Khả năng cạnh tranh trong đấu thầu của doanh nghiệp xây dựng.docx

CHƯƠNG I

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VÀ KINH NGHIỆM

VỀ KHẢ NĂNG CẠNH TRANH TRONG ĐẤU THẦU

CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG

1.1. Bản chất và vai trò của đấu thầu xây dựng

Có nhiều quan niệm khác nhau của đấu thầu xây dựng.

Đứng trên góc độ nhà thầu, đấu thầu là một trong những phương thức

chủ yếu để có được dự án giúp doanh nghiệp tồn tại và phát triển. Thực chất

của đấu thầu là quá trình cạnh tranh với các nhà thầu khác về khả năng đáp

ứng các yêu cầu về chất lượng, tiến độ, chi phí xây dựng do bên mời thầu đặt

ra.

Đối với chủ đầu tư, đấu thầu là quá trình lựa chọn nhà thầu có khả năng

đáp ứng tốt nhất các yêu cầu về chất lượng, tiến độ và chi phí xây dựng công

trình. Theo Quy chế đấu thầu ban hành kèm theo Nghị định 88/2003/NĐ-CP

ngày 01/9/2003 của Chính phủ, đấu thầu là quá trình lựa chọn nhà thầu đáp

ứng các yêu cầu của bên mời thầu. Mục tiêu của đấu thầu là tạo nên sự cạnh

tranh công bằng và minh bạch trong quá trình lựa chọn nhà thầu phù hợp, bảo

đảm hiệu quả kinh tế của dự án đầu tư.

Đối với Nhà nước, đấu thầu là phương thức quản lý các hoạt động xây

dựng thông qua việc uỷ quyền cho chủ đầu tư (bên mời thầu) theo chế độ

công khai tuyển chọn nhà thầu.

Theo đó, trong quá trình đấu thầu có sự tham dự của 3 chủ thể có liên

quan đến dự án (gói thầu):

- Chủ đầu tư là bên mời thầu để thực hiện có hiệu quả dự án đầu tư của

mình.

- Các nhà thầu là các doanh nghiệp, tổ chức kinh tế có khẳnng thực hiện

nhiệm vụ của dự án đầu tư.

Đấu thầu xây dựng (xây lắp) được thực hiện qua các hình thức sau đây:

1

- Đấu thầu rộng rãi: việc tổ chức đấu thầu không hạn chế số lượng các

nhà thầu tham gia.

- Đấu thầu hạn chế: bên mời thầu chỉ mời một số nhà thầu có đủ năng

lực tham dự đấu thầu.

- Chỉ định thầu: là hình thức lựa chọn trực tiếp nhà thầu đáp ứng được

yêu cầu để thương thảo hợp đồng.

Các phương thức đấu thầu xây dựng:

- Đấu thầu một túi hồ sơ: đề xuất về kỹ thuật và về giá dự thầu được

đựng chung trong một túi hồ sơ.

- Đấu thầu hai túi hồ sơ: đề xuất về kỹ thuật và về giá được đựng trong

hai túi hồ sơ riêng biệt. Túi hồ sơ kỹ thuật được đánh giá trước và chỉ khi nào

đạt số điểm từ 70% trở lên (theo quy định trong hồ sơ mời thầu) mới đánh giá

tiếp hồ sơ về giá.

- Đấu thầu 2 giai đoạn được áp dụng cho các dự án lớn, phức tạp về công

nghệ hoặc dự án chìa khóa trao tay.

Việc đấu thầu phải tuân thủ các nguyên tắc cơ bản sau đây:

- Cạnh tranh với những điều kiện ngang nhau

- Dự liệu đầy đủ

- Đánh giá công bằng

- Trách nhiệm phân minh

- Bí mật

- Ba chủ thể

Đấu thầu là chế độ được áp dụng rộng rãi ở các nước có nền kinh tế thị

trường. Việc đấu thầu mang lại những lợi ích thiết thực với chủ đầu tư, nhà

thầu và cả nền kinh tế quốc dân.

