Đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự - Lý luận và thực tiễn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

KHOA LUẬT HÌNH SỰ

-----------***------------

TRẦN THỊ MỸ THUẬN

MSSV: 0955030090

ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ

LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

KHÓA LUẬN CỬ NHÂN LUẬT

Niên khóa: 2009 - 2013

GVHD: LƢƠNG THỊ MỸ QUỲNH

TP.HCM – Năm 2013

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

1. BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự:

2. CQĐT : Cơ quan điều tra:

3. CQTHTT : Cơ quan tiến hành tố tụng

4. ĐGCC : Đánh giá chứng cứ

5. ĐTV : Điều tra viên

6. HT : Hội thẩm

7. KSV : Kiểm sát viên

8. NBC : Người bào chữa

9. TA : Tòa án

10.TAND : Tòa án nhân dân

11.TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao

12.TGTT : Tham gia tố tụng

13.THTT : Tiến hành tố tụng

14.TNHS : Trách nhiệm hình sự

15.TP : Thẩm phán

16.TTHS : Tố tụng hình sự

17.VKS : Viện kiểm sát

18.VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao

19.XHCN :Xã hội chủ nghĩa

MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẦU

Chƣơng I. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG ĐÁNH

GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ..................................................... 1

1.1. Khái niệm về đánh giá chứng cứ trong TTHS ............................................ 1

1.1.1. Khái niệm về chứng cứ trong TTHS .............................................................. 1

1.1.2. Khái niệm về đánh giá chứng cứ trong TTHS ............................................... 8

1.1.2.1. Khái quát về quá trình chứng minh trong TTHS ................................... 8

1.1.2.2. Khái niệm về đánh giá chứng cứ trong TTHS ..................................... 10

1.2. Mục đích và ý nghĩa của hoạt động đánh giá chứng cứ ............................ 13

1.2.1. Mục đích của hoạt động đánh giá chứng cứ................................................. 13

1.2.2. Ý nghĩa của hoạt động đánh giá chứng cứ ................................................... 14

1.3. Cơ sở của hoạt động đánh giá chứng cứ ..................................................... 15

1.3.1. Dựa vào pháp luật hình sự............................................................................ 17

1.3.2. Dựa vào pháp luật TTHS.............................................................................. 17

1.3.3. Dựa vào ý thức pháp luật.............................................................................. 18

1.3.4. Dựa vào niềm tin nội tâm ............................................................................. 18

1.3.5. Dựa vào kinh nghiệm bản thân..................................................................... 20

1.3.6. Dựa vào các quy phạm phạm luật khác và các quy phạm xã hội có liên quan

đến tội phạm ................................................................................................. 21

1.4. Phƣơng pháp đánh giá chứng cứ................................................................. 21

1.4.1. Đánh giá từng chứng cứ ............................................................................... 21

1.4.2. Đánh giá tổng hợp các chứng cứ .................................................................. 23

1.5. Một số nguyên tắc cơ bản chi phối và định hƣớng hoạt động đánh giá

chứng cứ ........................................................................................................ 24

1.5.1. Nguyên tắc bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa trong TTHS...................... 25

1.5.2. Nguyên tắc không ai bị coi là có tội khi chưa có bản án kết tội của Toà án đã

có hiệu lực pháp luật........................................................................................ 26

1.5.3. Nguyên tắc đảm bảo quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo.... 27

1.5.4. Nguyên tắc xác định sự thật của vụ án ........................................................... 29

1.6. Lịch sử hình thành và phát triển các quy định pháp luật về hoạt động

đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự Việt Nam...................................... 30

1.6.1. Giai đoạn trước năm 1945 ............................................................................... 30

1.6.2. Giai đoạn từ năm 1945 đến trước năm 1988 ................................................... 33

1.6.3. Giai đoạn từ năm 1988 đến nay....................................................................... 37

Chƣơng II. THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ ĐỀ XUẤT NHẰM NÂNG CAO

HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG HÌNH

SỰ ................................................................................................................................... 39

2.1. Những quy định của pháp luật hiện hành về hoạt động đánh giá chứng cứ

trong BLTTHS............................................................................................... 39

2.1.1. Chủ thể đánh giá chứng cứ.............................................................................. 39

2.1.1.1. Chủ thể có nghĩa vụ đánh giá chứng cứ.................................................. 39

2.1.1.2. Chủ thể có quyền đánh giá chứng cứ...................................................... 42

2.1.2. Đặc điểm hoạt động đánh giá chứng cứ trong các giai đoạn tố tụng .............. 43

2.1.2.1. Đánh giá chứng cứ trong giai đoạn khởi tố VAHS................................. 44

2.1.2.2. Đánh giá chứng cứ trong giai đoạn điều tra VAHS................................ 45

2.1.2.3. Đánh giá chứng cứ trong giai đoạn truy tố VAHS.................................. 46

2.1.2.4. Đánh giá chứng cứ trong giai đoạn xét xử VAHS.................................. 46

2.1.3. Những hoạt động đánh giá chứng cứ về các nguồn chứng cứ ........................ 48

2.1.3.1. Đánh giá chứng cứ có nguồn từ lời khai................................................. 48

2.1.3.2. Đánh giá chứng cứ có nguồn từ vật chứng ............................................. 53

2.1.3.3. Đánh giá chứng cứ có nguồn từ kết luận giám định ............................... 55

2.1.3.4. Đánh giá chứng cứ có nguồn từ biên bản về hoạt động điều tra, xét xử và

các tài liệu, đồ vật khác ........................................................................... 55

2.2. Thực tiễn hoạt động đánh giá chứng cứ trong quá trình giải quyết vụ án

hình sự ............................................................................................................ 57

2.2.1. Những kết quả đạt được trong hoạt động đánh giá chứng cứ trong quá trình

giải quyết VAHS ............................................................................................ 57

2.2.2. Những hạn chế, thiếu sót trong hoạt động đánh giá chứng cứ trong quá trình

giải quyết VAHS ............................................................................................. 61

2.2.3. Nguyên nhân của những hạn chế của hoạt động đánh giá chứng cứ trong quá

trình giải quyết VAHS..................................................................................... 69

2.2.3.1. Nhóm nguyên nhân về mặt lập pháp....................................................... 69

2.2.3.2. Nhóm nguyên nhân về mặt tổ chức......................................................... 75

2.3. Một số đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động đánh giá chứng cứ

trong TTHS .................................................................................................... 79

2.3.1. Một số đề xuất mang tính định hướng............................................................. 80

2.3.1.1. Về một số nguyên tắc ảnh hưởng và chi phối đến hoạt động đánh giá

chứng cứ ................................................................................................. 80

2.3.1.2. Về mối quan hệ phối hợp chế ước giữa các cơ quan tiến hành tố tụng

trong hoạt động đánh giá chứng cứ......................................................... 81

2.3.1.3. Về đội ngũ những người tiến hành tố tụng ............................................. 83

2.3.1.4. Về nhận thức pháp luật của người dân.................................................... 86

2.3.1.5. Về người bào chữa .................................................................................. 86

2.3.1.6. Về cơ sở vật chất, trang bị kỹ thuật cho hoạt động ĐGCC..................... 87

2.3.2. Một số đề xuất cụ thể...................................................................................... 87

KẾT LUẬN

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

LỜI NÓI ĐẦU

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài

Những năm gần đây, đất nước ta đang trong thời kỳ đẩy mạnh hội nhập quốc tế, phát

triển kinh tế xã hội, cùng với đó là “tình hình tội phạm diễn biến phức tạp, với tính chất

và hậu quả ngày càng nghiêm trọng hơn và ngày càng gia tăng về số lượng”. Nghị

quyết 08/2002 và Nghị quyết 49/2005 – NQ/TW của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách

tư pháp đến năm 2020 đã nhận định “chất lượng hoạt động tư pháp đã được nâng lên

một bước mới, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, tạo môi

trường ổn định cho sự phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế, xây dựng và bảo vệ tổ quốc”.

