Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chuyển đổi sang mô hình nuôi tôm ứng dụng công nghệ cao tại tỉnh Bạc Liêu

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP. HỒ CHÍ MINH

PHAN THỊ THU

ĐÁNH GIÁ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN

QUYẾT ĐỊNH CHUYỂN ĐỔI SANG MÔ HÌNH

NUÔI TÔM ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ CAO

TẠI BẠC LIÊU

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ HỌC

TP.Hồ Chí Minh, Năm 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

PHAN THỊ THU

ĐÁNH GIÁ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN

QUYẾT ĐỊNH CHUYỂN ĐỔI SANG MÔ HÌNH

NUÔI TÔM ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ CAO

TẠI BẠC LIÊU

Chuyên ngành: Kinh tế học

Mã số chuyên ngành: 60 03 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học:

PGS.TS Nguyễn Minh Đức

TP.Hồ Chí Minh, Năm 2019

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận văn “Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định

chuyển đổi sang mô hình nuôi tôm ứng dụng công nghệ cao tại Bạc Liêu” là bài

nghiên cứu của chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam

đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố

hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận

văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

trường đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2019

Tác giả

Phan Thị Thu

ii

LỜI CẢM ƠN

Tác giả xin gởi lời cảm ơn sâu sắc đến Ban Giám hiệu nhà trường, tất cả quý

Thầy, Cô khoa Sau Đại học trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh đã truyền

đạt những kiến thức quý báu trong suốt quá trình học tập; và cảm ơn các anh/chị ở

Phòng Quản lý Đào tạo Sau đại học đã tạo điều kiện, làm hồ sơ, giấy tờ giúp tác giả

hoàn thành nghiên cứu luận văn tốt nghiệp.

Tác giả xin gởi lời tri ân sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Minh Đức đã tận tình

hướng dẫn, chia sẻ những kinh nghiệm cũng như những kiến thức chuyên môn và

giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài.

Đồng thời, tác giả xin gởi lời cảm ơn chân thành đến:

- Các anh/chị ở Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chi cục Thủy sản, Cục

Thống Kê, và bà con nông dân nuôi tôm trên địa bàn tỉnh Bạc Liêu đã giúp đỡ và tạo

mọi điều kiện cho tôi trong suốt quá trình điều tra, phỏng vấn và thu thập số liệu.

- Gia đình gồm bố, mẹ, các anh, chị và chồng đã luôn động viên và hỗ trợ tôi

trong quá trình thực hiện đề tài.

- Các đồng nghiệp tại Phân viện Kinh tế và Quy hoạch Thủy sản phía Nam đã

tạo điều kiện tốt cho tôi vừa học tập và hoàn thành công tác tại cơ quan.

Tác giả

Phan Thị Thu

iii

TÓM TẮT

PHAN THỊ THU. Khoa Sau đại học, Đại Học Mở Thành Phố Hồ Chí Minh.

Đề tài “ Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chuyển đổi sang mô hình

nuôi tôm ứng dụng công nghệ cao tại Bạc Liêu” thực hiện từ tháng 3/2019 đến tháng

9/2019.

Nghiên cứu đã áp dụng mô hình Binary Logistic với 12 biến độc lập, đồng thời

phân tích tác động biên của các nhóm biến liên tục và biến rời rạc để xác định và đo

lường mức độ tác động các yếu tố tới quyết định áp dụng mô hình nuôi tôm ƯDCNC

ở cấp nông hộ trên địa bàn tỉnh Bạc Liêu. Dựa trên dữ liệu điều tra 300 hộ gia đình,

gồm 178 hộ nuôi tôm thâm canh và 122 hộ nuôi tôm ứng dụng công nghệ cao

(ƯDCNC) tại tỉnh Bạc Liêu.