Đối với chủ đầu tư, thông qua việc thực hiện đấu thầu, chủ đầu tư sẽ tìm

được nhà thầu có khả năng đáp ứng cao nhất các yêu cầu thực hiện dự án đầu

tư trên cả phương diện chất lượng, tiến độ và chi phí. Hiệu quả vốn đầu tư

được tăng cường nhờ vốn được quản lý chặt chẽ, khắc phục được tình trạng

2

thất thoát vốn. Đấu thầu cũng giúp chủ đầu tư giải quyết được tình trạng phụ

thuộc vào một nhà thầu như trong hình thức giao thầu hoặc chỉ định thầu. Tuy

nhiên, để bảo đảm hiệu quả thiết thực của đấu thầu, chủ đầu tư phải am hiểu

sâu sắc quy chế đấu thầu và có được đội ngũ cán bộ có năng lực chuyên môn

tốt, có đạo đức nghề nghiệp để lập hồ sơ mời thầu có chất lượng, đánh giá

đúng các hồ sơ dự thầu và lựa chọn đúng nhà thầu có đủ năng lực thực hiện

yêu cầu công trình.

Đối với nhà thầu, việc thực hiện chế độ đấu thầu sẽ phát huy được tính

chủ động, sáng tạo và linh hoạt tìm kiếm việc làm thông qua việc nắm bắt

thông tin về dự án, về đối thủ cạnh tranh, thiết lập quan hệ với các chủ thể

kinh tế khác. Đấu thầu cũng tạo nên sức ép với các nhà thầu trong việc đổi

mới công nghệ, nâng cao trình độ cán bộ và công nhân viên, qua đó nâng cao

khả năng cạnh tranh để tăng xác suất trúng thầu. Thông qua đấu thầu, các nhà

thầu cũng sẽ tích luỹ được thêm kinh nghiệm thi công, kinh nghiệm lập hồ sơ

dự thầu và xác định chiến lược phát triển dài hạn của mình.

Đối với Nhà nước, thông qua đấu thầu, các cơ quan quản lý Nhà nước có

đủ thông tin thực tế và cơ sở khoa học để đánh giá đúng thực lực của các chủ

đầu tư và các nhà thầu. Những điều đó giúp Nhà nước phát huy đúng được vai

trò của mình trong nền kinh tế thị trường: tổ chức thị trường xây dựng, tạo sự

cạnh tranh lành mạnh và tăng cường trật tự, kỷ cương trong thựuc hiện quá

trình đầu tư.

1.2. Cạnh tranh và khả năng cạnh tranh trong đấu thầu của các doanh

nghiệp xây dựng

Theo C.Marx, cạnh tranh là sự ganh đua, sự đấu tranh giữa các nhà tư

bản nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu thụ hàng

hoá để thu được lợi nhuận siêu ngạch. Ông cũng coi cạnh tranh là một trong

những quy luật của kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa.

P.A.Samuelson cho rằng, cạnh tranh là sự kình địch giữa các doanh

nghiệp để giành khách hàng hoặc thị trường.

3

Từ điển Bách khoa Việt Nam (tập 1) định nghĩa: canh tranh trong kinh

doanh là hoạt động ganh đua giữa những người sản xuất hàng hoá, giữa các

thương nhân, các nhà kinh doanh trong nền kinh tế thị trường, chi phối bởi

quan hệ cung - cầu, nhằm giành các điều kiện sản xuất, tiêu thụ, thị trường có

lợi nhất.

Các quan niệm nêu trên có sự khác nhau về cách tiếp cận và diễn giải,

song có nhiều điểm chung. Đó là:

- Khi nói đến cạnh tranh tức là nói đến một quá trình có sự tham gia của

nhiều chủ thể có cùng mục tiêu (đối tượng mà các chủ thể đều hướng tới

chiếm đoạt).

- Có ràng buộc chung mà các chủ thể phải tuân thủ. Đó là đặc điểm nhu

cầu của khách hàng, ràng buộc của luật pháp và thông lệ trên thị trường.

- Về thời gian và không gian, cạnh tranh diễn ra trong khoảng thời gian

và trong không gian không cố định.

Cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường có những mặt tích cực và những

mặt tiêu cực nhất định. Vấn đề đặt ra không phải là thủ tiêu cạnh tranh, mà

phải để cạnh tranh diễn ra trong điều kiện bình đẳng và minh bạch, tránh dùng

những thủ đoạn không lành mạnh, phải phát huy được mặt tích cực và hạn chế

đến mức tối đa những mặt tiêu cực của cạnh tranh. Đó là trách nhiệm của Nhà

nước và của tất cả các chủ thể kinh tế trong nền kinh tế thị trường.