Tuy nhiên, trong thực tiễn hoạt động tố tụng hình sự vẫn còn những trường hợp oan, sai

do sai lầm trong áp dụng pháp luật, vi phạm pháp chế, xâm phạm các quyền và tự do dân

chủ cũng như các lợi ích hợp pháp của công dân, gây bức xúc trong dư luận xã hội. Một

trong những nguyên nhân quan trọng gây nên tình trạng trên đó là hoạt động đánh giá

chứng cứ trong quá trình chứng minh vụ án hình sự vẫn còn nhiều bất cập, hạn chế cả về

góc độ lý luận và thực tiễn. Việc nghiên cứu, tìm hiểu về hoạt động đánh giá chứng cứ

để có thể xác định rõ tình trạng kém hiệu quả, tìm ra và thực hiện được những giải pháp

nhằm nâng cao chất lượng của hoạt động đánh giá chứng cứ, từ đó góp phần làm tốt

trong công cuộc “xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh,

bảo vệ công lý,…phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa”,

được xác định là yêu cầu cấp bách của cuộc cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết

08 và Nghị quyết 49 của Bộ Chính trị trong tình hình hiện nay. Đó là lý do cơ bản làm

cơ sở cho tác giả chọn đề tài “Đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự – Lý luận và thực

tiễn” để nghiên cứu từ đó đưa ra các giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật

cũng như nâng cao hiệu quả hoạt động đánh giá chứng cứ trong quá trình chứng minh

trên thực tế.

2. Tình hình nghiên cứu

Đánh giá chứng cứ là một trong những hoạt động trong quá trình chứng minh vụ án

hình sự được quy định trong BLTTHS năm 1988 trước đây và nay là BLTTHS năm

2003. Trong nhiều công trình, đề tài nghiên cứu, hoạt động đánh giá chứng cứ đã được

nghiên cứu như một giai đoạn trong quá trình chứng minh vụ án như trong các sách

chuyên khảo: “Chế định chứng cứ trong Luật Tố tụng hình sự Việt Nam” của TS. Trần

Quang Tiệp, “Chứng cứ và chứng minh trong vụ án hình sự” của TS. Đỗ Văn Dương,

“Chứng cứ trong Luật Tố tụng hình sự Việt Nam” của ThS. Nguyễn Văn Cừ và một số

bài viết của một số tác giả được đăng trên các tạp chí chuyên ngành như: “Nguyên tắc

thu thập, đánh giá chứng cứ trong Tố tụng hình sự Việt Nam” của TS. Đỗ Văn

Dương,…. Bên cạnh đó, ở cấp độ cử nhân luật, đánh giá chứng cứ còn được nghiên cứu

với tư cách là một đề tài độc lập là Luận văn cử nhân “Đánh giá chứng cứ trong Tơ tụng

hình sự – Lý luận và thực tiễn” của tác giả Phạm Thị Anh Thư. Tuy nhiên, các nghiên

cứu trong các sách chuyên khảo, bài viết chỉ nghiên cứu một cách khái quát hoặc chỉ

dừng lại ở góc độ lý luận, làm rõ một vài khía cạnh của vấn đề mà chưa đi chưa đánh giá

một cách có hệ thống, sâu sắc và toàn diện những điểm còn hạn chế trọng hoạt động

ĐGCC, chưa phân tích nguyên nhân và các giải pháp khắc phục. Đối với luận văn của

tác giả Phạm Thị Anh Thư, mặc dù tác giả đã nghiên cứu hoạt động ĐGCC một cách chi

tiết, đã đưa chỉ ra được các thiếu sót, nguyên nhân và giải pháp để khắc phục, tuy nhiên

lại dựa trên tinh thần của BLTTHS năm 1988, nay đã không còn hiệu lực áp dụng, chưa

