Hoạt động giao thương Việt Nam - Trung Quốc qua cửa khẩu quốc tế Lào Cai (1991 - 2011)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

VŨ NGỌC THANH

HOẠT ĐỘNG GIAO THƯƠNG

VIỆT NAM - TRUNG QUỐC QUA CỬA KHẨU

QUỐC TẾ LÀO CAI (1991 - 2011)

CHUYÊN NGÀNH LỊCH SỬ VIỆT NAM

Mã số: 60.22.03.13

LUẬN VĂN THẠC SĨ NHÂN VĂN

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Nguyễn Ngọc Cơ

Thái Nguyên - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN i http://www.lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu “Hoạt động giao thương Việt

Nam - Trung Quốc qua cửa khẩu quốc tế Lào Cai (1991 - 2011)” dưới sự hướng dẫn

của GS.TS Nguyễn Ngọc Cơ là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi.

Các số liệu sử dụng trong luận văn là trung thực. Những số liệu tham khảo và

kết quả nghiên cứu của các tác giả khác đều được trích dẫn rõ ràng. Những tư liệu

không có trích dẫn là do tác giả trực tiếp sưu tầm trong quá trình sưu tầm tài liệu địa

phương.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Hội đồng chấm luận văn và Nhà

trường về sự cam đoan này.

Thái Nguyên, tháng 04 năm 2015

Tác giả luận văn

Vũ Ngọc Thanh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ii http://www.lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Tác giả Luận văn xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến GS.TS Nguyễn Ngọc

Cơ đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài.

Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Lịch sử, tổ

bộ môn Lịch sử Việt Nam, Trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã

động viên, chỉ dẫn và tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả hoàn thành luận văn.

Đồng thời tác giả xin chân thành cảm ơn các cơ quan ban ngành tỉnh Lào

Cai: Ban quản lý Khu kinh tế cửa khẩu Lào Cai, Cục Hải Quan tỉnh Lào Cai, Cục

Thống kê tỉnh Lào Cai, Sở Thương mại và Du lịch tỉnh Lào Cai, Thư viện tỉnh Lào

Cai…đã giúp đỡ nhiệt tình trong việc nghiên cứu thực tế, cung cấp số liệu, tài liệu

và nhiều thông tin hữu ích liên quan đến luận văn.

Cuối cùng tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn các bạn đồng nghiệp, gia đình

và người thân đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành

luận văn

Thái Nguyên, tháng 04 năm 2015

Tác giả luận văn

Vũ Ngọc Thanh

iii

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cam đoan............................................................................................................i

Lời cảm ơn ..............................................................................................................ii

Mục lục ..................................................................................................................iii

Danh mục bảng ......................................................................................................iv

Danh mục viết tắt ....................................................................................................v

MỞ ĐẦU................................................................................................................1

NỘI DUNG ............................................................................................................9

Chương 1. KHÁI QUÁT VỀ CỬA KHẨU QUỐC TẾ LÀO CAI VÀ CÁC YẾU

TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG GIAO THƯƠNG .................................9

1.1. Khái quát về cửa khẩu quốc tế Lào Cai.........................................................9

1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động giao thương.......................................12

1.2.1. Điều kiện tự nhiên ...................................................................................12

1.2.2. Điều kiện kinh tế - xã hội.........................................................................18

1.2.3. Lịch sử truyền thống hữu nghị Lào Cai - Vân Nam..................................21

Tiểu kết chương 1..................................................................................................25

Chương 2. HOẠT ĐỘNG GIAO THƯƠNG VIỆT NAM - TRUNG QUỐC

QUA CỬA KHẨU QUỐC TẾ LÀO CAI (1991 - 2011).....................................26

2.1. Hoạt động giao thương Việt Nam - Trung Quốc qua cửa khẩu quốc tế Lào

Cai trước năm 1991...........................................................................................26

2.2. Quá trình bình thường hóa Việt Nam - Trung Quốc và chủ trương phát triển

quan hệ giao thương của tỉnh Lào Cai ...............................................................30