1.2.1. Tiếp cận và phân loại cạnh tranh trong đấu thầu của doanh

nghiệp xây dựng

1.2.1.1. Tiếp cận về cạnh tranh trong đấu thầu của doanh nghiệp xây

dựng

Cạnh tranh trong đấu thầu có thể tiếp cận theo 2 cách:

Theo nghĩa hẹp: cạnh tranh trong đấu thầu xây dựng là quá trình các

doanh nghiệp xây dựng ganh đua nhau đưa ra các giải pháp về kỹ thuật, tài

chính, tiến độ thi công để xây dựng công trình thoả mãn một cách tối ưu các

yêu cầu của bên mời thầu.

4

Quan niệm này cho thấy sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp là sự ganh

đua hết sức gay gắt nhằm mục đích trúng thầu. Tuy nhiên, quan niệm này vẫn

chỉ bó hẹp ở khâu đấu thầu mà chưa chỉ ra được sự cạnh tranh của các doanh

nghiệp trong suốt quá trình sản xuất - kinh doanh. Mỗi doanh nghiệp đều

tham gia đấu thầu rất nhiều công trình khác nhau với những đối thủ khác nhau

trong những khoảng thời gian, địa điểm khác nhau, do đó quan niệm theo

nghĩa hẹp này sẽ khó xác định được toàn diện các vấn đề cạnh tranh trong đấu

thầu

Theo nghĩa rộng: cạnh tranh trong đấu thầu xây dựng là sự đấu tranh gay

gắt giữa các doanh nghiệp xây dựng kể từ khi bắt đầu tìm kiếm thông tin, đưa

ra các giải pháp tham gia đấu thầu, bảo đảm trúng thầu và thực hiện hợp đồng

cho tới khi hoàn thành công trình và bàn giao theo yêu cầu của chủ đầu tư. Có

thể hiểu cạnh tranh theo nghĩa rộng trong đấu thầu xây dựng theo sơ đồ dưới

đây:

Sơ đồ 1: Quá trình cạnh tranh trong đấu thầu xây dựng

Doanh nghiệp phải chủ động tìm kiếm thông tin về các cuộc đấu thầu để

có sự chuẩn bị tham gia đấu thầu.

Khi doanh nghiệp tham gia đấu thầu, có hai trường hợp xảy ra là trượt

thầu hoặc trúng thầu. Trong trường hợp nào thì doanh nghiệp cũng luôn luôn

5

phải tìm kiếm các thông tin để tiếp cận các cuộc đấu thầu. Phân tích và đánh

giá thông tin để đưa ra các quyết sách đúng đắn trong việc tham gia đấu thầu.

1.2.1.2. Phân loại cạnh tranh trong đấu thầu xây dựng

Cạnh tranh trong đấu thầu có nhiều loại, trong đó chủ yếu là:

- Cạnh tranh giữa người bán và người mua: Người mua dịch vụ xây dựng

(chủ đầu tư- bên mời thầu) và người bán dịch vụ xây dựng công trình (doanh

nghiệp xây dựng - nhà thầu) với những mục tiêu khác nhau, tạo ra sự sôi động

của thị trường xây dựng. Mục tiêu của chủ đầu tư là các công trình có chất

lượng cao, thời gian xây dựng ngắn và chi phí xây dựng (giá cả hợp lý). Còn

mục tiêu của nhà thầu là đảm bảo hoạt động sản xuất kinh doanh có hiệu quả

nhất và ít rủi ro nhất.

- Cạnh tranh giữa người mua dịch vụ xây dựng với nhau: Chỉ xảy ra khi

có nhiều chủ đầu tư có công trình cần xây dựng nhưng chỉ có một doanh

nghiệp xây dựng hoặc một ít tổ chức xây dựng tham gia đấu thầu có khả năng

công nghệ độc quyền để xây dựng các công trình ấy. Trường hợp này hiếm

xảy ra trong nền kinh tế thị trường, nhất là trong đấu thầu.

- Cạnh tranh giữa những người cung ứng dịch vụ xây dựng với nhau

(cạnh tranh giữa các nhà thầu - doanh nghiệp xây dựng) đó là cuộc cạnh tranh

khốc liệt nhất, gay go nhất của cạnh tranh trên thị trường xây dựng.