đáp ứng nhu cầu trong tình hình mới. Vì vậy việc tiếp tục nghiên cứu về hoạt động đánh

giá chứng cứ là rất cần thiết, nhất là trong bối cảnh chúng ta đang nghiên cứu, thực hiện

chiến lược cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết 08/2002 và Nghị quyết 49/2005

hiện nay.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích:

Những nghiên cứu của luận văn làm rõ một số vấn đề về lý luận và thực tiễn của

đánh giá chứng cứ trong TTHS, trên cơ sở đó đề xuất một số ý kiến góp phần hoàn thiện

nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động đánh giá chứng cứ trong thực tiễn, đáp ứng yêu

cầu cải cách tư pháp.

Nhiệm vụ: Để đạt được mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ:

- Nghiên cứu làm rõ một số vấn đề lý luận về đánh giá chứng cứ như: khái

niệm, mục đích, ý nghĩa và những nguyên tắc chi phối và định hướng hoạt động

ĐGCC.

- Nghiên cứu các quy định của pháp luật TTHS hiện hành về hoạt động

ĐGCC và thực trạng áp dụng các quy định của pháp luật về hoạt động ĐGCC từ

đó đưa ra một số đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động ĐGCC.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

Luận văn tập trung nghiên cứu về hoạt động đánh giá chứng cứ trong luật TTHS Việt

Nam.

Phạm vi nghiên cứu: là một số vấn đề về lý luận về hoạt động đánh giá chứng cứ và

thực tiễn thực hiện hoạt động đánh giá chứng cứ của các cơ quan trong TTHS.

5. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài

Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở của phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật

biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về

cải cách tư pháp.

Nhằm làm sáng tỏ nội dung của đề tài, tác giả đã sử dụng phương pháp phân tích –

tổng hợp để nghiên cứu các quy định của pháp luật về đánh giá chứng cứ, sau đó phân

tích đánh giá trên cơ sở pháp luật thực định. Ngoài ra, tác giả còn sử dụng các phương

pháp so sánh – đối chiếu,, phương pháp thống kê, lịch sử, logic,…trên cơ sở lý luận

khoa học luật TTHS để tiếp cận, nhìn nhận và nghiên cứu các vấn đề ở nhiều góc độ

khác nhau một cách khách quan, tòa diện, từ đó làm sáng tỏ cả về lý luận và thực tiễn

của hoạt động ĐGCC trong TTHS

6. Ý nghĩa của luận văn

Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa nhất định trong việc làm sáng tỏ cả về

phương diện lý luận cũng như thực tiễn về hoạt động đánh giá chứng cứ. Từ đó có sự

nhận thức, vận dụng thống nhất, đúng đắn các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về

hoạt động đánh giá chứng cứ, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các

Cơ quan tiến hành tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự ở nước ta hiện nay.

7. Kết cấu luận văn

Ngoài phần mục lục, lời nói đầu, danh mục từ viết tắt, kết luận và danh mục tài liệu

tham khảo, nội dung luận văn được cấu trúc thành 2 chương:

Chương 1: Những vấn đề lý luận về hoạt động đánh giá chứng cứ trong TTHS Việt

Nam

Chương 2: Thực trạng về hoạt động đánh giá chứng cứ và một số đề xuất nhằm nâng

cao hiệu quả hoạt động đánh giá chứng cứ trong TTHS Việt Nam

Luận văn được hoàn thành bên cạnh sự nỗ lực của bản thân, tác giả còn nhận được sự

động viên, tận tình giúp đỡ từ phía gia đình, các bạn và thầy cô, đặc biệt là sự tận tình

hướng dẫn của cô giáo, TS. Lương Thị Mỹ Quỳnh. Tuy nhiên, do sự hiểu biết của bản

thân và thời gian nghiên cứu có hạn nên đề tài khó tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả

mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô, những người quan tâm đến đề tài

để Luận văn được hoàn thiện.