2.2.1. Bình thường hóa quan hệ Việt Nam - Trung Quốc ..................................30

2.2.2. Chủ trương phát triển quan hệ giao thương Việt Nam - Trung Quốc của

tỉnh Lào Cai ......................................................................................................33

2.3. Hoạt động gıao thương Vıệt Nam - Trung Quốc qua cửa khẩu quốc tế Lào

Caı (1991 - 2011) ..............................................................................................38

2.3.1. Hoạt động xuất nhập khẩu .......................................................................38

iv

2.3.2. Các hình thức buôn bán, thương mại........................................................55

2.3.3. Hoạt động xuất nhập cảnh........................................................................58

Tiểu kết chương 2..................................................................................................61

Chương 3. TÁC ĐỘNG CỦA HOẠT ĐỘNG GIAO THƯƠNG QUA CỬA KHẨU

ĐỐI VỚI KINH TẾ VÀ XÃ HỘI TỈNH LÀO CAI (1991-2011)..............................62

3.1. Những tác động tích cực .............................................................................62

3.1.1. Về kinh tế ................................................................................................62

3.1.2. Về xã hội.................................................................................................80

3.2. Những hạn chế và nguyên nhân ..................................................................85

3.2.1. Những hạn chế.........................................................................................85

3.2.2. Nguyên nhân của hạn chế ........................................................................90

Tiểu kết chương 3..................................................................................................94

KẾT LUẬN..........................................................................................................95

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................98

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC BẢNG

Trang

Bảng 1.1: Dân số tỉnh Lào Cai giai đoạn 2005 - 2011............................................18

Bảng 2.1: Kim ngạch XNK Việt Nam - Trung Quốc qua cửa khẩu Lào Cai (1995 -

2000).............................................................................................................41

Bảng 2.2: Các mặt hàng xuất khẩu chủ yếu qua CKLC (1995 - 2000) ...................43

Bảng 2.3: Các mặt hàng nhập khẩu chủ yếu qua cửa khẩu quốc tế Lào Cai

(1995 - 2001) ...............................................................................................45

Bảng 2.4: Kim ngạch XNK qua cửa khẩu quốc tế Lào Cai (2001 - 2011) ..............49

Bảng 2.5: Tình hình XNK qua cửa khẩu quốc tế Lào Cai (2001 - 2011)...............52

Bảng 2.6: Một số mặt hàng xuất khẩu chủ yếu qua CKLC (2001 - 2005)...............53

Bảng 2.7: Thống kê tình hình XNC qua CKLC (2000 - 2011) ..............................59

Bảng 3.1: Tình hình thu nộp ngân sách qua KKTCK Lào Cai (2000 - 2011) .........64

Bảng 3.2: Tổng hợp du lịch Lào Cai giai đoạn 2005 - 2010 ...................................75

Bảng 3.3: Hiện trạng nguồn lao động và sử dụng lao động tỉnh Lào Cai (2005 -

2010) ............................................................................................................83

Bảng 3.4: Tình trạng phạm tội mua bán phụ nữ và trẻ em trên địa bàn khu cửa khẩu

quốc tế Lào Cai (2007 - 2011).......................................................................88

Bảng 3.5: Kết quả xử lý vi phạm trong công tác quản lý xuất, nhập cảnh trên địa

bàn cửa khẩu quốc tế Lào Cai (2007 - 2011)..................................................89

v

DANH MỤC VIẾT TẮT

APEC Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương

ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á

ASEM Diễn đàn hợp tác Á - Âu

CKLC Cửa khẩu Lào Cai

CNH - HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa

KKTCK Khu kinh tế cửa khẩu

UBND Ủy ban nhân dân

USD Đô la Mỹ

WTO Tổ chức Thương mại Thế giới

XNK Xuất nhập khẩu

XNC Xuất nhập cảnh

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trung Quốc - Việt Nam là hai quốc gia có nét tương đồng về kinh tế, văn

