặc biệt ở Việt Nam......................... 27

1.2.2. Thực tiễn phát triển du lịch từ khai thác giá trị các di sản của Việt Nam 32

Tiểu kết chương 1......................................................................................................34

Chƣơng 2. DI SẢN - THẾ MẠNH PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỦA TỈNH

QUẢNG NINH ........................................................................................................35

2.1. Tổng quan tỉnh Quảng Ninh...............................................................................35

2.1.1. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ..................................................................... 35

2.1.2. Đặc điểm tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên .............................................. 37

2.1.3. Đặc điểm kinh tế, xã hội................................................................................. 40

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn

2.2. Giá trị của các di sản được UNESCO công nhận và các di sản đặc biệt

cấp quốc gia ở tỉnh Quảng Ninh................................................................................43

2.2.1. Vịnh Hạ Long - Di sản thiên nhiên thế giới................................................. 43

2.2.2. Di tích quốc gia đặc biệt Yên Tử................................................................... 48

2.2.3. Di tích quốc gia đặc biệt chiến thắng Bạch Đằng ....................................... 50

2.3. Hiện trạng phát triển du lịch từ việc khai thác giá trị các di sản của tỉnh

Quảng Ninh ...............................................................................................................54

2.3.1. Vịnh Hạ Long .................................................................................................. 54

2.3.2. Di tích quốc gia đặc biệt Chùa Yên Tử ........................................................ 62

2.3.3. Di tích quốc gia đặc biệt Bạch Đằng ............................................................ 68

2.4. Phân tích những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức đối với khai

thác di sản trong phát triển du lịch của tỉnh ..............................................................69

2.4.1. Điểm mạnh ....................................................................................................... 69

2.4.2. Điểm yếu .......................................................................................................... 70

2.4.3. Cơ hội................................................................................................................ 71

2.4.4. Thách thức........................................................................................................ 71

2.5. Liên kết không gian du lịch của tỉnh Quảng Ninh, kết nối di sản với

những điểm du lịch khác ...........................................................................................72

Tiểu kết chương 2......................................................................................................76

Chƣơng 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT HUY GIÁ TRỊ CỦA CÁC DI

SẢN VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỦA TỈNH QUẢNG NINH........................77

3.1. Cơ sở để đưa ra các giải pháp ............................................................................77

3.1.1. Định hướng phát triển du lịch gắn với việc bảo tồn và phát huy các giá trị

của di sản..................................................................................................................... 77

3.1.2. Quy hoạch phát triển du lịch của tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020 và tầm

nhìn 2030..................................................................................................................... 78

3.2. Nhóm các giải pháp chung.................................................................................81

3.2.1. Về phát triển cơ sở hạ tầng, vật chất kĩ thuật............................................... 81

3.2.2. Về đào tạo nguồn nhân lực............................................................................. 82

3.2.3. Về công tác quản lí và quy hoạch của nhà nước ......................................... 83

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn

3.2.4. Xây dựng các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực du lịch, bảo tồn các

khu di tích văn hoá và có những biện pháp bảo vệ môi trường du lịch................. 83

3.3. Một số giải pháp phát triển du lịch gắn với phát huy các giá trị di sản của

tỉnh Quảng Ninh........................................................................................................84

3.3.1. Vịnh Hạ Long .................................................................................................. 84

3.3.2. Di tích quốc gia đặc biệt Yên Tử................................................................... 92

3.3.3. Di tích quốc gia đặc biệt Bạch Đằng ............................................................ 97

Tiểu kết chương 3....................................................................................................100

KẾT LUẬN............................................................................................................101

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN..................102

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................103

PHỤ LỤC...................................................................................................................1

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ATK : An toàn khu

BR - VT : Bà Rịa - Vũng Tàu

CNTT : Công nghệ Thông tin

CP : Cổ phần

DSVH : Di sản văn hóa

KTNT : Kiến trúc nghệ thuật

TNHH : Trách nhiệm hữu hạn

UBND : Ủy ban nhân dân

UNESCO : Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hoá Liên Hợp Quốc

VQG : Vườn Quốc gia

WHC : Hội đồng di sản thế giới

EATOF : Diễn đàn du lịch Đông Á

WTM : Hội chợ Du lịch quốc tế

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Di sản thế giới tại Việt Nam..................................................................28

