Hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN QUANG ANH

HOμN THIÖN C¥ CHÕ PH¸P Lý NH¢N D¢N

KIÓM SO¸T QUYÒN LùC NHμ N¦íC ë VIÖT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2015

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN QUANG ANH

HOμN THIÖN C¥ CHÕ PH¸P Lý NH¢N D¢N

KIÓM SO¸T QUYÒN LùC NHμ N¦íC ë VIÖT NAM

Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật

Mã số : 62 38 01 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. TRẦN NGỌC ĐƯỜNG

HÀ NỘI - 2015

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng

tôi. Các kết quả số liệu nêu trong luận án là trung thực, có

nguồn gốc rõ ràng, chính xác của các cơ quan chức năng đã

công bố.

Tác giả luận án

Nguyễn Quang Anh

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU 1

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ

TÀI VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 8

1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước 8

1.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài 19

1.3. Những vấn đề đặt ra tiếp tục nghiên cứu 26

Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC HOÀN THIỆN CƠ CHẾ PHÁP LÝ

NHÂN DÂN KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM 29

2.1. Khái niệm, các yếu tố cấu thành và mối quan hệ giữa các yếu tố cấu thành

cơ chế, vai trò, mục đích, tiêu chí hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân

kiểm soát quyền lực nhà nước 29

2.2. Nội dung và phương thức hoạt động của cơ chế pháp lý nhân dân kiểm

soát quyền lực nhà nước 45

2.3. Cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước ở một số nước và

những giá trị tham khảo cho Việt Nam 55

Chương 3: LỊCH SỬ HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN VÀ THỰC TRẠNG CƠ

CHẾ PHÁP LÝ NHÂN DÂN KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC Ở

VIỆT NAM 69

3.1. Lịch sử hình thành và phát triển cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền

lực nhà nước ở Việt Nam 69

3.2. Thực trạng tổ chức, hoạt động của các thiết chế và các yếu tố bảo đảm của

cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước, hạn chế và

nguyên nhân hạn chế 80

Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CƠ CHẾ PHÁP LÝ

NHÂN DÂN KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM 111

4.1. Quan điểm hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà

nước ở Việt Nam 111

4.2. Các giải pháp hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà

nước ở nước ta hiện nay 119

KẾT LUẬN 148

DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ

LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 151

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

CNXH : Chủ nghĩa xã hội

HĐND : Hội đồng nhân dân

MTTQ : Mặt trận Tổ quốc

Nxb : Nhà xuất bản

TTND : Thanh tra nhân dân

UBND : Ủy ban nhân dân

XHCN : Xã hội chủ nghĩa

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Quyền lực nhà nước vừa có mặt tích cực vừa có mặt tiêu cực. Mặt tích

cực là quyền lực nhà nước có sức mạnh bảo đảm hoạt động hướng đích của xã

hội, giải quyết các mâu thuẫn xã hội, phục vụ lợi ích của cộng đồng và của mỗi

cá nhân. Mặt tiêu cực là quyền lực nhà nước có khuynh hướng lộng quyền và

lạm quyền trong quá trình vận động, phát triển. Đó gọi là sự tha hóa của quyền

lực nhà nước - một yếu tố cấu thành khách quan của hoạt động thực thi quyền

lực nhà nước. Quyền lực nhà nước khi bị tha hóa thì đều dẫn đến những hậu quả

tai hại mà người phải gánh chịu chính là nhân dân. Nhà nước là chủ thể nắm giữ

quyền lực to lớn nhất với phạm vi quản lý rộng khắp các lĩnh vực cùng các loại

nguồn lực dồi dào của xã hội. Điều này tạo ra nguy cơ nhà nước có thể vượt quá

các phạm vi, giới hạn mà nhân dân giao cho và sự lạm dụng quyền lực nằm ngay

bên trong nhà nước chứ không phải từ bên ngoài tác động vào. Do tính chất đặc

biệt của quyền lực nhà nước như vậy, nên ngay từ khi ra đời cho tới nay, vấn đề

kiểm soát quyền lực nhà nước luôn được đặt ra với những phương thức thực

hiện khác nhau. Theo đó, ở đâu có quyền lực thì ở đó phải có kiểm soát quyền

lực để quyền lực không trở thành tuyệt đối. Hoạt động thực thi quyền lực nhà

nước gồm ba yếu tố cấu thành: trao quyền, sử dụng quyền và kiểm soát quyền.

