Điều tra tổng hợp điều kiện tự nhiên, tài nguyên và môi trường biển vịnh Bắc Bộ - Tài nguyên sinh vật biển vịnh Bắc Bộ

Bé Khoa häc vµ c«ng nghÖ

Ch−¬ng tr×nh ®iÒu tra c¬ b¶n vµ nghiªn cøu øng dông c«ng nghÖ biÓn

§Ò tµi KC 09 . 17

§iÒu tra tæng hîp ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn vµ

m«i tr−êng biÓn vÞnh b¾c bé

Chñ nhiÖm: TS. NguyÔn ThÕ T−ëng

Trung t©m KhÝ t−îng Thuû v¨n biÓn

B¸o c¸o nh¸nh

Tµi nguyªn sinh vËt biÓn

vÞnh b¾c bé

Chñ tr×: TS. §ç C«ng Thung

C¬ quan thùc hiÖn: ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn

6397-1

14/6/2007

h¶i phßng - 2006

§Ò tµi: TµI nguyªn vµ m«I tr−êng VÞnh B¾c Bé - KC 09 - 17

Chuyªn ®Ò: Tµi nguyªn sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

_________________________________________________________________

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn

246 - §· N½ng, H¶i Phßng

2

Môc Lôc

Trang

C¸c ch÷ viÕt t¾t trong b¸o c¸o 3

C¸c b¶ng trong b¸o c¸o 3

C¸c h×nh trong b¸o c¸o 5

Lêi nãi ®Çu 7

Ch−¬ng I. Thêi gian, ®Þa ®iÓm, tµi liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 8

1.1. Thêi gian ®Þa ®iÓm 8

1.2. Tµi liÖu nghiªn cøu 11

1.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 11

Ch−¬ng II. Tæng quan vÒ khu hÖ sinh vËt VÞnh B¾c Bé 14

2.1. Thùc vËt ngËp mÆn 14

2.2. Khu hÖ rong 15

2.3. Cá biÓn 16

2.4. Thùc vËt phï du 17

2.5. §éng vËt phï du 19

2.6. §éng vËt ®¸y 23

2.7. San h« 26

2.8. C¸ biÓn 28

2.9. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña khu hÖ sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé 31

Ch−¬ng III. §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng nguån lîi sinh vËt VÞnh B¾c Bé 31

3.1. Tæng quan vÒ c¸c hÖ sinh th¸i ®Æc thï ven bê t©y VÞnh B¾c Bé 31

3.2. Nguån lîi sinh vËt vïng ven bê vÞnh B¾c Bé 34

3.3. Nguån lîi sinh vËt ngoµi kh¬i vÞnh B¾c Bé 51

3.4. §¸nh gi¸ tæng quan vÒ nguån lîi sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé 123

3.5. §Ò xuÊt ph−¬ng h−íng sö dông vµ b¶o vÖ nguån lîi 125

KÕt luËn 130

Tµi tiÖu tham kh¶o

Phô lôc

131

137

§Ò tµi: TµI nguyªn vµ m«I tr−êng VÞnh B¾c Bé - KC 09 - 17

Chuyªn ®Ò: Tµi nguyªn sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

_________________________________________________________________

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn

246 - §· N½ng, H¶i Phßng

3

Gi¶i thÝch c¸c ch÷ viÕt t¾t

§VPD: §éng vËt phï du TM: TÇng mÆt

TVPD: Thôc vËt vËt phï du T§: TÇng ®¸y

§V§: §éng vËt ®¸y TG: TÇng gi÷a

NCB: Nghiªn cøu biÓn

VBB: VÞnh B¸c Bé

§L TB §VPD: §Þnh l−îng Trung b×nh

®éng vËt phï du

C¸c b¶ng trong b¸o c¸o

B¶ng 1. Thµnh phÇn loµi sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé 14

B¶ng 2. KÕt qu¶ nghiªn cøu thµnh phÇn loµi thùc vËt phï du vÞnh B¾c Bé 18

B¶ng 3. Thèng kª Thµnh phÇn loµi §VPD VÞnh B¾c Bé n¨m 2003 vµ 2004 21

B¶ng 4. Ph©n bè sè l−îng §VPD ven bê vÞnh B¾c Bé 21

B¶ng 5. Thèng kª thµnh phÇn loµi §V§ VÞnh B¾c Bé n¨m 2003 vµ 2004 23

B¶ng 6. Thèng kª sè loµi §V§ ë mét sè khu vùc ven bê vÞnh B¾c Bé 24

B¶ng 7. Ph©n bè sè l−îng loµi san h« cøng ë vïng biÓn T©y vÞnh B¾c bé 26

B¶ng 8. C¸c hä c¸ cã sè loµi cao nhÊt ë d¶i ven bê phÝa B¾c ViÖt Nam 29

B¶ng 9. Ph©n bè nguån lîi rong biÓn ven bê t©y vÞnh B¾c Bé 36

B¶ng 10. Mét sè loµi ®éng vËt th©n mÒm tiªu biÓu cã ý nghÜa kinh tÕ 42

B¶ng 11. Tr÷ l−îng c¸c loµi th©n mÒm vÞnh B¾c Bé 47

B¶ng 12. §é phñ san h« sèng trªn mét sè vïng r¹n tiªu biÓu 48

B¶ng 13. Danh s¸ch mét sè loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ thuéc nhãm gi¸p x¸c,

