Hợp chất dị vòng 5 cạnh 1 dị tố docx

Ch−¬ng 31

HîP CHÊT DÞ VßNG 5 C¹NH 1 DÞ Tè

Môc tiªu

1. Gi¶i thÝch ®−îc cÊu t¹o cña furan, pyrrol vµ thiophen.

2. Tr×nh bµy ®−îc tÝnh chÊt hãa häc cña chóng.

Furan, pyrol, thiophen lµ nh÷ng dÞ vßng ®¬n gi¶n nhÊt cña hîp chÊt dÞ vßng

5 c¹nh mét dÞ tè.

C¸c dÞ vßng 5 c¹nh 1 dÞ tè nh− lµ c¸c dien liªn hîp. Furan nh− lµ mét ether

vßng, pyrrol nh− lµ mét amin vßng vµ thiophen nh− lµ mét sulfid vßng. Nh−ng

nh÷ng hîp chÊt nµy kh«ng thÓ hiÖn ®Çy ®ñ tÝnh chÊt cña mét ether, amin, sulfur.

VÝ dô: ë ®iÒu kiÖn th−êng thiophen kh«ng bÞ oxy hãa (ph¶n øng ®Æc tr−ng cña

sulfur), pyrrol kh«ng cã tÝnh base nh− mét amin.

CÆp ®iÖn tö tù do trªn dÞ tè cïng víi c¸c ®iÖn tö p cña nh÷ng nguyªn tö

carbon xen phñ víi nhau t¹o hÖ thèng liªn hîp cã tÝnh th¬m nªn ®· lµm mÊt ®i

tÝnh chÊt c¬ b¶n cña ether, amin vµ sulfid.

C¸c dÞ vßng th¬m 5 c¹nh mét dÞ tè thÓ hiÖn nh÷ng tÝnh chÊt cña

hydrocarbon th¬m nh− ph¶n øng thÕ ¸i ®iÖn tö: ph¶n øng nitro hãa, ph¶n øng

sulfon hãa, ph¶n øng halogen hãa, ph¶n øng acyl hãa theo Friedel -Crafts vµ còng

cã thÓ tham gia ph¶n øng Reimer -Tieman, ph¶n øng ng−ng tô víi muèi diazoni.

Ph¶n øng thÕ ¸i ®iÖn tö ë hîp chÊt dÞ vßng th¬m 5 c¹nh mét dÞ tè cã thÓ x¶y ra

theo sù ®Þnh h−íng nh− sau:

N S

H Thiophen

..

Pyrrol

O

..

Furan

X

+ E+

X

E

X

+ E+

X

E 2

3

2 2

3 3

- H+ hoaëc - H+

NÕu t¸c nh©n thÕ ¸i ®iÖn tö E+

t−¬ng t¸c vµo vÞ trÝ 3 sÏ t¹o thµnh 2

carbocation cã thÓ cã lµ I vµ II. NÕu t¸c nh©n E+ t−¬ng t¸c vµo vÞ trÝ 2 th× t¹o

thµnh 3 carbocation cã thÓ cã lµ III, IV vµ V.

93