Khi mặc nhiên thừa nhận quyền lực nhà nước bắt nguồn từ nhân dân và của nhân

dân, không để xảy ra việc dân trao quyền rồi mất quyền thì tất yếu nhân dân phải

kiểm soát. Nhân loại, bằng kinh nghiệm lịch sử đầy máu và nước mắt đã chỉ ra

rằng quyền lực nhà nước phải có giới hạn và phải bị giới hạn, phải được kiểm

soát và hơn thế nữa phải được kiểm soát chặt chẽ, nhất là trong chế độ dân chủ,

pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Để đạt được điều đó, nhất thiết phải hoàn thiện cơ

chế kiểm soát quyền lực nhà nước nói chung, hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân

dân kiểm soát quyền lực nhà nước nói riêng.

Ở nước ta, kiểm soát quyền lực nhà nước là vấn đề mới nên chưa có

nhận thức đầy đủ, đúng đắn trong việc xây dựng và hoàn thiện cơ chế pháp lý

2

nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước. Vì thế, mặc dầu tất cả quyền lực nhà

nước thuộc về nhân dân được hiến pháp ghi nhận, nhưng sau khi nhân dân giao

quyền, nhân dân ủy quyền quyền lực nhà nước của mình cho nhà nước, nhân

dân chưa trở thành chủ thể kiểm soát quyền lực nhà nước mà mình đã giao.

Tình trạng lộng quyền, lạm quyền, tham nhũng, tiêu cực trong bộ máy nhà

nước vẫn thường xẩy ra xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của con

người, của công dân, nhưng nhân dân chưa có cơ chế pháp lý để kiểm soát

quyền lực nhà nước một cách hữu hiệu.

Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH (bổ sung,

phát triển năm 2011) đã khẳng định: “Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã

hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực Nhà

nước thuộc về nhân dân” [51, tr.85]; tổ chức và hoạt động của nó dựa trên một

trong những nguyên tắc nền tảng: “Quyền lực Nhà nước là thống nhất; có sự

phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện các

quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp” [51, tr.85]. Đây là bước phát triển quan

trọng về nhận thức của Đảng đối với việc kiểm soát quyền lực nhà nước trong

xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam. Cương lĩnh khẳng định:

“Dân chủ xã hội chủ nghĩa là bản chất của chế độ ta, vừa là mục tiêu, vừa là

động lực của sự phát triển đất nước. Xây dựng và từng bước hoàn thiện nền

dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm dân chủ được thực hiện trong thực tế cuộc

sống ở mỗi cấp, trên tất cả các lĩnh vực" [51, tr.84-85] và “Nhân dân thực hiện

quyền làm chủ thông qua hoạt động của Nhà nước, của cả hệ thống chính trị và

các hình thức dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện" [51, tr.85]…

Thể chế hóa các tư tưởng nói trên, Hiến pháp năm 2013 quy định:

"Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước bằng dân chủ trực tiếp, bằng dân

chủ đại diện thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân và thông qua các cơ

quan khác của Nhà nước" [106, tr.10]; "Các cơ quan nhà nước, cán bộ, công

chức, viên chức phải tôn trọng Nhân dân, tận tuỵ phục vụ Nhân dân, liên hệ

chặt chẽ với Nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của Nhân dân"

3

[106, tr.11]; "Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện dân chủ, tăng cường

đồng thuận xã hội, giám sát, phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng, Nhà

nước" [106, tr.11-12]; “Công đoàn… tham gia kiểm tra, thanh tra, giám sát

hoạt động của cơ quan nhà nước…" [106, tr.12-13] và các quy định về

quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân (từ Điều 14 đến

Điều 49, Hiến pháp năm 2013). Như vậy, Hiến pháp năm 2013 đã xác lập cơ

sở hiến định để xây dựng và hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát

quyền lực nhà nước.