da gai, s¸ sïng ven bê VÞnh B¾c Bé 50

B¶ng 14. KÕt qu¶ ph©n tÝch sè loµi TVPD vÞnh B¾c Bé c¸c tr¹m mÆt réng

n¨m 2003 vµ 2004 52

B¶ng 15. KÕt qu¶ ph©n tÝch TVPD vÞnh B¾c Bé c¸c tr¹m mÆt réng n¨m 2003 54

B¶ng 16. KÕt qu¶ ph©n tÝch TVPD vÞnh B¾c Bé tr¹m Liªn tôc sè 8 n¨m 2003 57

B¶ng 17. §Þnh l−îng trung b×nh TVPD c¸c tr¹m mÆt réng n¨m 2004 61

B¶ng 18. §Þnh l−îng trung b×nh TVPD tr¹m liªn tôc sè 1 n¨m 2004 63

B¶ng 19. §Þnh l−îng trung b×nh TVPD toµn tr¹m liªn tôc sè 2 n¨m 2004 64

§Ò tµi: TµI nguyªn vµ m«I tr−êng VÞnh B¾c Bé - KC 09 - 17

Chuyªn ®Ò: Tµi nguyªn sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

_________________________________________________________________

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn

246 - §· N½ng, H¶i Phßng

4

B¶ng 20. §Þnh l−îng trung b×nh TVPD toµn tr¹m liªn tôc sè 3 65

B¶ng 21 . Tæng hîp sù biÕn ®æi mËt ®é TVPD theo chu kú ngµy ®ªm 66

B¶ng 22. Thèng kª sè lÇn b¾t gÆp ®Ønh cao vµ r·nh thÊp cña mËt ®é TVPD

theo thêi gian trong ngµy 66

B¶ng 23. CÊu tróc thµnh phÇn loµi §VPD VÞnh B¾c Bé n¨m 2003 - 2004 68

B¶ng 24. KÕt qu¶ ph©n tÝch §VPD mÆt réng vÞnh b¾c bé n¨m 2003 vµ 2004 70

B¶ng 25. Ph©n bè mËt ®é §VPD theo mÆt réng n¨m 2003 72

B¶ng 26. §Þnh l−îng TB §VPD cña 3 tÇng (M,G,§) tr¹m sè 8 n¨m 2003 76

B¶ng 27. §Þnh l−îng TB §VPD c¸c tÇng tr¹m liªn tôc sè 22 n¨m 2003 77

B¶ng 28. §Þnh l−îng §VPD ph©n bè t¹i c¸c tr¹m mÆt réng n¨m 2004 78

B¶ng 29. Ph©n bè ®Þnh l−îng §VPD theo tÇng n−íc n¨m 2004 82

B¶ng 30. §Þnh l−îng TB - §VPD tr¹m liªn tôc sè 1 theo ngµy ®ªm n¨m 2004 83

B¶ng 31. §Þnh l−îng TB - §VPD theo ngµy ®ªm tr¹m liªn tôc sè 3 n¨m 2004 84

B¶ng 32. Tæng hîp sù biÕn ®æi mËt ®é §VPD theo chu kú ngµy ®ªm 85

B¶ng 33. Thèng kª sè lÇn b¾t gÆp ®Ønh cao vµ r·nh thÊp cña mËt ®é §VPD

theo thêi gian trong ngµy 86

B¶ng 34. Sè l−îng loµi §V§ VÞnh B¾c Bé n¨m 2003 87

B¶ng 35. Sinh vËt l−îng §V§ ngoµi kh¬i VÞnh B¾c Bé n¨m 2003 vµ 2004 92

B¶ng 36. CÊu tróc thµnh phÇn loµi giun nhiÒu t¬ VÞnh B¾c Bé 98

B¶ng 37. C¸c chØ sè c¬ b¶n cña giun nhiÒu t¬ VÞnh B¾c Bé n¨m 2003 - 2004 100

B¶ng 38. CÊu tróc thµnh phÇn loµi th©n mÒm vÞnh B¾c Bé n¨m 2004 103

B¶ng 39. Sè loµi t¹i c¸c tr¹m kh¶o s¸t n¨m 2003 - 2004 105

B¶ng 40. Sinh vËt l−îng th©n mÒm n¨m 2003 - 2004 107

B¶ng 41. CÊu tróc thµnh phÇn loµi Gi¸p x¸c VÞnh B¾c Bé n¨m 2003 - 2004 111

B¶ng 42. Sè l−îng loµi gi¸p x¸c n¨m 2003 113

B¶ng 43. Sinh vËt l−îng Gi¸p x¸c n¨m 2003 - 2004 115

B¶ng 44. CÊu tróc thµnh phÇn loµi da gai n¨m 2003 - 2004 119

B¶ng 45. Sè loµi da gai thu ®−îc t¹i c¸c tr¹m VÞnh B¾c Bé n¨m 2003 vµ 2004 120

B¶ng 46. Sinh vËt l−îng da gai VÞnh B¾c Bé n¨m 2003 vµ 2004 122

B¶ng 47. Thµnh phÇn loµi vµ s¶n l−îng c¸c hä c¸ cã s¶n l−îng cao 123

B¶ng 48. C¸c loµi c¸ cã s¶n l−îng cao ë VÞnh B¾c Bé 124

§Ò tµi: TµI nguyªn vµ m«I tr−êng VÞnh B¾c Bé - KC 09 - 17

Chuyªn ®Ò: Tµi nguyªn sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

_________________________________________________________________

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn

246 - §· N½ng, H¶i Phßng

5

C¸c h×nh trong b¸o c¸o

H×nh 1. VÞ trÝ c¸c tr¹m thu mÉu sinh vËt h¶i d−¬ng VÞnh B¾c Bé 2003 vµ 2004 9

H×nh 2. S¬ ®å vÞ trÝ kh¶o s¸t nguån lîi th©n mÒm n¨m 2004 vµ 2005 10

H×nh 3. VÞ trÝ tr¹m ®iÒu tra tæng hîp VÞnh B¾c Bé (1959 - 1960) 12

H×nh 4. Ph©n bè mËt ®é TVPD c¸c tr¹m kh¶o s¸t VBB n¨m 2003 56

H×nh 5. Ph©n bè mËt ®é TVPD theo ®é s©u 57

H×nh 6. BiÕn ®éng mËt ®é vµ sè loµi thùc vËt phï du theo thêi gian t¹i tr¹m sè 8 58

H×nh 7. BiÕn ®éng mËt ®é vµ sè loµi thùc vËt phï du theo thêi gian t¹i tr¹m sè 22 59

