Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp tại ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam: Luận văn thạc sĩ kinh tế / Lữ Thành Hiển

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

LỮ THÀNH HIỂN

HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ

KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI

NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN

NGOẠI THƢƠNG VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

LỮ THÀNH HIỂN

HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ

KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI

NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN

NGOẠI THƢƠNG VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng

Mã số: 8 34 02 01

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. LÊ TẤN PHƢỚC

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019

i

TÓM TẮT

Một trong những vấn đề cần quan tâm của các TCTD nhằm thúc đẩy việc

quản trị rủi ro tín dụng theo chuẩn mực quốc tế là xây dựng và hoàn thiện hệ thống

XHTD nội bộ. Các TCTD có thể xây dựng hệ thống XHTD nội bộ hoặc sử dụng kết

quả XHTD của tổ chức XHTD độc lập để đánh giá rủi ro tín dụng, trong đó hệ

thống XHTD nội bộ có vai trò rất quan trọng, được khuyến khích thực hiện và là

trung tâm của công tác quản trị rủi ro tín dụng.

VCB là một trong những ngân hàng có tỷ trọng dư nợ tín dụng đối với

KHDN khá cao, chất lượng tín dụng của KHDN có ảnh hưởng lớn đến kết quả hoạt

động kinh doanh VCB qua việc thực hiện trích lập dự phòng. Việc thực hiện xây

dựng và hoàn thiện hệ thống XHTD nội bộ đối với KHDN tại VCB hướng đến các

chuẩn mực quốc tế trong khâu quản trị rủi ro và phù hợp với môi trường hội nhập

ngày càng sâu rộng như hiện nay là điều rất cần thiết. Xuất phát từ thực tiễn đó, bài

viết tập trung vào các nội dung: (i) cơ sở lý thuyết về hệ thống XHTD khách hàng

doanh nghiệp dựa trên phương pháp phân tích định tính nhằm kết hợp giữa lý luận

và thực tiễn trên cơ sở nghiên cứu các phương pháp, mô hình XHTD trên thế giới

và quy trình xếp hạng theo Basel II, (ii) đánh giá thực trạng hệ thống XHTD nội bộ

KHDN tại VCB để tìm ra những mặt đạt được, những vấn đề còn hạn chế và

nguyên nhân hạn chế của hệ thống XHTD nội bộ KHDN tại VCB, (iii) đề xuất các

giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện hệ thống XHTD nội bộ KHDN tại VCB để có

các quyết định cấp tín dụng chính xác đối với KHDN nhằm gia tăng chất lượng tín

dụng, kiểm soát và giảm thiểu rủi ro.

ii

LỜI CAM ĐOAN

Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một

trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả

nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước

đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn

nguồn đầy đủ trong luận văn.

Tác giả

Lữ Thành Hiển

iii

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu tại trường Đại học Ngân hàng TP.

Hồ Chí Minh, tác giả xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Quý Thầy Cô

Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh đã tận tình truyền đạt kiến thức để tác

giả hoàn thành các môn học trong chương trình và luận văn này.

Đặc biệt, tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành đến người hướng dẫn khoa

học, TS. Lê Tấn Phước. Thầy đã tận tình hỗ trợ, chỉ bảo, hướng dẫn, góp ý và động

viên tác giả trong suốt thời gian hoàn thiện luận văn.

Cuối cùng, tác giả xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã

luôn động viên, khích lệ tôi trong những lúc khó khăn nhất để hoàn thành luận văn.

TP. Hồ Chí Minh, ngày 26 tháng 04 năm 2019

Lữ Thành Hiển

iv

MỤC LỤC

TÓM TẮT.................................................................................................................. i

LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... ii

LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................... iii

MỤC LỤC................................................................................................................ iv

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................ viii

DANH MỤC BẢNG..................................................................................................x

DANH MỤC BIỂU ĐỒ........................................................................................... xi

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài.................................................................................1

2. Mục tiêu của đề tài.........................................................................................2

2.1. Mục tiêu tổng quát.........................................................................................2

2.2. Mục tiêu cụ thể ..............................................................................................2

3. Câu hỏi nghiên cứu........................................................................................2

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................3

4.1. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................3

4.2. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................3

5. Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................3

6. Bố cục của luận văn.......................................................................................4

7. Đóng góp của đề tài.......................................................................................4

8. Tổng quan về lĩnh vực nghiên cứu ................................................................5

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG

KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TRONG HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG ....7

1.1. Hệ thống xếp hạng tín dụng khách hàng doanh nghiệp ................................7

1.1.1. Khái niệm về hệ thống xếp hạng tín dụng khách hàng doanh nghiệp .......7

v

1.1.2. Vai trò của xếp hạng tín dụng khách hàng doanh nghiệp ..........................8

1.1.3. Các phương pháp xếp hạng tín dụng........................................................11

1.1.4. Nguyên tắc xếp hạng tín dụng..................................................................12

1.1.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến xếp hạng tín dụng ........................................13

1.2. Ước lượng xác suất không trả được nợ của khách hàng doanh nghiệp tại

ngân hàng thương mại...........................................................................................15

1.2.1. Khái niệm xác suất không trả được nợ.....................................................15

1.2.2. Mục tiêu của việc xác định xác suất không trả được nợ ..........................17

1.3. Các mô hình XHTD/ước lượng xác xuất không trả được nợ của khách hàng

doanh nghiệp .........................................................................................................19

1.3.1. Mô hình chấm điểm giản đơn ..................................................................19

1.3.2. Mô hình điểm số Z của Altman................................................................20

1.3.3. Mô hình Probit .........................................................................................23

1.3.4. Mô hình KMV..........................................................................................23

1.4. Xây dựng hệ thống xếp hạng tín dụng theo Basel II và các phương pháp

XHTD KHDN đối với các tổ chức xếp hạng uy tín trên thế giới .........................24