Xuất phát từ những lý do trên, nghiên cứu sinh chọn đề tài: "Hoàn thiện

cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam" để

nghiên cứu, viết luận án tiến sĩ Luật học với mong muốn làm sáng tỏ các vấn

đề lý luận và thực tiễn về hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền

lực nhà nước, góp phần đưa Hiến pháp năm 2013 vào cuộc sống, nhằm xây

dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thật sự

của dân, do dân và vì dân, là việc làm cần thiết và có ý nghĩa thiết thực.

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án

Mục đích của Luận án là làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn hoàn

thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước. Trên cơ sở đó đề

xuất các quan điểm và giải pháp hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát

quyền lực nhà nước ở Việt Nam.

Để thực hiện mục đích trên, Luận án có các nhiệm vụ sau:

- Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài: Hoàn thiện cơ chế

pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước ở trong và ngoài nước, từ đó

rút ra những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu.

- Làm sáng tỏ cơ sở lý luận việc hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân

kiểm soát quyền lực nhà nước, bao gồm: Khái niệm, đặc điểm, các yếu tố cấu

thành và mối quan hệ giữa các yếu tố cấu thành cơ chế, vai trò, mục đích, tiêu

chí hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước; nội

dung và phương thức vận hành của cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền

4

lực nhà nước; cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước ở một số

nước và những giá trị tham khảo cho Việt Nam.

- Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của cơ chế pháp lý nhân dân

kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam thông qua việc phân tích các thể chế

từ năm 1945 đến nay; đánh giá thực trạng tổ chức, hoạt động của các thiết chế

và các yếu tố bảo đảm của cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà

nước; hạn chế và nguyên nhân của hạn chế.

- Đề xuất các quan điểm và giải pháp hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân

kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Các vấn đề lý luận và thực tiễn về hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân

kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam. Cơ chế pháp lý kiểm soát quyền

lực nhà nước này là Nhân dân - chủ thể kiểm soát quyền lực nhà nước. Cụ

thể là Nhân dân với tư cách là một chủ thể thống nhất, các thiết chế đại diện

nhân dân (tổ chức phi chính phủ), các phương tiện truyền thông đại chúng,

các thiết chế dân chủ ở cơ sở và cá nhân công dân thực hiện kiểm soát quyền

lực nhà nước.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Kiểm soát quyền lực nhà nước vừa được thực hiện bởi cơ chế pháp lý do

nhân dân là chủ thể tối cao của quyền lực nhà nước tiến hành, vừa được thực

hiện bằng cơ chế pháp lý do các chủ thể là các cơ quan nhà nước trong việc

thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp kiểm soát lẫn nhau, vừa

được thực hiện bằng cơ chế pháp lý độc lập do một chủ thể độc lập chuyên

trách được hiến pháp quy định như: Toà án hiến pháp, Hội đồng bảo hiến…

Luận án này chỉ nghiên cứu về hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân với

tư cách là người chủ quyền lực nhà nước tiến hành kiểm soát. Tuy nhiên, Luận

án có đề cập đến mối quan hệ giữa các chủ thể kiểm soát quyền lực nhà nước

trong tổng thể cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam.

5

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án

- Cơ sở lý luận: Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của Chủ

nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; các quan

điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng nhà nước pháp

quyền XHCN của dân, do dân, vì dân, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân

dân; phát huy quyền làm chủ của nhân dân và dân chủ xã hội chủ nghĩa, vì mục

tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh.