Cạnh tranh là quá trình đấu tranh giữa các doanh nghiệp khác nhau nhằm

đứng vững trên thị trường và tăng lợi nhuận trên cơ sở tạo ra, sử dụng ưu thế

của mình về chất lượng, thời gian thi công và chi phí xây dựng công trình.

Cạnh tranh, một mặt, sẽ trừng phạt các doanh nghiệp có chi phí cao bằng các

hình thức như loại bỏ doanh nghiệp ra khỏi thị trường hoặc doanh nghiệp chỉ

thu được lợi nhuận thấp; mặt khác, sẽ khuyến khích những doanh nghiệp có

chi phí thấp. Chính nguyên tắc trừng phạt và khuyến khích của cạnh tranh sẽ

tạo áp lực buộc các doanh nghiệp phải tìm mọi biện pháp để giảm chi phí sản

xuất - kinh doanh, vì đó là cơ ở cho sự tồn tại hay phá sản của doanh nghiệp.

6

Một trong những vấn đề quyết định sự tồn tại và phát triển của doanh

nghiệp xây dựng trong điều kiện cơ chế thị trường là phải giành được lợi thế

cạnh tranh trên thị trường, ký được nhiều hợp đồng có khả năng mang lại lợi

nhuận cao. Vì thế, đấu thầu xây dựng có thể xem là một trong những hoạt

động rất quan trọng đối với các doanh nghiệp xây dựng.

Để thắng thầu được nhiều dự án đầu tư, doanh nghiệp phải có thực lực

cạnh tranh, phải có chiến lược và chiến thuật hợp lý và cần phải có chữ tín với

chủ đầu tư, tạo dựng các mối quan hệ thường xuyên với chủ đầu tư hiện tại và

chủ đầu tư tiềm năng.

Để dự thầu doanh nghiệp phải tiếp cận với hàng loạt vấn đề, từ khâu

thiết kế đến thi công, bàn giao đưa công trình vào sử dụng. Hoạt động thi

công phải được triển khai thực hiện theo một trình tự công nghệ nghiêm ngặt

(kỹ thuật và tổ chức thi công) đảm bảo cho quá trình thi công diễn ra thuận lợi

và tiết kiệm nhất. Để thi công xây dựng công trình đúng tiến độ, đạt hiệu quả

kinh tế mong muốn thì d xây dựng phải có bộ máy quản lý đủ năng lực để

điều hành sản xuất. Nếu hoạt động đấu thầu xây dựng được xem là hoạt động

đầu tiên trong quan hệ giữa doanh nghiệp xây dựng với chủ đầu tư, thì hoạt

động bàn giao công trình hoàn thành có thể xem là hoạt động cuối cùng.

Những công trình bàn giao cho chủ đầu tư được xem là những sản phẩm đã

được thị trường chấp nhận. Hoạt động này có quan hệ tích cực hoặc tiêu cực

tới hoạt động thầu xây dựng của doanh nghiệp. Nếu doanh nghiệp bàn giao

công trình đảm bảo kỹ thuật, mỹ thuật, thời gian xây dựng thì uy tín cua

doanh nghiệp trên thị trường xây dựng được đề cao. Ngược lại, nếu doanh

nghiệp bàn giao những công trình xây dựng không đảm bảo như cam kết hợp

đồng thì uy tín của doanh nghiệp sẽ bị giảm sút.

1.2.2. Khả năng và phương thức cạnh tranh trong đấu thầu của doanh

nghiệp xây dựng

1.2.2.1. Khái quát về khả năng cạnh tranh trong đấu thầu của doanh

nghiệp xây dựng

7

Khi nói đến khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp là nói đến nội lực

(bên trong) của doanh nghiệp, trong dó có các năng lực về tài chính, kỹ thuật

công nghệ, marketing, tổ chức quản lý, đội ngũ lao động của doanh nghiệp.

Có nội lực là điều kiện cần, còn điều kiện đủ là doanh nghiệp phải biết sử

dụng, phát huy tất cả các nội lực đó để phục vụ cho các cuộc cạnh tranh khác

nhau tạo ra lợi thế hơn hẳn so với các doanh nghiệp khác. Như vậy, khả nưng

cạnh tranh của doanh nghiệp là toàn bộ năng lực và việc sử dụng các năng lực

đó để tạo ra lợi thế của doanh nghiệp so với các đối thủ cạnh tranh khác nhằm

thoả mãn đến mức tối đa các đòi hỏi của thị trường.