Bảng 1.2. Danh sách di tích quốc gia đặc biệt.......................................................29

Bảng 2.1. Số lượng khách du lịch đến thăm quan Vịnh Hạ Long giai đoạn

2009 - 2013............................................................................................59

Bảng 2.2. Số lượng khách nội địa đến thăm Vịnh Hạ Long giai đoạn

2004 - 2013................................................................................. 60

Bảng 2.3. Số lượng khách quốc tế đến thăm Vịnh Hạ Long giai đoạn

2004 - 2013................................................................................. 60

Bảng 2.4. Doanh thu vé thăm Vịnh Hạ Long giai đoạn 2004 - 2013 ....................61

Bảng 2.5. Các tuyến tham quan Vịnh Hạ Long .....................................................62

Bảng 2.6. Doanh thu cáp treo tại Yên Tử giai đoạn 2005 - 2014 ..........................67

Bảng 2.7. Lượng khách du lịch đến Quảng Ninh giai đoạn từ năm 2009-2013 .........75

Bảng 3.1. Các dự án quy hoạch, bảo tồn và phát huy giá trị Di sản Vịnh Hạ Long

đến năm 2020.......................................................................................................... 85

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi http://www.lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC HÌNH

2.1. .....................................................36

h 2.2. ........................................53

Hình 2.3. Biểu đồ thể hiện khách du lịch đến Vịnh Hạ Long giai đoạn

2004 - 2013................................................................................. 59

Hình 2.4. Biểu đồ thể hiện lượng khách du lịch đến Yên Tử giai đoạn

2004 - 2013................................................................................. 66

2.5. .......................74

Hình 2.6. Biểu đồ thể hiện tổng khách và tốc độ tăng khách du lịch tỉnh

Quảng Ninh giai đoạn 2004 - 2013 .......................................................76

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 1 http://www.lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Di sản tự nhiên và di sản văn hoá là tài sản vô giá của mỗi quốc gia. Thực tiễn

cho thấy, việc bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản luôn đồng hành - gắn liền với

việc gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc và nguồn lực quan trọng để phát triển của đất

nước, vì di sản của mỗi quốc gia chính là một trong những nội lực giúp ngành du lịch

cất cánh. Di sản và du lịch có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ. Du lịch không chỉ dựa

vào di sản để phát triển, mà còn mang sứ mệnh cao cả đó là tôn vinh giá trị di sản

đồng thời bảo tồn và phát huy các giá trị của di sản đã được kết tinh và gìn giữ.

Có nhiều lý do để thu hút con người đến với du lịch trong đó các di sản là nhịp

cầu giúp con người tìm về với lịch sử của dân tộc, tìm về những nét độc đáo, hấp dẫn của

thiên nhiên. Việt Nam là một đất nước có cảnh quan, địa hình, thiên nhiên phong phú đa

dạng cộng với truyền thống văn hóa lịch sử hàng nghìn năm của dân tộc, vì vậy, nước ta

có một khối lượng khá lớn các di sản cả về thiên nhiên lẫn văn hóa, lịch sử. Với 22 di sản

được UNESCO vinh danh ở tầm thế giới (gồm cả di sản tư liệu), hơn 4 vạn di tích và

danh lam thắng cảnh phong phú, khai thác giá trị di sản trong hoạt động du lịch vẫn luôn

được khẳng định là quân “Át chủ bài” trong chiến lược phát triển du lịch Việt Nam.