Kết quả phân tích hồi quy cho thấy với mức ý nghĩa 10%, những yếu tố có

mức độ ảnh hưởng mạnh đến quyết định chuyển đổi sang mô hình nuôi tôm ƯDCNC

gồm: (1) Diện tích nuôi tôm; (2) Chi phí bình quân trên 1 ha/vụ của năm trước; (3)

Giới tính của người có khả năng quyết định chính trong nuôi tôm (hoặc đồng thời là

chủ hộ); (4) Hệ thống điện 3 pha; (5) Nhận sự hỗ trợ của chính quyền địa phương;

(6) Hệ thống cấp/thoát nước riêng biệt; (7) Lợi nhuận bình quân trên 1 ha/vụ của năm

trước; (8) Kỳ vọng giá bán tôm; (9) Số năm kinh nghiệm nuôi tôm của người có khả

năng quyết định chính trong nuôi tôm (hoặc đồng thời là chủ hộ); (10) Trình độ kiến

thức nuôi tôm của người có khả năng quyết định chính trong nuôi tôm (hoặc đồng

thời là chủ hộ); (11) Tuổi của người có khả năng quyết định chính trong nuôi tôm;

(12) Số năm đi học của người có khả năng quyết định chính trong nuôi tôm. Trong

đó, trừ biến chi phí bình quân trên 1 ha/vụ của năm trước có tác động ngược chiều

với quyết định nuôi tôm ƯDCNC, tất cả các biến còn lại đều có ảnh hưởng tích cực

đến quyết định nuôi tôm ƯDCNC.

Từ đó, nghiên cứu đã đề xuất một số gợi ý chính sách để khuyến khích nhân

rộng và phát triển mô hình nuôi tôm ƯDCNC ở cấp độ nông hộ ở tỉnh Bạc Liêu.

iv

ABSTRACT

PHAN THI THU. Postgraduate Department, Ho Chi Minh City Open

University.

The project "Factor analysis of the farmer’s decision to transform to the high￾tech shrimp farming model in Bac Lieu province" was carried out from March 2019

to September 2019.

Based on the survey data of 300 households doing the Hi-tech shrimp farming

model (112 households) and Intensive shrimp farming model (178 households) in

Bac Lieu province. The Binary Logistic model with 12 independent variables was

applied, and analyzed the marginal effects of group of continuous variables and

discrete variables as well.

The results of regression model showed the variables were significant 10%,

and the important impact factors on the decision to conduct Hi-tech shrimp farming

model model were ranked as followings: (1) shrimp farming area; (2) Average cost

per 1 ha/crop of the previous year; (3) Gender of the household header; (4) 3-phase

electricity system; (5) Support policies of local governments; (6) Separate water

supply and drainage system; (7) Average profit per 1 ha/ crop of the previous year;

(8) Expect selling price of shrimp; (9) Number of years of shrimp farming experience

of the household header; (10) the level of shrimp farming knowledge of the head of

household; (11) Age of household header; (12) Number of years schooling of the

household header. In which, the variable of Average cost per 1 ha/crop of the previous

year has a negative effect on the farmer’s decision on doing the Hi-tech shrimp

farming, but all the remain independent variables have a positive impact on the

dependent variable.

Since then, the study has proposed some policy suggestions to encourage

replication and development of the Hi-tech shrimp farming model at the household

level in Bac Lieu province.

v

MỤC LỤC

Trang

LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii

TÓM TẮT ................................................................................................................. iii

DANH MỤC BẢNG................................................................................................. ix

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ...............................................................................x

DANH MỤC PHỤ LỤC........................................................................................... xi

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT............................................................................... xiii

Chương 1: PHẦN MỞ ĐẦU.......................................................................................1

1.1. Lý do nghiên cứu đề tài....................................................................................1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu.........................................................................................2

1.2.1. Mục tiêu tổng quát.....................................................................................2

1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..........................................................................................3

1.3. Câu hỏi nghiên cứu ..........................................................................................3

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu....................................................................3

1.4.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................3

1.4.2. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................4

1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu ......................................4

1.6. Kết cấu của đề tài nghiên cứu ..........................................................................5

Chương 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN .......6

2.1. Cơ sở lý thuyết có liên quan.............................................................................6

2.1.1. Các khái niệm ............................................................................................6

vi

2.1.1.1. Khái niệm về nông hộ nông dân và kinh tế hộ nông dân .................6

2.1.1.2. Khái niệm công nghệ cao..................................................................7

2.1.1.3. Định nghĩa về nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao.......................8