H×nh 8. Ph©n bè mËt ®é TVPD c¸c tr¹m thu mÉu VBB n¨m 2004 60

H×nh 9. Ph©n bè mËt ®é TVPD theo tÇng n−íc n¨m 2004 62

H×nh 10. Ph©n bè mËt ®é vµ sè loµi TVPD t¹i tr¹m sè 1. 63

H×nh 11. Ph©n bè mËt ®é vµ sè loµi TVPD t¹i tr¹m liªn tôc sè 2 64

H×nh 12. Ph©n bè mËt ®é vµ sè loµi TVPD t¹i tr¹m sè 3 65

H×nh 13. Ph©n bè mËt ®é §VPD VBB n¨m 2003 73

H×nh 14. Ph©n bè khèi l−îng §VPD VBB n¨m 2003 74

H×nh 15. Ph©n bè mËt ®é §VP§ theo tÇng n−íc n¨m 2003 75

H×nh 16. BÕn ®éng sè l−îng §VPD theo ngµy - ®ªm tr¹m sè 8 n¨m 2003 76

H×nh 17. BiÕn ®éng sè l−îng §VPD theo ngµy - ®ªm tr¹m sè 22 n¨m 2003 77

H×nh 18. MËt ®é §VPD ph©n bè t¹i c¸c tr¹m mÆt réng n¨m 2004 80

H×nh 19. Khèi l−îng §VPD ph©n bè t¹i c¸c tr¹m mÆt réng n¨m 2004 81

H×nh 20. Ph©n bè mËt ®é §VP§ theo tÇng n−íc n¨m 2004 82

H×nh 21. §Þnh l−îng TB cña §VPD tr¹m sè 1 theo ngµy ®ªm n¨m 2004 83

H×nh 22. BiÕn ®éng sè l−îng §VPD theo ngµy ®ªm tr¹m sè 3 n¨m 2004 84

H×nh 23. Ph©n bè sè l−îng loµi §V§ t¹i c¸c tr¹m VBB n¨m 2003 90

H×nh 24. Ph©n bè sè loµi §V§ t¹i c¸c tr¹m VBB n¨m 2004 91

H×nh 25. MËt ®é ®éng vËt ®¸y t¹i c¸c tr¹m thu mÉu n¨m 2003 93

H×nh 26. MËt ®é ®éng vËt ®¸y t¹i c¸c tr¹m thu mÉu n¨m 2004 94

H×nh 27. Khèi l−îng ®éng vËt ®¸y t¹i c¸c tr¹m thu mÉu n¨m 2003 96

H×nh 28. Khèi l−îng ®éng vËt ®¸y t¹i c¸c tr¹m thu mÉu n¨m 2004 97

§Ò tµi: TµI nguyªn vµ m«I tr−êng VÞnh B¾c Bé - KC 09 - 17

Chuyªn ®Ò: Tµi nguyªn sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

_________________________________________________________________

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn

246 - §· N½ng, H¶i Phßng

6

H×nh 29. Thµnh phÇn loµi th©n mÒm ngoµi kh¬i VÞnh B¾c Bé n¨m 2004 102

H×nh 30. Ph©n bè c¸c loµi trong hä Pectinidae cã gi¸ trÞ kinh tÕ 110

H×nh 31. Ph©n bè t«m tÝt - bÒ bÒ (Squillidae) vÞnh B¾c Bé n¨m 2003 - 2004 117

H×nh 32. Ph©n bè hä cua b¬i (Portunidae) vÞnh B¾c Bé n¨m 2003 - 2004 118

H×nh 33. B¶n ®å ph©n bè ng− khu VÞnh B¾c Bé 126

§Ò tµi: TµI nguyªn vµ m«I tr−êng VÞnh B¾c Bé - KC 09 - 17

Chuyªn ®Ò: Tµi nguyªn sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

_________________________________________________________________

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn

246 - §· N½ng, H¶i Phßng

7

Lêi nãi ®Çu

N»m ë T©y B¾c BiÓn §«ng lµ vÞnh B¾c Bé, do bê biÓn cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc

bao bäc. DiÖn tÝch vÞnh B¾c Bé lµ 124.500km2

, chu vi kho¶ng 1950km, chiÒu dµi B¾c -

Nam kho¶ng 496km, n¬i réng nhÊt 314km. PhÇn vÞnh phÝa ViÖt Nam cã kho¶ng trªn

3000 hßn ®¶o lín nhá, næi bËt nhÊt lµ quÇn ®¶o vÞnh H¹ Long, B¸i Tö Long, C¸t Bµ. VÞnh

B¾c Bé cã 2 cöa th«ng ra bªn ngoµi, cöa phÝa nam réng kho¶ng 211km vµ cöa phÝa ®«ng

b¾c qua eo biÓn Quúnh Ch©u réng kho¶ng 18km. VÞnh B¾c Bé lµ ®Þa bµn quan träng ®Ó

tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, giao th«ng vËn t¶i cña ViÖt Nam. V× vËy nghiªn cøu c¬

b¶n VÞnh B¾c Bé ®· ®−îc quan t©m tõ rÊt l©u.

C¨n cø vµo c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· c«ng bè vµ nh÷ng tµi liÖu l−u tr÷ cã ®−îc,

chóng ta cã thÓ chia lÞch s− nghiªn cøu VÞnh B¾c Bé thµnh 3 giai ®o¹n chÝnh:

- Tr−íc n¨m 1954, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu lÎ tÎ vµ chñ yÕu do ng−êi n−íc ngoµi thùc

hiÖn nh− c¸c cuéc kh¶o s¸t nhá vÒ sinh vËt biÓn ë VÞnh H¹ Long cña Crosse vµ Fisher

(1890 – 1891), Dawidoff (1936 – 1952), Serene’(1937).

- Tõ n¨m 1954 – 1975: Cïng víi sù thµnh lËp c¸c c¬ quan nghiªn cøu biÓn cña n−íc ta,

sù hîp t¸c nghiªn cøu víi mét sè n−íc XHCN lóc bÊy giê ®· tiÕn hµnh nhiÒu ch−¬ng

tr×nh nghiªn cøu lín ë VÞnh B¾c Bé nh− ch−¬ng tr×nh §iÒu tra tæng hîp vÞnh B¾c Bé (Hîp

t¸c ViÖt –Trung 1959 – 1962). Nghiªn cøu vÒ c¸ biÓn tÇng ®¸y vµ tÇng mÆt (Hîp t¸c ViÖt

– X«, 1960 – 1961). Mét sè kÕt qu¶ vÒ nguån lîi, khu hÖ sinh vËt vÞnh B¾c Bé ®−îc

Vedenski vµ Gurianova c«ng bè n¨m 1972. C¸c ho¹t ®éng ®iÒu tra nghiªn cøu sinh vËt

ven bê Qu¶ng Ninh – H¶i Phßng, Nam Hµ còng ®−îc tiÕn hµnh bëi ViÖn Nghiªn Cøu

BiÓn.

- Tõ n¨m 1975 ®Õn nay : VÊn ®Ò vïng kh¬i vÞnh B¾c Bé cßn Ýt ®−îc nghiªn cøu ®Õn. C¸c

nghiªn cø trong thêi k× nµy chñ yÕu tËp trung vµo vïng n−íc ven c¸c ®¶o, mét sè khu vùc

vïng triÒu ven bê cã tiÒm n¨ng nu«i trång thuû s¶n, nghiªn cøu c¸c r¹n san h« phôc vô

cho viÖc thiÕt lËp c¸c khu b¶o tån biÓn. Cã tíi hµng tr¨m bµi b¸o do Ph©n viÖn H¶i d−¬ng

häc t¹i H¶i Phßng c«ng bè vÒ tµi nguyªn sinh vËt vïng ven bê, ®¶o, ®Çm ph¸ tõ Trµ Cæ

®Õn B¾c ®Ìo H¶i V©n. C¸c nghiªn cøu nµy tËp trung ë c¸c ch−¬ng tr×nh cÊp nhµ n−íc nh−

KT 03 vµ KHCN 06 hoÆc mét sè ®Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc KH CISDL 01 vµ c¸c ®Ò tµi

®éc lËp cÊp bé vµ cÊp ngµnh kh¸c.

