Đánh giá mức độ ô nhiễm metacercaria trên cá rôhu, mè trắng nuôi tại xã nghĩa lạc huyện nghĩa hưng

i

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I- Hµ Néi

Lª Ngäc Qu©n

§¸nh gi¸ møc ®é nhiÔm

Metacercaria trªn c¸ r«hu, mÌ tr¾ng nu«i t¹i

x∙ NghÜa L¹c - huyÖn NghÜa H−ng - tØnh Nam §Þnh

LuËn v¨n th¹c sü n«ng nghiÖp

Chuyªn ngµnh: Nu«i trång thñy s¶n

M· sè: 60.62.70

Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: TS. Bïi Quang TÒ

Hµ Néi - 2005

ii

Lêi c¶m ¬n

Trong thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi “§¸nh gi¸ møc ®é nhiÔm Êu trïng

metacercaria trªn c¸ r«hu, mÌ tr¾ng nu«i t¹i x· NghÜa L¹c – huyÖn NghÜa H−ng

– tØnh Nam §Þnh” ®−îc thùc hiÖn tõ th¸ng 3 n¨m 2005 ®Õn th¸ng 9 n¨m 2005 t¹i

ViÖn nghiªn cøu nu«i trång thñy s¶n I, t«i ®· nhËn ®−îc sù h−íng dÉn khoa häc

tËn t×nh cña T.S. Bïi Quang TÒ vµ sù gióp ®ì to lín cña c¸n bé c«ng nh©n viªn,

Phßng thÝ nghiÖm −ít - ViÖn nghiªn cøu NTTS I, vµ cña c¸n bé, nh©n d©n c¸c x·

NghÜa L¹c, NghÜa Phó, NghÜa Hång - huyÖn NghÜa H−ng - tØnh Nam §Þnh. Nh©n

®©y t«i xin c¶m ¬n ch©n thµnh, lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn sù gióp ®ì quý b¸u ®ã.

Trong thêi gian häc tËp nghiªn cøu t¹i ViÖn Nghiªn cøu nu«i trång thuû s¶n

I, t«i ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì quý b¸u vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña tÊt c¶

anh chÞ em c¸n bé trong ViÖn. Qua ®©y t«i xin göi tíi anh chÞ em lêi c¶m ¬n

ch©n thµnh nhÊt.

KÕt thóc 2 n¨m häc tËp nghiªn cøu t¹i ViÖn NCNTTS I, t«i ®· nhËn ®−îc sù

d¹y dç, d×u d¾t tËn t×nh cña c¸c thÇy c« gi¸o cña c¸c Tr−êng, ViÖn nghiªn cøu

nh©n ®©y cho phÐp t«i bµy tá sù kÝnh träng biÕt ¬n tíi c¸c thÇy, c« gi¸o.

§Æc biÖt cho cho t«i göi lêi c¶m ¬n s©u s¾c ®Õn ban L·nh ®¹o ViÖn nghiªn

cøu nu«i trång thñy s¶n I, dù ¸n FIBOZOPA, L·nh ®¹o Trung t©m Khuyªn ng−

Quèc gia ®· gióp ®ì t«i hoµn thµnh khãa häc nµy.

Nh©n ®©y, t«i göi lêi c¶m ¬n tíi tÊt c¶ b¹n bÌ, c¸c b¹n ®ång nghiÖp nh÷ng

ng−êi ®· gãp ý ch©n thµnh vµ gióp ®ì t«i trong häc tËp nghiªn cøu vµ hoµn thµnh

luËn v¨n nµy.