2.1.1.4. Định nghĩa về nuôi thủy sản ứng dụng công nghệ cao...................10

2.1.2. Lý thuyết kinh tế học sản xuất.................................................................11

2.1.3. Lý thuyết về thu nhập ..............................................................................12

2.1.4. Lý thuyết về vốn trong sản xuất ngành nông nghiệp...............................13

2.1.5. Lý thuyết về lợi nhuận.............................................................................14

2.1.6. Lý thuyết về hiệu quả kinh tế ..................................................................15

2.1.7. Mô hình thuyết hành động hợp lý TRA...................................................16

2.1.8. Mô hình lý thuyết chấp nhận công nghệ (Technology Acceptance Model￾TAM) .......................................................................................................17

2.1.9. Lý thuyết thống nhất về chấp nhận và sử dụng công nghệ (UTAUT) ....20

2.1.10. Lý thuyết hành vi chấp nhận công nghệ nông nghiệp của nông dân.......21

2.2. Tổng quan về các tài liệu nghiên cứu trước đây ............................................22

2.2.1. Ứng dụng công nghệ cao trong nuôi tôm ................................................22

2.2.1.1. Các ứng dụng công nghệ cao vào nuôi tôm tại Bạc Liêu ...............22

2.2.1.2. Một số đặc trưng của một số mô hình nuôi tôm nước lợ................29

2.2.2. Các tài liệu liên quan đến đánh giá hiệu quả kinh tế và quyết định sản

xuất nông nghiệp và lĩnh vực thủy sản ....................................................31

2.2.2.1. Các yếu tố liên quan đến nguồn lực của hộ gia đình ảnh hưởng đến

quyết định chuyển đổi đối tượng, mô hình canh tác của hộ. ..........32

2.2.2.2. Các yếu tố liên quan đến đặc điểm của người ra quyết định sản xuất

có ảnh hưởng đến quyết định canh tác của nông hộ.......................33

2.2.2.3. Các yếu tố liên quan đến kinh tế xã hội có ảnh hưởng đến quyết

định chuyển đổi phương thức canh tác nông nghiệp ......................34

2.2.2.4. Các phương pháp định lượng đã được áp dụng để phân tích các yếu

tố ảnh hưởng đến quyết định chuyển đổi, lựa chọn mô hình sản xuất

của nông hộ .....................................................................................36

vii

2.3. Tổng quan về địa bàn nghiên cứu ..................................................................40

2.3.1. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên tỉnh Bạc Liêu ...................40

2.3.2. Điều kiện kinh tế - xã hội của tỉnh Bạc Liêu ...........................................42

2.3.3. Vai trò của tỉnh Bạc Liêu trong ngành nuôi tôm.....................................44

2.3.4. Định hướng phát triển khu nông nghiệp ƯDCNC phát triển tôm Bạc Liêu

.................................................................................................................45

Chương 3: PHƯƠNG PHÁP VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU .................................47

3.1. Phương pháp nghiên cứu và mô hình nghiên cứu..........................................47

3.1.1. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................47

3.1.1.1. Phương pháp thống kê mô tả ..........................................................49

3.1.1.2. Phương pháp hồi quy tương quan...................................................49

3.1.2. Mô hình nghiên cứu đề xuất ....................................................................49

3.1.3. Khung tiếp cận vấn đề .............................................................................58

3.2. Phương pháp thu thập số liệu nghiên cứu ......................................................59

Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .....................................................................62

4.1. Thực trạng sản xuất tôm nước lợ trên địa bàn tỉnh Bạc Liêu.........................62

4.1.1. Diễn biến diện tích nuôi tôm nước lợ tỉnh Bạc Liêu giai đoạn 2010-2018

.................................................................................................................62

4.1.2. Thực trạng ứng dụng công nghệ cao trong nuôi tôm tại Bạc Liêu..........63

4.1.3. Mô hình nuôi tôm ứng dụng công nghệ cao phân theo cấp độ tại Bạc

Liêu ..........................................................................................................63

4.2. Thống kê mô tả các biến trong mô hình.........................................................65

4.2.1. Thông tin về hộ gia đình..........................................................................65

4.2.2. Hiệu quả kinh tế của các mô hình nuôi tôm ............................................72

4.3. Thảo luận về kết quả ước lượng mô hình hồi quy .........................................75

4.3.1. Kết quả ước lượng của mô hình hồi quy .................................................75

viii

4.3.2. Kiểm tra tác động biên của các biến độc lập ...........................................76

4.3.2.1. Tác động biên của các biến liên tục................................................77

4.3.2.2. Tác động biên của các biến rời rạc .................................................81

4.3.3. So sánh sự khác biệt ở hai nhóm hộ nuôi tôm theo các biến độc lập ......89

4.3.3.1. Kiểm định sự khác biệt ở nhóm biến liên tục .................................89

4.3.3.2. Kiểm định sự khác biệt ở nhóm biến rời rạc...................................90

Chương 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................92

5.1. Kết luận ..........................................................................................................92

