Hoạt động nhập khẩu và năng suất doanh nghiệp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

--------∞0∞--------

NGUYỄN NHƯ HẬU

HOẠT ĐỘNG NHẬP KHẨU VÀ NĂNG SUẤT

DOANH NGHIỆP: NGHIÊN CỨU CÁC DOANH NGHIỆP

TRONG NGÀNH CÔNG NGHIỆP TẠI VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kinh tế học

Mã số chuyên ngành: 8 31 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ

KINH TẾ HỌC

Giảng viên hướng dẫn : TS. PHẠM THỊ BÍCH NGỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

KHOA ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

GIẤY XÁC NHẬN

Tôi tên là: NGUYỄN NHƯ HẬU

Ngày sinh: 27/07/1989 Nơi sinh: Thành phố Hồ Chí Minh

Chuyên ngành: Kinh tế học Mã học viên: 1783101010017

Tôi đồng ý cung cấp toàn văn thông tin luận văn tốt nghiệp hợp lệ về bản quyền cho

Thư viện trường đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh. Thư viện trường đại học Mở

Thành phố Hồ Chí Minh sẽ kết nối toàn văn thông tin luận văn tốt nghiệp vào hệ

thống thông tin khoa học của Sở Khoa học và Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh.

Ký tên

(Ghi rõ họ và tên)

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Đôc lâp - Tư do - Hanh phúc

Ý KIẾN CHO PHÉP BẢO VỆ LUẬN VĂN THẠC s ĩ

CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

Giảng viên hướng dẫn: TS. PHẠM THỊ BÍCH NGỌC

Học viên thực hiện: NGUYỄN NHƯ HẬU Lớp: ME017B

Ngày sinh: 27/7/1989 Nơi sinh: TP. HCM

Tên đề tài: "Hoạt động nhập khẩu và năng suất doanh nghiệp: Nghiên cứu các

doanh nghiệp trong ngành công nghiệp tại Việt Nam".

Ý kiến của giáo viên hướng dẫn về việc cho phép học viên được bảo vệ luận văn

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 17 thảng 5 năm 2021

Người nhận xét

TS. Phạm Thị Bích Ngọc

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan luận văn “Hoạt động nhập khẩu và năng suất doanh nghiệp:

Nghiên cứu các doanh nghiệp trong ngành công nghiệp tại Việt Nam” là bài nghiên

cứu của chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam

đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố

hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận

văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

trường đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

Tp Hồ Chí Minh, ngày 10 tháng 5 năm 2021

Người thực hiện

NGUYỄN NHƯ HẬU

ii

LỜI CẢM ƠN

Em xin chân thành cảm ơn TS. Phạm Thị Bích Ngọc đã hướng dẫn tôi hoàn

thành luận văn một cách tốt nhất. Cô đã quan tâm hướng dẫn, nhiệt tình hỗ trợ, kịp

thời tháo gỡ những vướng mắc trong quá trình thực hiện nghiên cứu đề tài của học

viên. Bên cạnh đó, tôi cũng xin cảm ơn quý thầy, cô giảng dạy tại khoa đào tạo sau

đại học, Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình truyền đạt những kiến thức

nền, hướng dẫn về lý thuyết, truyền dạy kinh nghiệm thực tế để tôi có thể hoàn thành

đề tài “Hoạt động nhập khẩu và năng suất doanh nghiệp: Nghiên cứu các doanh

nghiệp trong ngành công nghiệp tại Việt Nam”.

Đồng thời, tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn chân thành đến các anh/chị/em đã

dành thời gian hỗ trợ, đóng góp ý kiến cho tôi trong quá trình thực hiện luận văn.

Trong suốt quá trình thực hiện, bản thân tôi hết sức cố gắng để hoàn thiện luận

văn. Nhưng chắc chắn vẫn không tránh khỏi sự sai sót vì vậy tôi rất mong nhận được

những thông tin đóng góp, phản hồi từ quý thầy cô và bạn bè để luận văn được hoàn

thiện một cách tốt nhất.

Xin chân thành cảm ơn !

Tp. Hồ Chí Minh, ngày 10 tháng 5 năm 2021

Người thực hiện

NGUYỄN NHƯ HẬU

iii

TÓM TẮT

Bài nghiên cứu tập trung phân tích mối quan hệ giữa yếu tố hoạt động nhập

khẩu và năng suất doanh nghiệp. Sử dụng cho mục đích phân tích, dữ liệu bảng được

khảo sát từ các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) Việt Nam, được thực hiện hai

năm một lần giai đoạn 2005 - 2015. Kết quả nghiên cứu cung cấp những bằng chứng

thực nghiệm về mối quan hệ giữa hoạt động nhập khẩu và năng suất doanh nghiệp.