B¾c Ninh, th¸ng 10 n¨m 2005

Lª Ngäc Qu©n

iii

Môc lôc

Trang

Ch−¬ng 1. më ®Çu………………………………………………............... 1

Ch−¬ng 2. Tæng quan tµi liÖu…………………………………….... 3

2.1 T×nh h×nh nghiªn cøu ký sinh trïng c¸ trªn thÕ giíi…………………. 3

2.2 T×nh h×nh nghiªn cøu ký sinh trïng trªn c¸ t¹i ViÖt Nam……………. 6

2.3 Ký sinh trïng g©y bÖnh cho ng−êi cã nguån gèc tõ s¶n phÈm thñy

s¶n…………………………………………………………………….. 7

2.3.1 T×nh h×nh chung………………………………………………………. 7

2.3.2 §Æc ®iÓm sinh häc cña s¸n l¸ Trematoda…………………………….. 7

2.3.3 T×nh h×nh nghiªn cøu vµ t¸c ®éng cña s¸n l¸ ruét hä Heterophyidae

tíi søc kháe con ng−êi………………………………………………... 13

2.3.4 Nh÷ng lo¹i thøc ¨n cã tiÒm n¨ng g©y nhiÔm ký sinh trïng cho ng−êi.. 17

2.3.5 Ký sinh trïng g©y bÖnh cã nguån gèc thñy s¶n vµ t¸c ®éng cña chóng

tíi søc kháe céng ®ång ViÖt Nam……………………………............. 19

Ch−¬ng 3. Ph−¬ng Ph¸p Nghiªn cøu……………………………... 21

3.1 Thêi gian, ®Þa ®iÓm vµ ®èi t−îng nghiªn cøu………………………… 21

3.1.2 Thêi gian nghiªn cøu…………………………………………………. 21

3.1.3 §Þa ®iÓm nghiªn cøu…………………………………………………. 21

3.1.4 §èi t−îng thu mÉu……………………………………………………. 21

3.2 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu……………………………………………... 23

3.2.1 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ký sinh trïng c¸……………………………. 23

3.2.2 §iÒu tra hiÖn tr¹ng vïng nu«i………………………………………… 25

3.2.3 Xö lý sè liÖu………………………………………………………….. 27

3.2.4 T¹i liÖu ®Ó ph©n lo¹i Êu trïng metacercaria………………………….. 28

Ch−¬ng 4. KÕt qu¶ nghiªn cøu………………………………...... 29

4.1 §Æc ®iÓm x· héi vµ kinh tÕ vïng nghiªn cøu………………………… 29

4.1.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn – x· héi…………………………………………... 29

iv

4.1.2 HÖ thèng nu«i c¸ cña vïng nghiªn cøu………………………………. 29

4.1.3 Kü thuËt nu«i c¸, tËp qu¸n ch¨n nu«i vµ sinh ho¹t…………………… 31

4.2 Thµnh phÇn gièng loµi s¸n l¸ ký sinh trªn c¸ nu«i ë x· NghÜa L¹c –

huyÖn NghÜa H−ng – tØnh Nam §Þnh………………………………… 35

4.2.2 H×nh th¸i c¸c loµi metacercaria……………………………………… 38

4.3 Møc ®é nhiÔm Êu trïng metacercaria trªn loµi c¸ thu mÉu ë x· NghÜa

L¹c - NghÜa H−ng - Nam ®Þnh………………………………………... 46

4.3.1 So s¸nh møc ®é nhiÔm Êu trïng metacercaria trªn c¸c c¬ quan kh¸c

nhau cña c¸…………………………………………………………… 46

4.3.2 Møc ®é nhiÔm Êu trïng metacercaria trªn mÌ tr¾ng vµ r«hu………... 52

4.4 Nh÷ng biÖn ph¸p ng¨n ngõa c¸ nhiÔm Êu trïng metacercaria……….. 53

4.4.1 Kü thuËt nu«i…………………………………………………………. 53

4.4.2 TËp qu¸n sinh ho¹t…………………………………………………… 54

4.4.3 TËp qu¸n ch¨n nu«i…………………………………………………... 54

Ch−¬ng 5. KÕt luËn vµ ®Ò xuÊt ý kiÕn………………………..... 55

5.1 KÕt luËn………………………………………………………………. 55

5.2 §Ò xuÊt ý kiÕn………………………………………………………... 56

Tµi liÖu tham kh¶o…………………………………………………. 57

I Tµi liÖu trong n−íc…………………………………………………… 57

II Tµi liÖu n−íc ngoµi…………………………………………………… 58

Phô lôc……………………………………………………………………

Phô lôc 1……………………………………………………………………...

Phô lôc 2……………………………………………………………………...