Khả năng cạnh tranh trong đấu thầu xây dựng là toàn bộ những năng lực

về tài chính, thiết bị, công nghệ, marketing, tổ chức quản lý mà doanh nghiệp

có thể sử dụng để tạo ra các lợi thế của mình so với các doanh nghiệp khác.

Khả năng cạnh tranh trong đấu thầu xây dựng của doanh nghiệp không cỉ

là lợi thế về sản phẩm (chất lượng, giá cả) mà còn có các lợi thế về nguồn lực

để đảm bảo sản xuất ra sản phẩm đó (tài chính, công nghệ, nhân lực). Để tồn

tại và phát triển bền vững phải không ngừng nâng cao nội lực của doanh

nghiệp nhằm tạo ưu thế về mọi mặt như chất lượng công trình, tiến độ thi

công, biện pháp thi công, giá cả v.v.. so với các đối thủ. Trước yêu cầu ngày

càng cao và đa dạng của khách hàng, nếu doanh nghiệp không vươn lên đáp

ứng được thì sự thất bại trong cạnh tranh là điều khó tránh khỏi. Trên thực tế,

sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp ngày càng trở nên gay gắt, buộc các nhà

thầu phải tìm mọi biện pháp để nâng cao khả năng cạnh tranh của mình.

Cạnh tranh trong đấu thầu xây dựng là việc các doanh nghiệp sử dụng

toàn bộ năng lực có thể để giành lấy phần thắng, phần hơn trước các đối thủ

cùng tham dự thầu.

1.2.2.2. Phương thức cạnh tranh trong đấu thầu của doanh nghiệp xây

dựng

Để đánh giá, cho điểm và lựa chọn nhà thầu, chủ đầu tư căn cứ vào

những chỉ tiêu chủ yếu sau của nhà thầu sau:

8

- Kinh nghiệm và năng lực của nhà thầu;

- Tài chính;

- Tiến độ thi công;

- Giá dự thầu.

Trong các chỉ tiêu trên, chủ đầu tư đặc biệt chú trọng đến ba chỉ tiêu

hàng đầu mà các doanh nghiệp xây dựng sử dụng như những phương thức

trọng tâm trong quá trình cạnh tranh đấu thầu, cụ thể:

Phương thức 1: Cạnh tranh bằng giá dự thầu

Trong đấu thầu, chỉ tiêu giá bỏ thầu có vai trò quyết định việc doanh

nghiệp có trúng thầu hay không. Nếu xây dựng được mức giá bỏ thầu tốt đảm

bảo được hiệu quả kinh doanh cho doanh nghiệp vừa đảm bảo khả năng trúng

thấu cao.

Chất lượng của việc xây dựng mức giá bỏ thầu liên quan đến rất nhiều

yếu tố nó thể hiện tổng hợp các phẩm chất của doanh nghiệp xây dựng như:

- Trình độ tổ chức, quản lý doanh nghiệp;

- Kỹ thuật thi công, khả năng áp dụng công nghệ tiên tiến;

- Phẩm chất kinh doanh của doanh nghiệp.

Để giá bỏ thầu của doanh nghiệp có ưu thế cạnh tranh đòi hỏi phải có

chính sách về giá một cách linh hoạt dựa trên cơ sở: Năng lực thực sự của

doanh nghiệp; mục tiêu tham gia đấu thầu; quy mô, đặc điểm của dự án, địa

điểm của dự án, phong tục tập quán của địa phương có dự án được thi công.

Việc xây dựng giá bỏ thầu phụ thuộc lớn vào mục tiêu đấu thầu của nhà

thầu như để kiếm lợi nhuận, công ăn việc làm hay mở ra thị trường mới. Một

nhà thầu thường xây dựng các mức giá khác nhau với những mục tiêu đạt

được khác nhau. Tuỳ theo từng công trình cụ thể, tiềm lực nguồn lao động,

khả năng về vốn, thiết bị máy móc v.v.. mục tiêu tham gia đấu thầu có chính

sách định giá khác nhau trong việc quyết định giá bỏ thầu.

Phương thức 2: Cạnh tranh bằng chất lượng công trình

9