Nh− vËy cã thÓ thÊy, suèt tõ thËp kû 60 cña thÕ kû 20 ®Õn nay, chóng ta vÉn ch−a cã

c¬ héi ®Ó ®iÒu tra l¹i xem hiÖn tr¹ng nguån lîi vµ biÕn ®éng trong vßng h¬n 40 n¨m qua

ra sao . Tõ n¨m 2002, trong khu«n khæ cña ®Ò tµi cÊp nhµ n−íc: §iÒu tra m«i tr−êng vµ tµi

nguyªn VÞnh B¾c Bé, chóng t«i l¹i cã c¬ héi thu thËp mÉu vËt 3 nhãm sinh vËt (thùc vËt

phï du, ®éng vËt phï du vµ ®éng vËt ®¸y) ë ngoµi kh¬i VÞnh B¾c Bé nh»m gãp phÇn ®¸nh

gi¸ hiÖn tr¹ng vµ biÕn ®éng tµi nguyªn cña c¸c nhãm sinh vËt nµy trong vßng 40 n¨m qua.

§Ò tµi: TµI nguyªn vµ m«I tr−êng VÞnh B¾c Bé - KC 09 - 17

Chuyªn ®Ò: Tµi nguyªn sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

_________________________________________________________________

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn

246 - §· N½ng, H¶i Phßng

8

Ch−¬ng I. Thêi gian, ®Þa ®iÓm, tµi liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

1.1. Thêi gian ®Þa ®iÓm

§· tæ chøc hai chuyÕn diÒu tra kh¶o s¸t vïng ngoµi kh¬i VÞnh B¾c Bé vµo th¸ng 10

- 11/2003 (®¹i diÖn cho mïa kh«) vµ th¸ng 8/2004 (®¹i diÖn cho mïa m−a) ë 41 tr¹m mÆt

réng vµ 4 tr¹m thu mÉu liªn tôc ngµy ®ªm (h×nh 1). C¸c mÉu thu gåm kho¶ng 1600 mÉu

sinh vËt phï du, trªn 600 mÉu sinh vËt ®¸y, trªn 600 mÉu nguån lîi vïng ngoµi kh¬i vµ

vïng d−íi triÒu vÞnh B¾c Bé. Cô c¸c lo¹i mÉu thu nh− sau:

- MÉu ®Þnh tÝnh thùc vËt phï du

- MÉu ®Þnh tÝnh ®éng vËt phï du

- MÉu ®Þnh l−îng thùc vËt phï du

- MÉu ®Þnh l−îng ®éng vËt phï du

- MÉu ®Þnh tÝnh th©n mÒm

- MÉu ®Þnh l−îng th©n mÒm

- MÉu ®Þnh tÝnh giun

- MÉu ®Þnh l−îng giun

- MÉu ®Þnh tÝnh gi¸p x¸c

- MÉu ®Þnh l−îng gi¸p x¸c

- MÉu ®Þnh tÝnh da gai

- MÉu ®Þnh l−îng da gai

- MÉu nguån lîi ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng sèng ®¸y (nguån lîi ®éng vËt ®¸y)

Tæ chøc 3 chuyÕn kh¶o s¸t t×nh h×nh nguån lîi d¶i ven bê Qu¶ng Ninh ®Õn Qu¶ng

B×nh, thu thËp mÉu (h×nh 2).

- C¸c nhãm th©n mÒm cã gi¸ trÞ kinh tÕ.

- C¸c loµi cua cã gi¸ trÞ kinh tÕ.

§Ò tµi: TµI nguyªn vµ m«I tr−êng VÞnh B¾c Bé - KC 09 - 17

Chuyªn ®Ò: Tµi nguyªn sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

_________________________________________________________________

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn

246 - §· N½ng, H¶i Phßng

9

H×nh 1. VÞ trÝ c¸c tr¹m thu mÉu sinh vËt h¶i d−¬ng VÞnh B¾c Bé

th¸ng 10 - 11/2003 vµ 8/2004

§Ò tµi: TµI nguyªn vµ m«I tr−êng VÞnh B¾c Bé - KC 09 - 17

Chuyªn ®Ò: Tµi nguyªn sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

_________________________________________________________________

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn

246 - §· N½ng, H¶i Phßng

10

H×nh 2. S¬ ®å vÞ trÝ kh¶o s¸t nguån lîi th©n mÒm n¨m 2004 vµ 2005

§Ò tµi: TµI nguyªn vµ m«I tr−êng VÞnh B¾c Bé - KC 09 - 17

Chuyªn ®Ò: Tµi nguyªn sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

_________________________________________________________________

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn

246 - §· N½ng, H¶i Phßng

11

1.2. Tµi liÖu nghiªn cøu

§Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn vµ sù biÕn ®éng tµi nguyªn VÞnh