Phô lôc 3……………………………………………………………………...

v

Danh môc C¸c ch÷ viÕt t¾t vµ kÝ hiÖu

Ký sinh trïng (KST)

Tû lÖ c¶m nhiÔm (TLCN)

C−êng ®é c¶m nhiÔm (C§CN)

Trung b×nh (TB)

§é lÖch chuÈn (Std)

Nhá nhÊt (Min)

Lín nhÊt (Max)

An toµn thùc phÈm (ATTP)

vi

Danh môc tªn c¸c b¶ng

Trang

B¶ng 2.1 Nh÷ng ký sinh trïng t×m thÊy ë c¸c lo¹i thùc phÈm kh¸c nhau … 17

B¶ng 3.1 Danh s¸ch c¸c loµi c¸ ®· thu mÉu ………………………………. 22

B¶ng 4.1 Tû lÖ ghÐp trung b×nh cña c¸ loµi c¸ th¶…………………………. 31

B¶ng 4.2 ChuÈn bÞ ao………………………………………………………. 32

B¶ng 4.3 Läai ph©n ®−îc dïng…………………………………………….. 32

B¶ng 4.4 Thãi quen ¨n gái c¸……………………………………………… 33

B¶ng 4.5 Con ®−êng ph©n ng−êi xuèng ao………………………………… 33

B¶ng 4.6 §éng vËt nu«i nhèt hay th¶ v−ên………………………………... 34

B¶ng 4.7 Khèi l−îng mÉu ®−îc ph©n tÝch trong qu¸ tr×nh kiÓm tra……….. 35

B¶ng 4.8 Thµnh phÇn loµi vµ møc ®é nhiÔm Êu trïng metacercaria trong

c¸ mÌ tr¾ng r«hu t¹i x· NghÜa L¹c - huyÖn NghÜa H−ng - tØnh

Nam §Þnh………………………………………………………... 36

B¶ng 4.9 Møc ®é nhiÔm Êu trïng metacercaria trªn c¸ mÌ tr¾ng vµ r«hu… 52

vii

Danh môc tªn c¸c h×nh

Trang

H×nh 2.1 Vßng ®êi cña s¸n truyÒn qua c¸………………………………… 11

H×nh 3.1 §Þa ®iÓm thu mÉu c¸ t¹i x· NghÜa L¹c…………………………. 22

H×nh 4.1 Ao nu«i c¸ kÕt hîp ch¨n nu«i cña n«ng hé t¹i x· NghÜa L¹c…... 30

H×nh 4.2 Ao nu«i c¸ vµ còng lµ n¬i sinh ho¹t cña n«ng hé t¹i x· NghÜa

L¹c……………………………………………………………… 30

H×nh 4.3 A – H×nh d¹ng vµ B Tói sinh dôc cña Haplochis taichui

Nishigori, 1924 ………………………………………………… 38

H×nh 4.4 Møc ®é c¶m nhiÔm Haplochis taichui Nishigori, 1924 ………... 39

H×nh 4.5 A - Tói sinh dôc vµ B - R¨ng Haplochis pomilio Loos, 1899…... 39

H×nh 4.6 Møc ®é c¶m nhiÔm Haplochis pomilio Loos, 1899…………….. 40

H×nh 4.7 Haplochis yokogawi Katsuta, 1932……………………………. 41

H×nh 4.8 Møc ®é c¶m nhiÔm Haplochis yokogawi Katsuta, 1932………. 41

H×nh 4.9 A - H×nh d¹ng vµ B - Gonotyl cña Procervum sp………………. 42

H×nh 4.10 Møc ®é c¶m nhiÔm Procervum sp……………………………… 42

H×nh 4.12 Exorchis sp...……………………………………………………. 43

H×nh 4.13 Møc ®é c¶m nhiÔm Exorchis sp………………………………… 44

H×nh 4.14 A - Êu trïng n»m trong bµo nang vµ B - Êu trïng tho¸t khái bµo

nang cña Centrocestus formsanus Nishigiri, 1924……………... 44

H×nh 4.15 Møc ®é c¶m nhiÔm Centrocestus formsanus Nishigiri, 1924…... 45

H×nh 4.16 Tû lÖ nhiÔm cña Êu trïng metacercaria H. taichui, H. Pumilio,

H. yokogawai ë c¸ mÌ tr¾ng…………………………………….. 47

H×nh 4.17 Tû lÖ nhiÔm cña Êu trïng metacercaria H. taichui, H. Pumilio,

H. yokogawai ë c¸ r«hu………………………………………… 49

H×nh 4.18 Tû lÖ nhiÔm cña Êu trïng metacercaria H. taichui, H. Pumilio,

H. yokogawai trªn v©y, c¬ mang cña mÌ tr¾ng vµ r«hu………... 51

H×nh 4.19 Møc ®é c¶m nhiÔm metacercaria ë c¸ mÌ tr¾ng vµ r«hu………. 53