- Phương pháp nghiên cứu: Để đạt được các mục đích, nhiệm vụ nghiên

cứu nói trên, Luận án sử dụng: phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng

và chủ nghĩa duy vật lịch sử của triết học Mác-Lênin để nghiên cứu các vấn đề

liên quan đến nội dung đề tài. Về phương pháp cụ thể, Luận án sử dụng các

phương pháp sau đây:

+ Phương pháp phân tích tài liệu. Phương pháp này được áp dụng để

phân tích các tài liệu sơ cấp và tài liệu thứ cấp. Tài liệu sơ cấp bao gồm: các

văn bản pháp luật và văn kiện của Đảng có liên quan, các công trình khoa học,

số liệu thống kê chính thức của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Tài liệu thứ

cấp bao gồm: các bài báo, tạp chí, kết luận, phân tích đã được các tác giả khác

thực hiện.

+ Phương pháp chuyên gia được sử dụng để thu thập thông tin và ý

kiến của những chuyên gia, các nhà khoa học đã và đang nghiên cứu về luật

hiến pháp, lý luận nhà nước và pháp luật về các vấn đề lý luận và nhận xét,

đánh giá thực trạng vận hành của cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền

lực nhà nước.

+ Phương pháp thống kê để thống kê số liệu, phân tích, đánh giá thực

trạng cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam.

+ Phương pháp tổng hợp được sử dụng để tổng hợp các số liệu, tri thức

có được từ hoạt động phân tích tài liệu, phỏng vấn, hỏi chuyên gia. Việc tổng

hợp nhằm mục đích đưa ra những luận giải, nhận xét và đề xuất của tác giả

luận án ở các chương về thực trạng và quan điểm, giải pháp.

6

+ Phương pháp luật học so sánh được sử dụng để nghiên cứu mô hình,

kinh nghiệm của một số nước, từ đó rút ra những giá trị tham khảo cho

Việt Nam.

+ Phương pháp quy nạp và diễn dịch để khái quát hóa hoặc cụ thể hóa

đối tượng, nội dung, vấn đề nghiên cứu, đảm bảo chính xác, khách quan và có

lý trong xây dựng các vấn đề có tính lý luận.

5. Đóng góp mới về khoa học của luận án

Luận án “Hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực

nhà nước ở Việt Nam"có một số đóng góp mới sau đây:

Thứ nhất, Luận án đã bổ sung, xây dựng được cơ sở lý luận của việc

hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước trong điều

kiện xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam một cách khoa học, hệ

thống và toàn diện. Theo đó, Luận án đã làm rõ được khái niệm, đặc điểm, các

yếu tố cấu thành và mối quan hệ giữa các yếu tố cấu thành cơ chế, vai trò, mục

đích, tiêu chí hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà

nước; nội dung và phương thức vận hành của cơ chế; khảo sát cơ chế pháp lý

nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước ở một số nước và rút ra được những

giá trị tham khảo cho Việt Nam.

Thứ hai, Luận án đã khái quát, phân tích lịch sử hình thành và phát triển

cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước chủ yếu thông qua các

thể chế từ năm 1945 đến nay; đánh giá thực trạng tổ chức, hoạt động của các

thiết chế và các yếu tố bảo đảm của cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền

lực nhà nước; chỉ rõ những hạn chế và nguyên nhân hạn chế của cơ chế pháp lý

nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam hiện nay. Đây là những cơ

sở thực tiễn quan trọng, có tính khoa học làm căn cứ cho việc hoàn thiện cơ chế

pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam.

Thứ ba, từ kết quả nghiên cứu nêu trên, Luận án đề xuất các quan điểm

và giải pháp hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước

ở Việt Nam một cách khoa học, khả thi.

7

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận án

- Kết quả nghiên cứu của Luận án sẽ góp phần xây dựng cơ sở lý luận

khoa học cho việc hoàn thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà

nước trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

- Luận án góp phần khắc phục những hạn chế, bất cập của cơ chế pháp lý

nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam hiện nay bằng việc hoàn

thiện cơ chế pháp lý nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước theo tinh thần và

nội dung mới của Hiến pháp năm 2013.