B¾c Bé, ngoµi nh÷ng tµi liÖu do chÝnh ®Ò tµi thu ®−îc trong hai ®ît kh¶o s¸t n¨m 2003,

2004, chóng t«i ®· tiÕn hµnh thu thËp c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu tµi nguyªn sinh vËt VÞnh

B¾c Bé tõ nh÷ng n¨m 1959 ®Õn nay vµ ®· thèng kª ®−îc kho¶ng 102 b¸o c¸o cã liªn quan

®Õn tµi nguyªn sinh vËt vÞnh B¾c Bé. Néi dung b¸o c¸o tËp trung vµo ®¸nh gi¸ thµnh phÇn

loµi, mËt ®é vµ khèi l−îng cña c¸c nhãm sinh vËt biÓn. C¸ vµ mét sè loµi ®Æc s¶n ®éng vËt

®¸y, rong biÓn ®· ®−îc x¸c ®Þnh ®Õn tr÷ l−îng nh− tr÷ l−îng c¸ næi, c¸ ®¸y, tr÷ l−îng c¸c

loµi ®Æc s¶n chÝnh ®¶o §«ng B¾c hoÆc tr÷ l−îng rau c©u ë c¸c ®Çm n−íc lî ven bê miÒn

B¾c ViÖt Nam .v.v. (b¶ng phô lôc 1) C¸c sè liÖu lÞch sö ®−îc ®èi chiÕu víi c¸c bé tµi liÖu

gèc, kÓ c¶ s¬ ®é vÞ trÝ kh¶o s¸t (h×nh 3). Trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu cã ®−îc tr−íc ®©y,

cïng víi c¸c sè liÖu kh¶o s¸t míi trong nh÷ng n¨m 2003, 2004, 2005, chóng t«i ®· tiÕn

hµnh ®¸nh gi¸ tæng quan nguån lîi sinh vËt VÞnh b¾c Bé theo c¸c hîp phÇn:

- Rong cá biÓn VÞnh B¾c Bé

- Thùc vËt phï du VÞnh B¾c Bé

- §éng vËt phï du VÞnh B¾c Bé

- Sinh vËt ®¸y VÞnh B¾c Bé

- San h« vÞnh B¾c Bé

- Nguån lîi c¸ biÓn VÞnh B¾c Bé

Bé sè liÖu gèc, ®Æc biÖt sè liÖu cña chuyÕn ®iÒu tra tæng hîp ViÖt Nam - Trung Quèc

®−îc chØnh lý s©u ë 3 lÜnh vùc gåm thùc vËt phï du, ®éng vËt phï du vµ ®éng vËt ®¸y ®Ó

lµm c¬ së so s¸nh víi c¸c sè liÖu cña hai n¨m 2003 vµ 2004 nh»m ®¸nh gi¸ mét phÇn sù

biÕn ®éng tµi nguyªn sinh vËt VÞnh B¾c Bé.

1.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

1.2.1. Dông cô thu mÉu

Cã thÓ thu mÉu b»ng nhiÒu dông cô kh¸c nhau: l−íi thu mÉu, cuèc lÊy bïn, cµo

chuyªn dông, l−íi thu mÉu sinh vËt phï du.

- L−íi kÐo sinh vËt ®¸y

Cã nhiÒu lo¹i l−íi ®Ó kÐo sinh vËt ®¸y nh− l−íi vÐt OT, BT, l−íi Sarcot .v.v. Nh−ng

hiÖn nay l−íi Sarcot th−êng ®−îc c¸c n−íc hay sö dông h¬n c¶ vµ chóng t«i còng ®· sö

dông lo¹i l−íi nµy. §é më cña miÖng l−íi 60 x 20 cm, m¾t l−íi mau hay th−a lµ tuú môc

®Ých nghiªn cøu. Dïng l−íi cã −u ®iÓm lµ quÐt ®−îc diÖn réng, nh−ng c¸c con nhá l¹i hay

bÞ lät l−íi. Ngoµi l−íi kÐo cßn sö dông c¸c lo¹i cµo ®Ó b¾t ngao, v¹ng.

- L−íi kÐo sinh vËt phï du: Dïng lo¹i l−íi h×nh chãp kiÓu Juday cã m¾t l−íi 20 - 25

micron dµnh cho thu mÉu thùc vËt phï du vµ 200 micron dïng cho thu ®éng vËt phï du.

- Cuèc lÊy mÉu sinh vËt ®¸y: Sö dông lo¹i cuèc ®¹i d−¬ng kiÓu Smith -Mclntyre cã ®é

më lµ 0,1 m2

, cã thÓ thu mÉu ë mäi lo¹i chÊt ®¸y ë biÓn. Vïng n−íc s¸t bê, thu mÉu b»ng

cuèc lÊy bïn Ponar - dredge cã ®é më 0,05 m2

.

- Cµo thu mÉu th©n mÒm: Thu mÉu nguån lîi th©n mÒm ven bê b»ng l−íi Sarcot vµ cuèc

lÊy bïn, chóng t«i cßn sö dông lo¹i cµo chuyªn dông dïng ®Ó thu mÉu ngao, sß vµ hÕn.