Nghiên cứu tổng thể các doanh nghiệp, kết quả tìm thấy bằng chứng cho thấy

trạng thái nhập khẩu tác động cùng chiều đến năng suất. Điều này có nghĩa, khi doanh

nghiệp quyết định tham gia nhập khẩu doanh nghiệp sẽ có năng suất cao hơn doanh

nghiệp không nhập khẩu. Khi nghiên cứu các doanh nghiệp nhập khẩu, kết quả tìm

được cung cấp minh chứng tỷ lệ nhập khẩu nguyên liệu đầu vào và tỷ lệ nhập khẩu

trang thiết bị, máy móc có tác động tích cực đến năng suất.

Ngoài ra, nghiên cứu các doanh nghiệp hoạt động liên tục nhiều năm đã từng

có lịch sử nhập khẩu nhằm kiểm định tác động của hiệu ứng học hỏi qua nhập khẩu

(LBI) đối với năng suất doanh nghiệp. Kết quả tìm được cho thấy sự thay đổi trạng

thái nhập khẩu có tác động đến năng suất TFP, LP tác động cùng chiều hoặc ngược

chiều sẽ phụ thuộc vào số năm doanh nghiệp hoạt động liên tục trên thị trường và

trạng thái chuyển đổi nhập khẩu của doanh nghiệp trong những năm hoạt động đó.

Có bằng chứng kết luận hiệu ứng học hỏi qua nhập khẩu (LBI) trên TFP, không tìm

thấy kết quả tương tự trên LP.

iv

ABSTRACT

The study focuses on analyzing the relationship between importing and

productivity of enterprise. For the purpose of analysis, the panel data was surveyed

from small and medium-sized enterprises, conducted every two years from 2005 to

2015. The study provides empirical findings on the relationship between importing

and productivity of enterprise .

Studying at firms as a whole, the results find evidence that the status of imports

has a positive impact on productivity. This means, when enterprises decide to

participate in importing, they will have been higher productivity than emterprise that

do not import. Studying importing enterprises, the results provide evidence that the

import rate of input materials and the import rate of equipment and machinery have

a positive impact on productivity.

In addition, the study of firms that have been importing continuously for many

years to test the impact of the learning by importing effect (LBI) on the increase in

firm productivity. The results show that the change in import status has effect on the

firm productivity, the positive or negative effect will depend on the number of years

the firm has been continuously operating in the market and the transition state Import

exchange of enterprises during those years of operation. There is conclusive evidence

of a learning by importing (LBI) effect on TFP, not finding similar results on LP.

v

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN...........................................................................................................ii

TÓM TẮT................................................................................................................iii

ABSTRACT............................................................................................................iiv

MỤC LỤC.................................................................................................................v

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ.........................................................................viii

DANH MỤC BẢNG BIỂU .....................................................................................ix

DANH MỤC VIẾT TẮT ........................................................................................xi

CHƯƠNG 1 PHẦN MỞ ĐẦU.................................................................................1

1.1 Đặt vấn đề và lý do nghiên cứu .......................................................................1

1.2 Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu.......................................................................3

1.3 Dữ liệu và phương pháp nghiên cứu................................................................3

1.4 Kết cấu luận văn ..............................................................................................4

CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT.........................................................................6

2.1 Khái niệm.........................................................................................................6

2.2.1 Khái niệm thương mại quốc tế và hoạt động nhập khẩu.............................6

2.2.2 Khái niệm năng suất doanh nghiệp .............................................................7

2.2.2.1 Năng suất lao động - Labor Productivity (LP).....................................7

2.2.2.2 Năng suất tổng hợp – Total factor Productivity (TFP) ........................8

2.2 Lý thuyết về thương mại quốc tế và hoạt động nhập khẩu..............................9

2.2.1 Lý thuyết thương mại quốc tế......................................................................9

vi

2.2.2 Hiệu ứng tác động nhập khẩu đến năng suất doanh nghiệp – Hiệu ứng học

hỏi qua nhập khẩu (LBI).....................................................................................10

2.3 Tổng quan các nghiên cứu và nối quan hệ giữa nhập khẩu và năng suất......11

2.3.1 Tông quan một số nghiên cứu trước..........................................................12

2.3.2 Mối quan hệ giữa nhập khẩu và năng suất doanh nghiệp .........................19

Tóm tắt chương 2.................................................................................................20

CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU........................21

3.1 Dữ liệu ..........................................................................................................21

3.2 Khung giả thuyết nghiên cứu.........................................................................23

3.3 Mô hình nghiên cứu.......................................................................................24

3.3.1 Mô hình 1 kiểm định tác động trạng thái nhập khẩu đến LP, TFP doanh

nghiệp .................................................................................................................24

3.3.2 Mô hình 2 kiểm định tác động yếu tố hoạt động nhập khẩu tác động đến LP,

TFP doanh nghiệp nhập khẩu .............................................................................27

3.3.3 Mô hình 3 kiểm định tác động của hiệu ứng LBI đối với trạng thái thay đổi

nhập khẩu đối với năng suất doanh nghiệp từng có lịch sử nhập khẩu..............28

3.4 Phương pháp ước lượng và các kiểm định mô hình ......................................34

Tóm tắt chương 3.................................................................................................35

CHƯƠNG 4 PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................37

4.1 Thống kê dữ liệu mẫu ....................................................................................37

4.2 Thống kê mô tả biến các mô hình..................................................................39

* Mô hình 1 ........................................................................................................39

* Mô hình 2 ........................................................................................................42

* Mô hình 3.........................................................................................................43

4.3 Phân tich kết quả hồi qui................................................................................46

vii

4.3.1 Phân tích kiểm định mối tương quan giữa các biến trong mô hình ..........46

* Mô hình 1 ....................................................................................................46

* Mô hình 2 ....................................................................................................47

* Mô hình 3 ....................................................................................................47

4.3.2 Phân tích hồi quy đa biến .........................................................................48

4.3.3 Kết quả hồi qui và kiểm định chọn mô hình tác động phù hợp.................50

* Mô hình 1 ....................................................................................................50

* Mô hình 2 ....................................................................................................53

* Mô hình 3 ...................................................................................................51

4.3.4 Kết luận tác động các mô hình ..................................................................56

* Mô hình 1 ....................................................................................................59

* Mô hình 2 ....................................................................................................59

* Mô hình 3 ...................................................................................................60

* Kết luận hiệu ứng LBI ................................................................................66

Tóm tắt chương 4.................................................................................................67

CHƯƠNG 5 KẾT LUẬN.......................................................................................68

5.1 Kết luận..........................................................................................................68

5.2 Thảo luận chính sách .....................................................................................69

5.3 Hạn chế và định hướng những nghiên cứu khác ...........................................70

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

viii

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ

Hình 1: Trị giá nhập khẩu hàng hóa giai đoạn 2005-2018.......................................02

Hình 2: Khung giả thuyết nghiên cứu ......................................................................23

Hình 3: Tỷ lệ số lượng quan sát các doanh nghiệp giai đoạn 2005-2015................38

ix

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1: Tỷ trọng giá trị hàng hóa nhập khẩu so với GDP qua các năm..................02

Bảng 2: Bảng tóm tắt một số nghiên cứu trước .......................................................14

Bảng 3.1: Chi tiết về các biến và nguồn dữ liệu được khảo sát thu thập.................21

Bảng 3.2: Tóm tắt các biến trong mô hình nghiên cứu............................................31

Bảng 4.1: Thống kê số lượng quan sát doanh nghiệp qua các năm.........................37

Bảng 4.2: Thống kê về nhóm lao động ....................................................................38

Bảng 4.3: Thống kê số quan sát doanh nghiệp có hoạt động nhập khẩu qua các năm

giai đoạn 2005-2015.................................................................................................39

Bảng 4.4: Thống kê mô tả các biến mô hình 1 ........................................................39

Bảng 4.5: Thống kê mô tả các biến mô hình 2 ........................................................42

Bảng 4.6: Thống kê mô tả các biến mô hình 3 ........................................................43

Bảng 4.7: Thống kê mô tả các biến chính trong mô hình 3 đối với nhóm doanh nghiệp

hoạt động liên tục hai năm khảo sát.........................................................................43

Bảng 4.8: Thống kê mô tả các biến chính trong mô hình 3 đối với nhóm doanh nghiệp

hoạt động liên tục ba năm khảo sát ..........................................................................44

Bảng 4.9: Thống kê mô tả các biến chính trong mô hình 3 đối với nhóm doanh nghiệp

hoạt động liên tục bốn năm khảo sát........................................................................44

Bảng 4.10: Thống kê mô tả các biến chính trong mô hình 3 đối với nhóm doanh

nghiệp hoạt động liên tục năm năm khảo sát...........................................................45