5.2. Kiến nghị........................................................................................................93

5.3. Ý nghĩa và hạn chế của đề tài nghiên cứu......................................................96

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................98

PHỤ LỤC................................................................................................................106

ix

DANH MỤC BẢNG

Trang

Bảng 2.1: Đặc trưng của các mô hình nuôi tôm nước lợ .........................................29

Bảng 2.2: Vai trò tỉnh Bạc Liêu trong sản xuất tôm nước lợ năm 2018..................45

Bảng 3.1: Dấu kì vọng cho hệ số của mô hình ước lượng.......................................53

Bảng 4.1: Thống kê số hộ phỏng vấn.......................................................................65

Bảng 4.2: Mô tả các biến trong mô hình hồi quy.....................................................66

Bảng 4.3: Yếu tố liên quan đến đặc điểm của người có khả năng quyết định chính

trong sản xuất (hoặc đồng thời là chủ hộ) phân theo mô hình nuôi tôm

...............................................................................................................66

Bảng 4.4: Trình độ kiến thức nuôi tôm của chủ hộ..................................................68

Bảng 4.5: Diện tích đất canh tác theo nhóm mô hình nuôi tôm...............................69

Bảng 4.6: Trả lời của nông hộ về cơ sở hạ tầng, hỗ trợ và giá bán tôm ..................70

Bảng 4.7: Hiệu quả kinh tế của mô hình nuôi tôm thâm canh tại Bạc Liêu ............72

Bảng 4.8: Hiệu quả kinh tế của mô hình nuôi tôm ƯDCNC tại Bạc Liêu...............73

Bảng 4.9: Kết quả hồi quy........................................................................................75

Bảng 4.10: Kiểm định Omnibus Test.......................................................................76

Bảng 4.11: Tác động biên của các biến liên tục trong mô hình...............................77

Bảng 4.12: Tác động biên cho các biến rời rạc trong mô hình ................................82

Bảng 4.13: Hiện trạng cung cấp điện nuôi tôm tỉnh Bạc Liêu năm 2018................85

Bảng 4.14: Tổng hợp kết quả Kiểm định Independent Sample T Test cho hai nhóm

hộ nuôi tôm phân theo các biến liên tục................................................89

Bảng 4.15: Kết quả Kiểm định Pearson chi2 cho hai nhóm hộ nuôi tôm phân theo

các biến rời rạc ......................................................................................90

x

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ

Trang

Hình 2. 1: Tóm tắt khái niệm nông nghiệp công nghệ cao .........................................9

Hình 2. 2: Mô hình lý thuyết hành vi hợp lý (TRA).................................................17

Hình 2. 3: Mô hình TAM ..........................................................................................18

Hình 2. 4: Qui trình nuôi tôm tuần hoàn ...................................................................23

Hình 2. 5: Hệ thống nuôi tôm tuần hoàn trong ao.....................................................24

Hình 2. 6: Hệ thống nuôi tôm tuần hoàn trong bể.....................................................24

Hình 2. 7: Khâu kiểm soát chất lượng nước và ra quyết định tự đông .....................26

Hình 2. 8: Quy trình nuôi tôm TCT siêu thâm canh công nghệ Trúc Anh ...............25

Hình 2. 9: Một góc bể nổi nuôi tôm của Cty Long Mạnh.........................................27

Hình 2.10: Nuôi tôm ƯDCNC trong nhà bạt tại Cty Việt Úc – Bạc Liêu ................28

Hình 2. 11: Mô hình nuôi tôm thâm canh (a) và bán thâm canh (b) tại Bạc Liêu ....30

Hình 2. 12: Nuôi tôm ƯDCNC của hộ dân ở Bạc Liêu ............................................31

Hình 2. 13: Khung phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc ra quyết định canh tác