Quảng Ninh là một tỉnh nằm ở phía Đông Bắc của nước ta, phía bắc giáp đất

nước Trung Hoa rộng lớn, phía nam là các tỉnh thuộc tam giác châu thổ sông Hồng,

phía tây tựa lưng vào núi rừng trùng điệp, phía đông nghiêng thoải dần xuống vịnh

Bắc Bộ, bao bọc phía ngoài là hơn 2000 hòn đảo lớn nhỏ, đặc biệt là Vịnh Hạ Long -

được hai lần UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới. Đồng thời Quảng

Ninh còn có lịch sử văn hóa truyền thống từ lâu đời được lưu giữ lại thông qua các lễ

hội truyền thống, thể hiện đậm nét văn hóa tâm linh, bản sắc văn hóa người Việt. So

với các tỉnh khác trong cả nước, Quảng Ninh là một trong những tỉnh có thế mạnh

nhất để phát triển du lịch, đặc biệt là dựa vào các di sản cấp quốc gia và di sản thế

giới. Nếu khai thác tốt lợi thế này thì ngành du lịch của tỉnh phát triển nhanh chóng,

kéo theo sự phát triển của các ngành kinh tế khác. Vấn đề đặt ra đối với tỉnh Quảng

Ninh là cái giá phải trả của quá trình thương mại hóa du lịch, quan điểm phát triển

nóng vội là rất đắt và bài học của quá trình phát triển kinh tế bền vững là hãy để chính

người dân cùng tham gia vào quá trình bảo tồn, phát huy giá trị di sản của dân tộc.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 2 http://www.lrc.tnu.edu.vn

Xuất phát từ những lí do có tính cấp thiết trên, tôi đã chọn hướng nghiên cứu

đề tài: “KHAI THÁC GIÁ TRỊ CÁC DI SẢN TRONG PHÁT TRIỂN DU

LỊCH CỦA TỈNH QUẢNG NINH”.

2. Lịch sử nghiên cứu đề tài

2.1. Trên thế giới

Mỗi di sản của các quốc gia đều có vai trò rất quan trọng cả về giá trị tự

nhiên và văn hóa, xã hội. Chúng được hình thành một cách tự nhiên qua một thời

gian khá dài có thể là trải qua cùng với thời kì thành tạo và phát triển của Trái Đất

ứng với các di sản thiên nhiên - địa chất, cũng có thể là được tạo ra trong từng quá

trình phát triển của con người. Chính vì vậy, con người muốn tìm hiểu cụ thể về các

di sản thông qua nhiều công trình nghiên cứu để hiểu rõ hơn về chúng.

Các di sản thiên nhiên, văn hóa - xã hội đều có vai trò quan trọng trong việc

phát triển du lịch ở hầu hết các quốc gia trên thế giới.

Từ năm 1972, Hội đồng di sản thế giới (WHC) của UNESCO đã được thành

lập và tiến hành xây dựng các tiêu chuẩn, điều kiện công nhận của các di sản văn hóa

và thiên nhiên thế giới, đồng thời nghiên cứu, giúp đỡ các quốc gia trong việc nghiên

cứu, tôn tạo, bảo vệ các di sản thế giới. Trên thế giới, đã có nhiều các công trình

nghiên cứu các di sản như “Quản lý di sản ở New Zealand và Australia, Quản lý du

khách, Tuyên truyền quảng bá và Tiếp thị” của Michael C. Hall và Simon McArthur

(năm 1993), “Đa dạng sinh học rừng nhiệt đới và Công ước di sản Thế Giới” của

Jeffrey, Sayer, Ishwaran, Natarajan, Thorsell, James và TodSagaty (năm 2000), cuốn

sách: “Du lịch bền vững trong những khu vực được bảo vệ” của Tiến sỹ Paul Eagles

(năm 2002) thuộc Ủy ban thế giới về những khu vực được bảo vệ với sự đóng góp

của nhiều chuyên gia quốc tế, công trình “World cultural and natural heritage sites:

Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới” (2002) của Luo Zhewen đã giới thiệu các

danh thắng ở Trung Quốc đã được công nhận là những di sản văn hoá Thế giới,...

Ngành du lịch trên thế giới được ra đời cùng với sự phát triển của các ngành

công nghiệp, thương mại và những sinh hoạt tôn giáo. Nhưng những công trình khoa

học nghiên cứu về các khía cạnh của du lịch như tài nguyên du lịch, quy hoạch du lịch

và tổ chức lãnh thổ du lịch mới chỉ xuất hiện vào cuối thế kỉ XIX và ngày càng nhận

được nhiều sự quan tâm của các nhà khoa học cùng với xu hướng quy hoạch phát triển