hoá - xã hội. Trong suốt chiều dài lịch sử, mối quan hệ giữa hai nước Việt Nam -

Trung Quốc nói chung và mối quan hệ giữa nhân dân hai tỉnh Lào Cai (Việt Nam) -

Vân Nam (Trung Quốc) nói riêng luôn là mối quan hệ láng giềng hữu nghị, gắn bó

thân thiết. Ở hai bên biên giới, hai tỉnh Lào Cai và Vân Nam có nhiều dân tộc anh

em như Dao, Giáy, Mông, Nùng... sinh sống từ nhiều thế kỷ nay, trong đó có những

dân tộc di cư từ nơi khác tới. Nhiều bản làng, người dân có quan hệ hôn nhân, quan

hệ dòng tộc gắn bó và thường qua lại thăm nhau. Đây là điều kiện thuận lợi để hai

tỉnh Lào Cai (Việt Nam) và Vân Nam (Trung Quốc) tăng cường thúc đẩy hoạt động

giao thương, nhằm gắn kết nhân dân hai địa phương, hai nước với nhau.

Từ khi Việt Nam và Trung Quốc bình thường hóa quan hệ năm 1991 tới

nay, hoạt động giao thương qua biên giới giữa hai nước đã không ngừng phát

triển góp phần quan trọng không chỉ đối với sự phát triển kinh tế của các tỉnh

vùng núi phía Bắc, mà còn là đòi hỏi tất yếu trong quá trình mở rộng và phát

triển kinh tế hai nước trong bối cảnh Việt Nam hội nhập WTO và Trung Quốc

đang trên con đường trở thành một trong những quốc gia phát triển nhất thế giới.

Kể từ khi tỉnh Lào Cai được tái lập vào tháng 10 năm 1991 (tách ra từ tỉnh

Hoàng Liên Sơn), quan hệ giao thương giữa hai bên ngày càng được đẩy mạnh và

có những bước phát triển tốt, bộ mặt cửa khẩu biên giới được quy hoạch khang

trang, hiện đại hơn. Các hoạt động thương mại trao đổi hàng hóa, hoạt động đầu tư

liên doanh liên kết, hợp tác kinh doanh, tham quan du lịch, giao lưu văn hóa,... ngày

càng sôi động, đa dạng và phong phú, đời sống kinh tế - xã hội cư dân biên giới

được nâng cao, an ninh quốc phòng được củng cố, mối quan hệ hữu nghị, hợp tác

cùng phát triển giữa hai địa phương của hai quốc gia được tăng cường và phát triển.

Với vị trí nằm chính giữa Côn Minh và Hải Phòng, Lào Cai là điểm nút

quan trọng trong tuyến hành lang kinh tế “Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải

Phòng”. Đặc biệt cửa khẩu quốc tế Lào Cai là cửa ngõ quan trọng với hành trình

ngắn nhất nối Việt Nam với thị trường Tây Nam Trung Quốc (hơn 300 triệu dân),

2

các nước ASEAN cũng như thế giới và ngược lại. Thông qua cặp cửa khẩu quốc tế

Lào Cai (Việt Nam) - Hà Khẩu (Trung Quốc), hàng hóa từ Việt Nam sang Trung

Quốc có thể tới thẳng Côn Minh, thủ phủ của tỉnh Vân Nam, từ đó tỏa đi khắp các

vùng của Trung Quốc. Ngược lại, hàng hóa từ Trung Quốc sang Việt Nam có thể

đến thủ đô Hà Nội, cảng Hải Phòng rồi có thể dễ dàng chuyển sang các nước

ASEAN và thế giới. Đây cũng là vùng đệm quan trọng nhất trong chiến lược xây

dựng khu mậu dịch tự do ASEAN + Trung Quốc (đây là cung đường vận tải ngắn

nhất nối Trung Quốc với các nước ASEAN. Đường sắt từ Côn Minh - Vân Nam qua

Lào Cai ra cảng Hải Phòng dài 850km nhưng nếu từ Côn Minh ra cảng nội địa gần

nhất bằng đường sắt Phòng Thành - Quảng Tây thì phải mất đến 1.800km; đường

bộ cũng tương tự). Chính vì vậy, đây là địa điểm được cả hai nước Việt Nam và

Trung Quốc đặc biệt quan tâm trong chính sách phát triển kinh tế của mình. Sau khi