Bảng 4.11: Kết quả hồi qui TFP theo phương pháp giá trị gia tăng ........................45

Bảng 4.12: Kết quả hệ số phóng đại phương sai VIF mô hình 1.............................48

Bảng 4.13: Kết quả hệ số phóng đại phương sai VIF mô hình 2.............................49

Bảng 4.14: Kết quả hệ số phóng đại phương sai VIF mô hình 3.............................50

x

Bảng 4.15: Kết quả hồi qui mô hình 1 kiểm định tác động trạng thái nhập khẩu đến

LP, TFP doanh nghiệp..............................................................................................51

Bảng 4.16: Kết quả hồi qui mô hình 2 kiểm định tác động yếu tố hoạt động nhập

khẩu đến LP, TFP doanh nghiệp nhập khẩu ............................................................54

Bảng 4.17: Kết quả hồi qui tác động các biến thay đổi trạng thái nhập khẩu tác

động lên năng suất các doanh nghiệp từng có lịch sử nhập khẩu ...........................57

Bảng 4.18: Kết quả thay đổi trạng thái nhập khẩu tác động đến năng suất ............65

xi

DANH MỤC VIẾT TẮT

Tên viết tắt Tên đầy đủ

DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa

FE Fixed Effect – Mô hình tác động cố định

LP Labour Productivity - Năng suất lao động

LBI Learning by Importing – Học hỏi qua nhập khẩu

NC Nghiên cứu

OECD Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế

OLS Ordinary least squares – Ước lượng hồi quy tuyến tính

RE Random Effect – Mô hình tác động ngẫu nhiên

R&D: nghiên cứu và phát triển

SMES small and medium-sized enterprises – Doanh nghiệp nhỏ và vừa

SS Self-Selection - Hiệu ứng tự lựa chọn

TFP Total factor Productivity - Năng suất tổng hợp

TMQT Thương mại quốc tế

1

CHƯƠNG I

PHẦN MỞ ĐẦU

Chương này giới thiệu tổng quát về nội dung đề tài, mục đích, câu hỏi, phương

pháp thực hiện nghiên cứu và cuối cùng là bố cục trình bày đề tài nghiên cứu.

1.1 Đặt vấn đề và lý do nghiên cứu

Ngày nay, thương mại quốc tế giữ một vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh

tế của tất cả các quốc gia trên thế giới. Thương mại luôn được coi là một trong những

động lực của phát triển kinh tế. Xu hướng mở cửa, tự do hoá thương mại được hầu hết

các nước trên thế giới ủng hộ. Năm 2017, thương mại hàng hóa toàn cầu tăng 4,7% về

lượng và tăng 11% về trị giá, được đánh giá đạt mức tăng trưởng cao nhất từ sau hậu

cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới. Xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam xếp thứ hạng 27

và nhập khẩu xếp thứ hạng 25, chiếm tỷ trọng khoảng 1,2% trong tổng trị giá xuất nhập

khẩu hàng hóa toàn thế giới, kim ngạch xuất nhập khẩu Việt Nam cũng đạt mức tăng

trưởng 21,8%, cao nhất kể từ năm 2013. Theo số liệu của Tổng cục thống kê Việt Nam

(2017), tổng kim gạch xuất - nhập khẩu Việt Nam đạt 425.122,8 triệu USD (xuất khẩu

đạt 214.019,1 triệu USD, nhập khẩu đạt 211.103,7 triệu USD) gấp 1,93 lần GDP Việt

Nam. Từ những số liệu trên, thương mại quốc tế đã và đang khẳng định vai trò, vị thế

quan trọng trong đóng góp vào sự tăng trưởng chung của nền kinh tế thế giới và nước

nhà.

Riêng về nhập khẩu, qua số liệu thống kê cho thấy qua các năm tỷ trọng giá trị

hàng hóa nhập khẩu so với tổng sản phẩm trong nước tăng dần và ngày càng chiếm tỷ lệ

cao (năm 2018 tỷ trọng nhập khẩu chiếm 98,6%). Bên cạnh đó, khối lượng giá trị nhập

khẩu hàng hóa Việt Nam qua các năm từ 2010 đến 2018 tăng dần (năm 2018 tăng hơn

gấp 3 lần năm 2010). Điều này cho thấy rằng doanh nghiệp Việt Nam chủ động mở rộng

tham gia thị trường nhập khẩu hàng hóa nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng và sản xuất

trong nước.