Đóng góp của thủy sản đến tăng trưởng kinh tế các tỉnh bắc trung bộ và duyên hải miền trung

i

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

---------------------------

ĐẶNG THỊ THANH HẬU

ĐÓNG GÓP CỦA THỦY SẢN ĐẾN TĂNG TRƯỞNG

KINH TẾ CÁC TỈNH BẮC TRUNG BỘ

VÀ DUYÊN HẢI MIỀN TRUNG

Chuyên ngành : Kinh tế học

Mã số chuyên ngành : 60 03 01 01

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ HỌC

Người hướng dẫn khoa học:

PGS.TS. HẠ THỊ THIỀU DAO

ii

Tp. Hồ Chí Minh, năm 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan luận văn “Đóng góp của thủy sản đến tăng trưởng kinh tế các tỉnh

Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung” là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoài trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam

đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố

hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận văn

này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các trường

Đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

TP. Hồ Chí Minh, năm 2016

Đặng Thị Thanh Hậu

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy Cô đã tận tình giảng dạy và truyền đạt

những kiến thức quý báo cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại Trường

Đại Học Mở Thành phố Hồ Chí Minh.

Trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, quý Thầy Cô Khoa Đào tạo Sau Đại học của

Trường Đại Học Mở Thành phố Hồ Chí Minh đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện giúp tôi

hoàn thành khóa học này.

Và đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến người hướng dẫn khoa

học của tôi – PGS. TS. Hạ Thị Thiều Dao đã tận tình hướng dẫn và góp ý cho tôi suốt

thời gian thực hiện luận văn này.

Tôi chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động

viên, hỗ trợ và tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt thời gian học tập.

Cuối cùng, tôi xin chúc quý Thầy Cô, gia đình, bạn bè và đồng nghiệp sức khỏe

và thành đạt.

Tác giả

Đặng Thị Thanh Hậu

iii

TÓM TẮT

Kinh tế thủy sản là một trụ cột quan trọng của nền kinh tế quốc gia, đặc biệt là

khai thác và nuôi trồng thủy sản đã đóng góp đáng kể cho kinh tế ở các địa phương

ven biển. Tuy nhiên, sản lượng những loài có giá trị kinh tế cao đang giảm đi nhanh

chóng, sản lượng của những loài có giá trị thấp tăng lên nhưng cũng đang cạn kiệt dần.

Khai thác xa bờ có vẻ khả dĩ hơn nhưng nhiều tàu hoạt động rất kém hiệu quả, kể cả

các tàu đóng theo chương trình đánh cá xa bờ của Chính phủ. Vì đây là vấn đề không

những liên quan đến đời sống của các cộng đồng cư dân ven biển mà còn liên quan

đến phát triển kinh tế quốc gia. Do đó, đầu tư cho khai thác và nuôi trồng thủy sản cần

được ưu tiên hơn nửa trong chính sách phát triển của các địa phương ven biển nói

riêng và nước ta nói chung. Mặt khác, các nghiên cứu thực nghiệm về đóng góp của

ngành thủy sản nói chung đến tăng trưởng kinh tế ở các tỉnh thành còn rất ít mà chủ

yếu thực hiện ở quy mô quốc gia và được xem xét riêng cho sản xuất hoặc xuất khẩu

thủy sản đóng góp cho tăng trưởng kinh tế. Do vậy, việc nghiên cứu đóng góp của

thủy sản nói chung đến tăng trưởng kinh tế là cần thiết để từ đó gợi ý những chính

sách đầu tư cho lĩnh vực thủy sản thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ở các địa phương.

Dựa trên mô hình tăng trưởng kinh tế và kế thừa các nghiên cứu trước, luận văn

đã xây dựng mô hình nghiên cứu với các biến tác động đến tăng trưởng kinh tế: Lực

lượng lao động 15 tuổi trở lên đang làm việc trong lĩnh vực nông – lâm – thủy sản, vốn

đầu tư cho thực hiện ngành nông – lâm – thủy sản, giá trị xuất khẩu thủy sản, giá trị

sản xuất thủy sản, sản lượng thủy sản khai thác, sản lượng thủy sản nuôi trồng, tổng

công suất các tàu đánh bắt hải sản xa bờ, chỉ số giá tiêu dùng CPI.

Để đánh giá tác động giữa thủy sản đến tăng trưởng kinh tế, luận văn đã sử dụng

dữ liệu bảng của 14 tỉnh, thành trong giai đoạn 2005 – 2014, kết hợp với phương pháp

phân tích định lượng để đo lường tác động của thủy sản đến tăng trưởng kinh tế thông

qua ước lượng mô hình hồi quy dữ liệu bảng: Mô hình tác động cố định (FE) và mô

hình tác động ngẫu nhiên (RE).