§Ò tµi: TµI nguyªn vµ m«I tr−êng VÞnh B¾c Bé - KC 09 - 17

Chuyªn ®Ò: Tµi nguyªn sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr

_________________________________________________________________

−êng biÓn

246 - §· N½ng, H¶i Phßng

12

§Ò tµi: TµI nguyªn vµ m«I tr−êng VÞnh B¾c Bé - KC 09 - 17

Chuyªn ®Ò: Tµi nguyªn sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

_________________________________________________________________

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn

246 - §· N½ng, H¶i Phßng

13

1.2.2. Ph−¬ng ph¸p thu mÉu

- Theo quy ph¹m thu thËp mÉu sinh vËt biÓn do UBKH KTNN ban hµnh n¨m 1981.

- Ph−¬ng ph¸p thu mÉu sinh vËt trong quan tr¾c vµ ph©n tÝch m«i tr−êng biÓn do Bé

KHCN vµ MT ban hµnh n¨m 2002.

- Ph−¬ng ph¸p thu mÉu sinh vËt cña Winkinson vµ Baker n¨m 1998

• Thu mÉu ®¸y vïng triÒu

Thu ë c¶ 3 khu triÒu: cao triÒu, trung triÒu vµ thÊp triÒu. Khi d· x¸c ®Þnh chÝnh x¸c

®iÓm cÇn thu, dïng « ®Þnh lîng 1m2 ®Æt lªn b·i triÒu vµ dïng xÎng hoÆc dao ®µo s©u ®Õn

0,2 m chÊt ®¸y trªn diÖn tÝch 1/4 m2

. Toµn bé l−îng ®Êt, c¸t thu ®−îc cho vµo x« vµ sµng

nh− tr×nh bµy ë phÇn thu mÉu vïng d−íi triÒu. Trong tr−êng hîp nÒn ®¸y lµ ®¸y cøng th×

chØ cÇn dïng dao ®µo vµ nhÆt toµn bé mÉu cã trong khung ®Þnh l−îng lµ ®−îc. Mçi khu

triÒu cÇn thu 4 mÉu.

• Thu mÉu ®¸y vïng d−íi triÒu

Thu mÉu b»ng l−íi Scott: dïng ®Ó kÐo thu c¸c loµi thuéc, sèng ë bÒ mÆt c¸t hoÆc

bïn. L−íi ®−îc buéc cè ®Þnh vµo phÝa sau cña tµu vµ ch¹y víi tèc ®é chËm nhÊt cã thÓ

®−îc. Cø 15 phót kÐo l−íi 1 lÇn ®Ó thu mÉu. Ngoµi l−íi ng−êi ta cßn dïng cµo ®Ó thu mÉu

ngao, v¹ng.

Thu mÉu b»ng cuèc lÊy bïn: MÉu vïng d−íi triÒu ®−îc thu b»ng cuèc lÊy mÉu sinh

vËt ®¹i d−¬ng cã ®é më 0, 1 m2

. Tr−íc khi th¶ cuèc lÊy mÉu, cuèc cÇn ®ùîc ®¸nh röa s¹ch

sÏ vµ nèi víi têi hoÆc c¸p kÐo tay. NÕu dïng c¸p kÐo tay, phÇn cuèi cña c¸p ph¶i ®−îc

buéc vµo thµnh tµu, ®Ò phßng n−íc ch¶y m¹nh tr«i mÊt cuèc. TiÕp theo lµ th¸o chèt an

toµn cña cuèc, thay vµo ®ã b»ng chèt lß so ho¹t ®éng. Khi th¶ cuèc ph¶i th¶ tõ tõ ®¶m b¶o

cuèc tr¹m ®¸y theo ph−¬ng cµng th¼ng ®øng cµng tèt. Khi cuèc tr¹m ®¸y, chèt ho¹t ®éng

sÏ tù ®éng bËt ra, cho phÐp cuèc lÊy ®−îc mét l−îng chÊt ®¸y tèi ®a lµ ®Çy cuèc. ChÊt ®¸y

sÏ ®−îc chuyÓn vµo x« cã s½n n−íc biÓn, dïng tay khuÊy ®Òu vµ ®æ vµo sµng hai ng¨n, ®Æt

s½n trong chËu nhùa to, xèi n−íc cho s¹ch bïn ®Õn khi nµo ph¸t hiÖn ®−îc mÉu th× ph¶i

nhÆt ngay. Cø tiÕp tôc lµm nh− vËy ®Õn khi nµo nhÆt hÕt mÉu. Sè l−îng mÉu thu mçi tr¹m

tõ 3 - 5 mÉu.

Thu mÉu b»ng cuèc ®¹i d−¬ng: Sö dông lo¹i cuèc ®¹i d−¬ng kiÓu Smith-Mclntyre

cã ®é më lµ 0,1 m2

. Mçi tr¹m thu 3 mÉu cuèc ®−îc b¶o qu¶n vµ ph©n tÝch riªng biÖt.