- Luận án là nguồn tài liệu tham khảo tin cậy và cần thiết phục vụ hoạt

động nghiên cứu khoa học và giảng dạy trong các cơ sở giáo dục và đào tạo.

7. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục công trình nghiên cứu của tác

giả đã công bố liên quan đến luận án và danh mục tài liệu tham khảo, luận án

gồm 4 chương, 10 tiết.

8

Chương 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU

1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC

1.1.1. Các công trình nghiên cứu về kiểm soát quyền lực nhà nước

Quyền lực nhà nước và cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước được đề

cập nhiều trong các công trình và diễn đàn khoa học, trên các sách, báo, tạp chí

trong những năm gần đây. Ngoài tính tất yếu, khách quan và cấp thiết, vấn đề

kiểm soát quyền lực nhà nước đang là đề tài được luận bàn, nghiên cứu trên

nhiều phương diện khác nhau cả về luật học, chính trị học, hành chính học, triết

học, cả ở phương diện quốc gia và quốc tế. Có thể nêu một số công trình tiêu

biểu sau đây:

- Cuốn sách Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

trong thời kỳ đổi mới [59] của tác giả Trần Ngọc Đường và cuốn sách: Một số

vấn đề về phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực trong xây dựng nhà

nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam [61], do Trần Ngọc Đường chủ

biên đã giải quyết một cách tương đối có hệ thống cả về lý luận và thực tiễn

mối liên hệ giữa nhân dân với nhà nước - chủ thể tối cao của quyền lực nhà

nước; giữa Đảng với Nhà nước - chủ thể lãnh đạo nhà nước và giữa các cơ

quan nhà nước với nhau; đi sâu nghiên cứu về phân công, phối hợp và kiểm

soát quyền lực nhà nước trong xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN Việt

Nam. Đề tài đã tiếp cận khoa học vấn đề nguồn gốc, đặc điểm, bản chất, xu

hướng của quyền lực nhà nước; chỉ ra được những điểm hạn chế của tổ chức

quyền lực nhà nước theo mô hình Xô viết và sự tác động, ảnh hưởng đối với

Hiến pháp và pháp luật Việt Nam. Đề xuất các giải pháp tiếp tục hoàn thiện và

kiến nghị liên quan trực tiếp đến phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực

nhà nước trong mối liên hệ với các chủ thể cấu thành hệ thống chính trị ở Việt

Nam. Tuy nhiên, công trình chưa đi sâu nghiên cứu cơ chế, các phương thức,

hình thức nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam.

9

- Cuốn sách: Phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực với việc sửa đổi

Hiến pháp năm 1992 [63] của tác giả Trần Ngọc Đường. Đây là công trình khoa

học được nghiên cứu có hệ thống nhất về lý luận tổ chức thực thi quyền lực nhà

nước mà trung tâm là phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực nhà nước.

Trên cơ sở lý luận khoa học và liên hệ thực tiễn sinh động, thuyết phục tác giả đã

luận chứng, đề xuất các giải pháp tiếp tục hoàn thiện cơ chế phân công, phối hợp

và kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam. Đây là công trình quan trọng, hữu

ích giúp nghiên cứu sinh thực hiện đề tài của mình. Tuy nhiên, cuốn sách này

chủ yếu chỉ đề cập đến cơ chế kiểm soát bên trong giữa các nhánh quyền lực nhà

nước về lập pháp, hành pháp và tư pháp mà không đi sâu cơ chế nhân dân kiểm

soát quyền lực nhà nước.

- Cuốn sách: Giám sát và cơ chế giám sát việc thực hiện quyền lực nhà

nước ở nước ta hiện nay [133] do Đào Trí Úc và Võ Khánh Vinh đồng chủ biên.