Kết quả phân tích thực nghiệm cho thấy tồn tại mối quan hệ giữa các biến trong

mô hình. Trong đó, khai thác thủy sản có tác động tích cực nhất đến sản lượng của nền

kinh tế với mức ý nghĩa 1%. Các yếu tố khác: Giá trị sản xuất thủy sản, sản lượng nuôi

trồng thủy sản, tổng công suất các tàu đánh bắt xa bờ, lao động, vốn đầu tư và giá trị

xuất khẩu thủy sản cũng có đóng góp nhất định đến sản lượng kinh tế.

iv

MỤC LỤC

Trang

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... ii

LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ ii

TÓM TẮT .................................................................................................................... iii

MỤC LỤC ..................................................................................................................... iv

DANH MỤC BẢNG BIỂU .......................................................................................... vi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................................vii

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU.............................................................. 1

1.1. Đặt vấn đề nghiên cứu ............................................................................................ 1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................... 2

1.3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................. 2

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 2

1.5. Dữ liệu nghiên cứu ................................................................................................. 2

1.6. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 2

1.7. Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu ................................................................................ 3

1.8. Kết cấu luận văn ..................................................................................................... 4

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ................. 6

2.1. Các khái niệm có liên quan đến thủy sản ................................................................ 6

2.2. Lý thuyết về tăng trưởng kinh tế ............................................................................. 7

2.2.1. Khái quát về tăng trưởng kinh tế và các nhân tố tác động đến tăng trưởng

kinh tế .............................................................................................................................. 7

2.2.1.1. Khái niệm tăng trưởng kinh tế ................................................................. 7

2.2.1.2. Đo lường tăng trưởng kinh tế .................................................................. 8

2.2.1.3. Các nhân tố tác động đến tăng trưởng kinh tế ......................................... 8

2.2.2. Lý thuyết về ngành đến tăng trưởng kinh tế ..................................................... 9

2.3. Các nghiên cứu thực nghiệm trước ....................................................................... 12

2.3.1. Các nghiên cứu thực nghiệm với dữ liệu chuỗi thời gian ............................... 12

2.3.2. Các nghiên cứu thực nghiệm với dữ liệu bảng hoặc dữ liệu chéo .................. 14

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU .. 17

3.1. Mô hình nghiên cứu .............................................................................................. 17

3.1.1. Đề xuất mô hình nghiên cứu ........................................................................... 17

v

3.1.2. Mô tả các biến trong mô hình ......................................................................... 19

3.2. Dữ liệu nghiên cứu ............................................................................................... 23

3.2.1. Dữ liệu bảng .................................................................................................... 23

3.2.2. Nguồn dữ liệu .................................................................................................. 24

3.3. Phương pháp ước lượng mô hình nghiên cứu ...................................................... 25

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH HỒI QUY TÁC ĐỘNG CỦA THỦY SẢN

ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ ............................................................................. 27

4.1. Phân tích thống kê mô tả các biến trong mô hình ................................................. 27

4.2. Tương quan giữa các biến trong mô hình nghiên cứu ........................................... 36

4.3. Lựa chọn mô hình hồi quy .................................................................................... 37

4.4. Kết quả hồi quy từ mô hình nghiên cứu ............................................................... 38

4.5. Kiểm định đa cộng tuyến ...................................................................................... 41

4.6. Kiểm định tự tương quan của RE ở ba mô hình ................................................... 42

4.7. Xử lý sai phạm về hiện tượng tự tương quan của sai số trong mô hình RE ......... 43

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................... 48

5.1. Những điểm chính trong kết quả nghiên cứu ....................................................... 48

5.2. Các khuyến nghị chính sách ................................................................................. 49

5.3. Hạn chế và đề nghị hướng nghiên cứu tiếp theo .................................................. 51

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 53

PHỤ LỤC ..................................................................................................................... 58

vi

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Trang

Bảng 3.1. Dấu kỳ vọng các biến giải thích .................................................................... 18

Bảng 4.1. Thống kê mô tả các biến số trong mô hình nghiên cứu ................................ 27

Bảng 4.2. Thống kê mô tả các biến số theo năm ........................................................... 32

Bảng 4.3. Ma trận tương quan giữa các biến độc lập trong mô hình ............................ 36

Bảng 4.4. Tổng hợp ba mô hình được lựa chọn ............................................................ 38

Bảng 4.5. Tổng hợp kết quả hồi quy ............................................................................. 39

Bảng 4.6. Tổng hợp kết quả kiểm định Hausman để lựa chọn FE và RE ..................... 40

Bảng 4.7. Tổng hợp kết quả kiểm định nhân tử Lagrange để lựa chọn RE hoặc Pooled

OLS ................................................................................................................................ 41

Bảng 4.8. Tổng hợp kết quả kiểm định đa cộng tuyến .................................................. 41

Bảng 4.9. Tổng hợp kết quả tự tương quan của RE ...................................................... 42

Bảng 4.10. Tổng hợp kết quả hồi quy sau khi xử lý sai phạm ...................................... 43

vii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BTB và DHMT Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung

DFID Bộ Phát triển quốc tế

FE Mô hình tác động cố định

FAO Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc

GDP Tổng sản phẩm trong nước

GNP Tổng sản phẩm quốc gia

GNI Tổng sản phẩm quốc dân

NNI Thu nhập quốc gia ròng

NNP Sản phẩm quốc gia ròng

OLS Phương pháp bình phương bé nhất

RE Mô hình ảnh hưởng ngẫu nhiên

VAR Mô hình vector tự hồi quy

VECM Mô hình vector hiệu chỉnh sai số