có sân bay Lào Cai, đây còn là cặp cửa khẩu chung duy nhất giữa hai nước Việt￾Trung có tất cả các loại hình vận tải gồm đường bộ, đường sắt, đường sông và

đường hàng không. Cửa khẩu quốc tế Lào Cai nằm trong lòng một thành phố trực

thuộc tỉnh nên có hệ thống dịch vụ, cơ sở hạ tầng khá phát triển, phục vụ cho nhu

cầu giao lưu kinh tế - thương mại, xuất nhập khẩu, du lịch và dịch vụ giữa Việt

Nam và Trung Quốc.

Tuy nhiên hoạt động giao thương Việt Nam - Trung Quốc qua cửa khẩu

quốc tế Lào Cai vẫn chưa tương xứng với tiềm năng sẵn có của hai nước. Vấn đề

đặt ra là tìm kiếm những giải pháp khả thi nhằm thúc đẩy hơn nữa quan hệ giao

thương giữa Việt Nam và Trung Quốc nói chung và tại tỉnh Lào Cai nói riêng. Để

làm được điều đó chúng ta cần nắm rõ về thực trạng hoạt động giao thương giữa

Việt Nam-Trung Quốc qua cửa khẩu quốc tế Lào Cai, từ đó đánh giá được những

tác động đối với sự phát triển về kinh tế, văn hóa, xã hội của tỉnh Lào Cai nói riêng

và góp phần vào sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước nói chung. Xuất phát từ

lý do trên tôi đã chọn đề tài “Hoạt động giao thương Việt Nam - Trung Quốc qua

cửa khẩu quốc tế Lào Cai (1991 - 2011)” làm luận văn tốt nghiệp.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Vấn đề giao thương giữa Việt Nam - Trung Quốc trên cả phương diện lý luận

và thực tiễn đã được đề cập đến trong các công trình nghiên cứu dưới các mức độ

và dưới các góc độ khác nhau.

3

“Quan hệ kinh tế - Thương mại cửa khẩu biên giới Việt - Trung với việc phát

triển kinh tế hàng hóa ở các tỉnh vùng núi phía Bắc” do PTS. Phạm Văn Linh chủ

biên - NXB Thống kê, Hà Nội năm 1999. Tác giả đã làm rõ vị trí, vai trò và tiềm

năng kinh tế của các cửa khẩu biên giới Việt Trung, phân tích sự tác động qua lại

giữa các nhân tố ảnh hưởng tới quan hệ thương mại ở các cửa khẩu đối với việc

phát triển kinh tế hàng hoá, tìm ra giải pháp thích hợp nhằm mở rộng thị trường,

tăng cường trao đổi hàng hoá qua các cửa khẩu biên giới, tạo đà cho việc đẩy mạnh

công cuộc CNH - HĐH ở khu vực này.

“Khuyến khích đầu tư - thương mại vào các khu kinh tế cửa khẩu Việt Nam”

của Nguyễn Mạnh Hùng - NXB Thống kê, Hà Nội năm 2000. Tác giả phân tích một

số vấn đề lý luận, phương pháp luận, tình hình thực tế và chính sách đầu tư, thương

mại các khu kinh tế cửa khẩu Việt Nam và góp phần vào công tác quy hoạch, xây

dựng các kế hoạch hành động tích cực.