Cuốn sách tập hợp nhiều bài viết của nhiều nhà khoa học về giám sát việc thực

hiện quyền lực nhà nước. Phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn, các tác giả khẳng

định giám sát quyền lực nhà nước là điều tất yếu, ở đâu có quyền lực thì ở đó

phải có giám sát để quyền lực được bảo đảm vận hành đúng hướng, tích cực. Từ

phân tích, đánh giá những hạn chế, bất cập trong hoạt động thực tiễn của cơ chế

giám sát quyền lực nhà nước ở Việt Nam, các tác giả chỉ rõ sự khác biệt giữa

giám sát bên trong hệ thống quyền lực nhà nước, mang tính quyền lực nhà nước

và giám sát bên ngoài, không mang tính quyền lực nhà nước. Tuy nhiên, công

trình chưa nghiên cứu sâu về đặc điểm, chủ thể, đối tượng, nội dung, phương

thức, hậu quả pháp lý của cơ chế nhân dân giám sát quyền lực nhà nước cũng

như cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước từ nhân dân.

- Cuốn sách: Quyền lực nhà nước và quyền công dân [78] của tác giả

Đinh Văn Mậu. Tác giả thống nhất với các quan điểm: Quyền lực nhà nước thực

chất là quyền lực của nhân dân, nhưng cho rằng nhân dân không thể thực hiện

được hết quyền lực của mình một cách đơn lẻ mà phải ủy quyền cho nhà nước,

nhà nước thực hiện quyền đó thông qua cơ quan nhà nước. Nhà nước do nhân

10

dân thiết lập và trao quyền lực, nghĩa là quyền lực nhân dân trở thành quyền lực

nhà nước. Quyền lực đó thể hiện ý chí của nhân dân và được bảo đảm thực hiện

bằng sức mạnh cưỡng chế của Nhà nước. Nhà nước khi sử dụng quyền lực sẽ

nảy sinh xu hướng lộng quyền và lạm quyền. Vì vậy, phải kiểm soát đối với

quyền lực nhà nước để quyền tự do và lợi ích hợp pháp, chính đáng của công

dân không bị xâm phạm. Tuy nhiên, công trình chưa nghiên cứu sâu vấn đề cơ

chế pháp lý nói chung, cơ chế nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt

Nam nói riêng.

Thời gian gần đây nhiều ý kiến của các nhà khoa học đặt ra vấn đề giới

hạn quyền lực nhà nước, hạn chế quyền lực nhà nước, chế ngự quyền lực nhà

nước, kiểm soát quyền lực nhà nước, đối trọng, kiềm chế quyền lực nhà nước…

trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Bởi lẽ, các

tác giả cho rằng người có khả năng lạm quyền, cửa quyền, tham nhũng không

phải nhân dân, mà chính là ở các cơ quan sử dụng quyền lực công. Do đó, quyền

lực công phải bị giới hạn, kiểm soát và giám sát. Trong đó tất yếu phải có sự

kiểm soát của nhân dân. Tiêu biểu có các công trình sau:

- Cuốn Sự hạn chế quyền lực Nhà nước [41] của tác giả Nguyễn Đăng

Dung. Đây là cuốn sách viết dưới phương diện khoa học luật hiến pháp, tập

trung lý giải về sự cần thiết phải giới hạn quyền lực nhà nước và nội dung của

việc hạn chế quyền lực nhà nước. Coi sự hạn chế quyền lực nhà nước như là

biểu hiện khách quan của việc tổ chức nhà nước pháp quyền, dân chủ. Trung tâm

của sự hạn chế quyền lực nhà nước là tổ chức quyền lực nhà nước phải được

phân công, phân nhiệm rõ ràng theo chiều dọc và chiều ngang và phải có sự

kiểm tra, giám sát. Tác giả viện dẫn nhiều mô hình tổ chức quyền lực nhà nước

và các phương thức hạn chế quyền lực nhà nước trên thế giới để đề xuất những

yêu cầu hạn chế quyền lực nhà nước ở Việt Nam như: Tổ chức lại cấu trúc

quyền lực nhà nước; hoạt động tự do báo chí; bằng sự công khai, minh bạch của

chính quyền; bằng bỏ phiếu trưng cầu ý dân; bằng tòa án độc lập… Nhưng tác