• Thu mÉu sinh vËt phï du

Dïng lo¹i l−íi h×nh chãp kiÓu Juday cã m¾t l−íi 20 - 25 micron dµnh cho thu mÉu

thùc vËt phï du vµ 200 micron dïng cho thu ®éng vËt phï du. MÉu sinh vËt phï du ®−îc

thu theo mÆt réng vµ theo tÇng n−íc (cø 10 hoÆc 20 m n−íc thu 1 mÉu). MÉu t¹i 5 tr¹m

liªn tôc thu 4 h mét lÇn thu mÉu.

1.2.3. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch mÉu

MÉu thu ®−îc chuyÓn ®Õn c¸c chuyªn gia ph©n tÝch theo c¸c ph−¬ng ph¸p chuyªn

dông. BiÕn ®éng tµi nguyªn sinh vËt ®−îc so s¸nh víi c¸c tiªu chÝ vÒ sè l−îng loµi, mËt

®é, khèi l−îng thu ®−îc trong ®ît kh¶o s¸t ViÖt - Trung n¨m 1969 - 1961. Toµn bé sè liÖu

thu thËp ®−îc sö lý vµ vÏ ®å thÞ, s¬ ®å b»ng c¸c phÇn mÒm Excel, Map-infor vµ

photoshop chuyªn dông.

§Ò tµi: TµI nguyªn vµ m«I tr−êng VÞnh B¾c Bé - KC 09 - 17

Chuyªn ®Ò: Tµi nguyªn sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

_________________________________________________________________

ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn

246 - §· N½ng, H¶i Phßng

14

Ch−¬ng II. Tæng quan vÒ Khu hÖ sinh vËt VÞnh B¾c Bé

§Õn nay ®· thèng kª ®−îc 4499 loµi sinh vËt sèng ë vÞnh B¾c Bé. Trong sè nµy

thùc vËt ngËp mÆn 60 loµi chiÕm 1,33 %.; rong biÓn 330 loµi 7,34 %; Cá biÓn 6 loµi -

0,13%; TVPD 318 loµi - 7,07 %, §VPD 236 loµi- 5,25 % , §V§ 2092 loµi - 46,50 %, San

h« 199 loµi 4,42 %, C¸ biÓn 1198 loµi - 26,63 %, chim biÓn 22 loµi - 0,49 % vµ thó biÓn

+ bß s¸t 38 loµi - 0,84 % (b¶ng 1).

B¶ng 1. Thµnh phÇn loµi sinh vËt biÓn VÞnh B¾c Bé

Nhãm sinh vËt Sè l−îng loµi Tû lÖ (%) T¸c gi¶, n¨m c«ng bè

Thùc vËt ngËp mÆn 60 1,33 UNEP vµ GEP, 2005

Rong biÓn 330 7,34 NguyÔn V¨n TiÕn, 2003

Cá biÓn 6 0,13 NguyÔn V¨n TiÕn, 2004

Thùc vËt phï du 318 7,07 NguyÔn TiÕn C¶nh vµ nnk, 2003

§éng vËt phï du 236 5,25 NguyÔn TiÕn C¶nh vµ nnk, 2003

§éng vËt ®¸y 2092 46,50 §ç C«ng Thung, Lª ThÞ Thuý,

2005

San h« 199 4,42 NguyÔn Huy YÕt, L¨ng V¨n

KÎn, NguyÔn §¨ng Ng¶i, 2004

C¸ biÓn 1198 26,63 Bïi §×nh Chung, N.V.Qu©n,

2002

Chim biÓn 22 0,49 NguyÔn Quang Ph¸ch, 2003

Thó biÓn, bß s¸t

biÓn

38 0,84 NguyÔn Kh¾c H−êng vµ §Æng

Ngäc Thanh, 2004

Tæng sè 4499 loµi 100

PhÇn lín sè loµi tËp trung ë khu vùc tõ 20 m n−íc trë vµo, tõ 30 m n−íc trë ra sè

loµi Ýt h¬n v× c¸c nhãm rong biÓn, san h«, thùc vËt ngËp mÆn vµ rÊt nhiÒu loµi §V§ kh«ng

t×m thÊy vïng kh¬i vÞnh b¾c Bé.

2.1. Thùc vËt ngËp mÆn

Theo kÕt qu¶ c«ng bè gÇn ®©y: 60 loµi thùc vËt ngËp mÆn ®· biÕt ë vïng biÓn miÒn

B¾c ViÖt Nam. Theo Phan Nguyªn Hång (2003), khu vùc ven bê miÒn b¾c ViÖt Nam ,

thùc vËt ngËp mÆn ®−îc chia thµnh 3 khu vùc chÝnh:

- Khu vùc I. Tõ Mòi Ngäc ®Õn §å S¬n: khu vùc bê biÓn bÞ chia c¾t rÊt phøc t¹p bëi c¸c

cöa s«ng h×nh phÔu vµ phÝa ngoµi ®−îc che ch¾n bëi hÖ thèng hµng ngµn hßn ®¶o. Khu