Chân thành cảm ơn!

1

CHƢƠNG I

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG

ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ

1.1. Khái niệm về đánh giá chứng cứ trong TTHS

Trong TTHS, chứng cứ là cơ sở để làm sáng tỏ các tình tiết của vụ án thông qua quá

trình chứng minh. Do đó, khái niệm chứng cứ luôn được đặt ra với ý nghĩa xuyên suốt

quá trình chứng minh, trong đó có hoạt động ĐGCC bởi có chứng cứ thì mới phát sinh

hoạt động ĐGCC. Chính vì thế, việc nghiên cứu, tìm hiểu về khái niệm chứng cứ là hết

sức cần thiết.

1.1.1. Khái niệm về chứng cứ trong TTHS

Trong quá trình thực hiện các hoạt động tố tụng, để phát hiện và xử lý chính xác,

khách quan tội phạm và người phạm tội, việc làm sáng tỏ các tình tiết của vụ án, tức là

chứng minh trong TTHS có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Việc chứng minh tội phạm, làm

sáng tỏ các tình tiết của vụ án đòi hỏi phải có các thông tin, tài liệu phản ánh sự kiện

phạm tội, các yếu tố khách quan, chủ quan của tội phạm và các yếu tố liên quan đến

người phạm tội. Bên cạnh đó, quá trình thực hiện hành vi phạm tội là quá trình đã xảy ra

trong quá khứ, nên muốn hình dung, tái hiện được diễn biến của nó CQTHTT phải dựa

vào chứng cứ của vụ án. Hay nói cách khác, chứng cứ là phương tiện duy nhất

CQTHTT sử dụng để chứng minh trong TTHS. Dựa vào chứng cứ, KSV đại diện cho

nhà nước giữ quyền công tố tại phiên tòa đưa ra lời buộc tội đối với bị cáo, ngược lại bị

cáo và người bảo vệ quyền lợi cho họ dựa trên cơ sở chứng cứ để bác bỏ lời buộc tội

hoặc đưa ra những tình tiết, chứng cứ làm giảm nhẹ tội cho họ. Trong giai đoạn xét xử,

TA cũng dựa vào chứng cứ xem xét, kiểm tra và ĐGCC một cách toàn diện để kết luận

đúng đắn về vụ án.Vì vai trò quan trọng không thể thiếu của chứng cứ trong hoạt động

chứng minh nên vị trí của chứng cứ được xác định một cách cụ thể tại Điều 10

BLTTHS, trong quá trình thực hiện các hoạt động chứng minh CQĐT, VKS, TA phải

“làm rõ những chứng cứ xác định có tội và những chứng cứ xác định vô tội”.

Chứng cứ trong pháp luật TTHS là vấn đề vừa có tính lý luận vừa có tính thực tiễn

cao. Việc nhận thức đúng vấn đề chứng cứ sẽ là cơ sở lý luận, định hướng đúng đắn cho

Formatted: Space After: 0 pt, Line spacing:

1.5 lines

Formatted: Normal, Indent: First line: 0.25",

Don't add space between paragraphs of the

same style, Line spacing: 1.5 lines, Outline

numbered + Level: 2 + Numbering Style: 1, 2,

3, … + Start at: 1 + Alignment: Left + Aligned

at: 0" + Indent at: 0.5"

Formatted: Normal, Indent: First line: 0.25",

Don't add space between paragraphs of the

same style, Line spacing: 1.5 lines, Outline

numbered + Level: 3 + Numbering Style: 1, 2,

3, … + Start at: 1 + Alignment: Left + Aligned

at: 0" + Indent at: 0.5"

Formatted: Space After: 0 pt, Line spacing:

1.5 lines