“Các khu kinh tế cửa khẩu biên giới Việt - Trung và tác động của nó tới sự

phát triển kinh tế hàng hoá ở Việt Nam” của Phạm Văn Linh - NXB Chính Trị

Quốc Gia, Hà Nội năm 2001. Tác giả đã phân tích vị trí, tầm quan trọng của khu

kinh tế cửa khẩu trong quá trình phát triển kinh tế hàng hoá, hội nhập và mở cửa

kinh tế, thực trạng quá trình hình thành, phát triển và tác động của bốn khu kinh tế

cửa khẩu biên giới Việt Trung đã được phép thành lập (Lạng Sơn, Quảng Ninh,

Cao Bằng và Lào Cai), trên cơ sở đó đề xuất các quan điểm và giải pháp chủ yếu

nhằm phát huy tác dụng tích cực của mô hình kinh tế mới này.

“Buôn bán qua biên giới Việt Trung Lịch sử - Hiện trạng - Triển vọng” của

Nguyễn Minh Hằng chủ biên - NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội năm 2001. Tác giả

đã trình bày quá trình buôn bán qua hai biên giới Việt Trung trong lịch sử, phân tích

và đánh giá những mặt được và chưa được của buôn bán qua biên giới Việt Trung

từ khi hai nước bình thường hoá đến nay và triển vọng của hoạt động buôn bán qua

biên giới Việt Trung.

“Thương mại Việt Nam - Trung Quốc hiện trạng và triển vọng”, đề tài cấp

viện Lê Tuấn Thanh, Trung tâm Khoa học Xã hội & Nhân văn Quốc Gia, năm

2003. Tác giả đã nghiên cứu tình hình phát triển kinh tế, thương mại trong nội bộ

4

của hai nước sau đó tác giả đưa ra cái nhìn tổng quan về triển vọng cho thương mại

Việt Nam - Trung Quốc trong tương lai.

“Hoạt động đối ngoại của một số tỉnh biên giới phía Bắc với Trung Quốc từ

năm 1991 đến nay” đề tài cấp Bộ TS Phạm Thành Dung, Học viện chính trị Quốc

gia Hồ Chí Minh, Hà Nội năm 2005. Đây là công trình nghiên cứu tổng kết hơn 10

năm hoạt động đối ngoại của một số tỉnh biên giới phía Bắc trên từng mặt: kinh tế,

thương mại, văn hóa xã hội và đầu tư của các tỉnh Quảng Ninh, Lạng Sơn, Lào Cai.

“Nghiên cứu về tình hình buôn bán biên giới ở vùng Tây Bắc Việt Nam”

của PGS.TS Đỗ Tiến Sâm và Th.s Hà Thị Hồng Vân, Viện Khoa học Xã hội Việt

Nam, Hà Nội năm 2007. Các tác giả nghiên cứu về thực trạng phát triển kinh tế xã

hội nói chung và hoạt động thương mại qua biên giới nói riêng, sau đó nêu lên một

số quan điểm và giải pháp nhằm phát triển kinh tế xã hội ở 4 tỉnh thuộc vùng Tây

Bắc bao gồm Điện Biên, Lào Cai, Sơn La, Hoà Bình.

Các công trình nghiên cứu của tỉnh Lào Cai.

“Lịch sử Đảng bộ tỉnh Lào Cai” tập I (1930 - 1954), NXB Chính trị quốc

gia, Hà Nội năm 1994. Đề cập đến vị thế và truyền thống của Lào Cai trong lịch sử

Việt Nam, việc khai thông luồng lạch trên tuyến sông Hồng, tăng cường trao đổi

hàng hóa với vùng Vân Nam dưới các triều đại phong kiến nhà Lê, Nguyễn.

“Lào Cai vận hội mới”, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội năm 2005. Đề

cập đến mối quan hệ hợp tác về các mặt kinh tế, văn hóa… giữa nhân dân hai

nước Việt Nam - Trung Quốc nói chung và nhân dân hai tỉnh Lào Cai - Vân

Nam nói riêng.