...................................................................................................................................39

Hình 2. 14: Bản đồ hành chính tỉnh Bạc liêu ............................................................40

Hình 3. 1: Quy trình nghiên cứu ...............................................................................47

Hình 3. 2: Sơ đồ khung phương pháp tiếp cận vấn đề của nghiên cứu.....................59

xi

DANH MỤC PHỤ LỤC

Trang

Phụ lục 1: : GTSX, GRDP (giá so sánh) tỉnh Bạc Liêu giai đoạn 2010 – 2018 (Đvt:

Tỷ đồng) ..............................................................................................106

Phụ lục 2: GTSX, GRDP (giá HH) tỉnh Bạc Liêu giai đoạn 2010 – 2018, Đvt: Tỷ

đồng .....................................................................................................107

Phụ lục 3: Thống kê mô tả ......................................................................................108

Phụ lục 4: Thống kê trình độ học vấn của người trả lời phỏng vấn........................108

Phụ lục 5: Kết quả hồi quy lần 1 .............................................................................109

Phụ lục 6: Omnibus Test.........................................................................................109

Phụ lục 7: Phân tích tác động biên của các biến trong mô hình .............................110

Phụ lục 8: Tác động biên của biến GioiTinh ..........................................................110

Phụ lục 9: Tác động biên của biến ThuyLoi ...........................................................111

Phụ lục 10: Tác động biên của biến Dien3Pha .......................................................111

Phụ lục 11: Tác động biên của biến HoTro ............................................................111

Phụ lục 12: Tác động biên của biến KyVongGia....................................................112

Phụ lục 13: Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm hộ nuôi tôm theo biến Tuoi ...112

Phụ lục 14: Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm hộ nuôi tôm theo biến HocVan

.............................................................................................................113

Phụ lục 15: Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm hộ nuôi tôm theo biến

KinhNghiem ........................................................................................113

Phụ lục 16:: Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm hộ nuôi tôm theo biến

KinhNghiem ........................................................................................114

Phụ lục 17: Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm hộ nuôi tôm theo biến DienTich

.............................................................................................................114

Phụ lục 18: Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm hộ nuôi tôm theo biến LoiNhuan

.............................................................................................................115

Phụ lục 19: Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm hộ nuôi tôm theo biến ChiPhi115

xii

Phụ lục 20: Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm hộ nuôi tôm theo biến ThuyLoi

.............................................................................................................116

Phụ lục 21: Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm hộ nuôi tôm theo biến Dien3Pha

.............................................................................................................116

Phụ lục 22: Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm hộ nuôi tôm theo biến HoTro 116

Phụ lục 23: Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm hộ nuôi tôm theo biến

KyVongGia..........................................................................................117

Phụ lục 24: Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm hộ nuôi tôm theo biến GioiTinh

.............................................................................................................117

Phụ lục 25: Danh sách các chuyên gia góp ý về bảng hỏi nông hộ ........................118

Phụ lục 26: Danh sách phỏng vấn hộ nuôi tôm.......................................................119

Phụ lục 27: Phiếu phỏng vấn hộ nuôi .....................................................................135

xiii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt Viết đầy đủ

BRVT Bà rịa - Vũng Tàu

Cty Công ty

ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long

DTTN Diện tích tự nhiên

GRDP Tổng sản phẩm của tỉnh

GTSX Giá trị sản xuất

HQKT Hiệu quả kinh tế

HTX Hợp tác xã

KH&CN Khoa học và Công nghệ

KT&QHTS Kinh tế và Quy hoạch Thủy sản

LN Lợi nhuận

Marginal Effect Tác động biên

NGTK Niên giám thống kê

NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn

NTTS Nuôi trồng

QCCT Quảng canh cải tiến

QĐ Quyết định

QHTSPN Quy hoạch Thủy sản phía Nam

RAS Recirculating aquaculture systems: hệ thống nuôi trồng

thủy sản tuần hoàn

SPSS Statistical Package for the Social Sciences

SX&TM Sản xuất và thương mại

TAM Technology Acceptance Model- Mô hình lý thuyết chấp

nhận công nghệ

TC Chi phí sản xuất Tổng chi phí

TC-BTC Thâm canh – Bán thâm canh

TCT Thẻ chân trắng

TNHH Trách nhiệm hữu hạn

TR Doanh Thu