1.4.1. Xây dựng hệ thống XHTD theo Hiệp ước Basel II trong việc quản trị rủi

ro………................................................................................................................24

1.4.2. Phương pháp chuyên gia ..........................................................................26

CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ

KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG TMCP NGOẠI

THƢƠNG VIỆT NAM............................................................................................32

2.1. Giới thiệu về Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam..........................32

2.1.1. Lịch sử hình thành và quá trình phát triển ...............................................32

2.1.2. Kết quả hoạt động kinh doanh .................................................................33

2.2. Thực trạng hoạt động tín dụng tại VCB ......................................................34

vi

2.2.1. Tình hình tăng trưởng tín dụng ................................................................34

2.2.2. Cơ cấu dư nợ vay .....................................................................................34

2.2.3. Chất lượng nợ vay....................................................................................37

2.2.4. Chất lượng phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro..............................38

2.3. Thực trạng hoạt động xếp hạng tín dụng nội bộ đối với khách hàng doanh

nghiệp tại VCB......................................................................................................39

2.3.1. Cơ sở pháp lý cho hoạt động XHTD đối với doanh nghiệp vay vốn.......39

2.3.2. Mô hình và phương pháp XHTD đối với doanh nghiệp tại VCB............39

2.3.3. Quy trình chấm điểm XHTD tại VCB .....................................................41

2.3.4. Nội dung hệ thống XHTD đối với doanh nghiệp tại VCB ......................43

2.3.5. Thống kê một số lỗi liên quan đến XHTD KHDN tại VCB....................53

2.3.6. Đánh giá hệ thống XHTD nội bộ đối với KHDN tại VCB......................56

CHƢƠNG 3: HOÀN THIỆN HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ

KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG TMCP NGOẠI

THƢƠNG VIỆT NAM ...........................................................................................65

3.1. Định hướng xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp tại VCB.65

3.1.1. Định hướng phát triển ..............................................................................65

3.1.2. Yêu cầu của NHNN..................................................................................65

3.1.3. Định hướng xếp hạng tín dụng đối với doanh nghiệp tại VCB ...............66

3.2. Các giải pháp hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ đối với doanh

nghiệp tại VCB......................................................................................................67

3.2.1. Các giải pháp hoàn thiện về mặt nội dung hệ thống ................................67

3.2.2. Các giải pháp về mặt quản lý – điều hành ...............................................74

3.3. Các kiến nghị...............................................................................................76

3.3.1. Đối với NHNN Việt Nam ........................................................................76

3.3.2. Đối với Nhà nước.....................................................................................78

vii

3.3.3. Đối với các Hiệp hội doanh nghiệp..........................................................79

KẾT LUẬN CHUNG ..............................................................................................81

TÀI LIỆU THAM KHẢO ..........................................................................................

PHỤ LỤC.....................................................................................................................

viii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Ký hiệu Tên Tiếng Anh Tên Tiếng Việt

A-IRB Advanced Internal Rating

Based Approach

Xếp hạng nội bộ nâng cao

Basel Hiệp ước quốc tế về giám sát hoạt động

ngân hàng

BCTC Báo cáo tài chính

CAPEX Capital Expenditures Chi phí vốn

CIC Trung tâm thông tin tín dụng Ngân hàng

Nhà nước

CFO Cash Flow from Operations Dòng tiền từ hoạt động kinh doanh

CBTD Cán bộ tín dụng

CR Credit Rating Xếp hạng tín dụng

TNHH Trách nhiệm hữu hạn

DNNN Doanh nghiệp Nhà nước

DN FDI Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài

EAD Exposure at Default Tổng dư nợ tại thời điểm khách hàng

không trả được nợ

EBIT Earrnings before Interest and

Taxes

Lợi nhuận trước thuế và lãi vay

EBITA Earrnings before Interest and

Taxes and Amortization

Lợi nhuận trước thuế, lãi vay và trừ dần

EBITDA Earrnings before Interest and

Taxes, Despreciation and

Amortization

Lợi nhuận trước thuế, lãi vay, khấu hao

và trừ dần

EBITDAR Earrnings before Interest and

Taxes, Despreciation,

Amortization and Rent Costs

Lợi nhuận trước thuế, lãi vay, khấu hao,

trừ dần và chi phí thuê dần

EL Expected Loss Tổn thất có thể ước tính

FCF Free Cash Flow Dòng tiền tự do

ix

FFO Funds From Operation Dòng tiền trước thay đổi vốn lưu động

F-IRB Foundation Internal Rating

Based Approach

Xếp hạng nội bộ cơ bản

FOCF Free Operating Cash Flow Dòng tiền hoạt động kinh doanh tự do

IRB Internal Rating Based

Approach

Xếp hạng nội bộ

KHDN Khách hàng doanh nghiệp

LGD Loss Given Default Tỷ trọng tổn thất ước tính

NHNN Ngân hàng Nhà nước

NHTM Ngân hàng thương mại

OCF Operating Cash Flow Dòng tiền hoạt động kinh doanh

PD Probability of Default Xác suất không trả được nợ

P/E Tỷ số giá trị thị trường so với lợi tức trên

một cổ phần

P. PDTD Phòng Phê duyệt tín dụng

P. QLN Phòng Quản lý nợ

P. KH Phòng Khách hàng

ROA Return on Assets Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản

ROE Return on Equity Tỷ suất sinh lời trên vốn cổ phần

ROS Return on Sales Tỷ suất sinh lời trên doanh thu

S&P Standard and Poor’s Rating

TCTD Tổ chức tín dụng

TNHH Trách nhiệm hữu hạn

TMCP Thương mại cổ phần

XHTD Xếp hạng tín dụng

VCB Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt

Nam