“Lào Cai - cơ hội đầu tư và kinh doanh: Doanh nghiệp phát tài, Lào Cai

phát triển” Ủy ban nhân dân tỉnh Lào Cai, xuất bản năm 2007 nhằm quảng bá cho

hoạt động kinh tế thương mại của tỉnh. Cuốn sách đã chỉ ra vị trí, vai trò của cửa

khẩu quốc tế Lào Cai - Hà Khẩu trong tuyến hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai

- Hà Nội - Hải Phòng.

“Lào Cai - một thế kỷ phát triển và hội nhập”, NXB Thông tấn xã Việt Nam -

Công ty văn hóa trí tuệ Việt, Hà Nội năm 2007. Đây là công trình nghiên cứu một cách

toàn diện, đầy đủ và sâu sắc về con người, xã hội, kinh tế, văn hóa Lào Cai nhân kỷ

5

niệm 100 năm thành lập tỉnh (12/7/1907 - 12/7/2007). Những bài viết nêu lên truyền

thống đoàn kết, nỗ lực phấn đấu, tích cực khai thác tiềm năng, thế mạnh về kinh

tế đối ngoại và kinh tế cửa khẩu của địa phương của Đảng bộ và nhân dân Lào

Cai trong công cuộc đổi mới và hội nhập của đất nước.

Ngày 28/11/2008, Hội thảo quốc tế “Hợp tác phát triển hành lang kinh tế

Côn Minh- Lào Cai- Hà Nội- Hải Phòng, vai trò của tỉnh Lào Cai” được tổ chức

tại Lào Cai. Các báo cáo tham luận tại hội thảo đã đề cập nhiều vấn đề liên quan

tới hoạt động trao đổi buôn bán giữa vùng Bắc Bộ Việt Nam với vùng Tây Nam

Trung Quốc, đồng thời khẳng định vai trò, vị trí quan trọng của tỉnh Lào Cai trong

các hoạt động này.

“Lịch sử Đảng bộ tỉnh Lào Cai” (1947- 2007), NXB Chính trị quốc gia,

Hà Nội năm 2010. Đề cập đến quá trình lãnh đạo của Đảng bộ Lào Cai trong sự

nghiệp bảo vệ những thành quả cách mạng của Tổ quốc và địa phương, những chủ

trương khai thác thế mạnh hoạt động mậu dịch biên giới và mậu dịch địa phương

giữa hai tỉnh Lào Cai (Việt Nam) và Vân Nam (Trung Quốc) sau ngày tái lập tỉnh

(tháng 10/1991), những kết quả đạt được và những bài học kinh nghiệm làm cơ sở

cho việc chỉ đạo thực hiện các mục tiêu và nhiệm vụ trong giai đoạn tiếp sau.

“Đặc san báo Lào Cai - Vị thế Lào Cai”, Công ty cổ phần in và thương mại

Lào Cai, xuất bản năm 2010. Viết về những nỗ lực khôi phục và tăng cường quan

hệ hữu nghị trên tuyến biên giới Việt - Trung của Đảng bộ Lào Cai sau ngày tái lập

tỉnh (tháng 10/1991).

Những tài liệu trên tập trung nghiên cứu về quan hệ Việt Nam - Trung

Quốc trên các phương diện chính trị, ngoại giao, kinh tế thương mại, hợp tác

đầu tư, văn hóa - xã hội, đã cung cấp những thông tin cần thiết giúp tác giả

thực hiện đề tài của mình.

Như vậy chưa có công trình nào nghiên cứu tổng kết 20 năm hoạt động giao

thương Việt Nam - Trung Quốc qua cửa khẩu quốc tế Lào Cai (1991-2011). Do đó

nghiên cứu về “Hoạt động giao thương Việt Nam - Trung Quốc qua cửa khẩu

quốc tế Lào Cai (1991 - 2011)” là một đề tài hấp dẫn, có ý nghĩa thực tiễn thể hiện

đúng đắn đường lối đổi mới của Đảng và Nhà nước ta. Qua đề tài, chúng ta thấy