Đánh giá các hoạt động sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số tại 3 xã Bình Long, La Hiên, Sảng Mộc của Huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

NGUYỄN THỊ NGỌC THÚY

ĐÁNH GIÁ CÁC HOẠT ĐỘNG SINH KẾ CỦA

ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI 3 XÃ

BÌNH LONG, LA HIÊN, SẢNG MỘC

CỦA HUYỆN VÕ NHAI - TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ

PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

Thái Nguyên - 2014

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

NGUYỄN THỊ NGỌC THÚY

ĐÁNH GIÁ CÁC HOẠT ĐỘNG SINH KẾ CỦA

ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI 3 XÃ

BÌNH LONG, LA HIÊN, SẢNG MỘC

CỦA HUYỆN VÕ NHAI - TỈNH THÁI NGUYÊN

Ngành: Phát triển nông thôn

Mã số: 60.62.01.16

LUẬN VĂN THẠC SĨ

PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Hữu Hồng

Thái Nguyên - 2014

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này do chính tôi thực hiện dưới sự hướng

dẫn khoa học của PGS.TS Nguyễn Hữu Hồng.

Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa

hề được công bố hoặc sử dụng.

Các thông tin trích dẫn trong luận văn này đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Nếu sai tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn.

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2014

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Ngọc Thúy

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành khóa luận này trước tiên tôi xin trân trọng cảm ơn Ban

giám hiệu nhà trường, Phòng quản lý sau đại học, cảm ơn các thầy cô đã

truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong suốt quá trình học tập tại

trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên.

Trong thời gian thực tập tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của nhiều

cơ quan, tổ chức và cá nhân. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới

PGS.TS Nguyễn Hữu Hồng, người đã trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi tận

tình trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành khóa luận.

Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của ủy ban nhân dân các xã La

Hiên, Bình Long, Sảng Mộc cùng toàn bộ các hộ gia đình đã giúp đỡ tôi trong

quá trình điều tra thực hiện luận văn.

Cuối cùng tôi xin bày tỏ sự biết ơn tới gia đình, người thân và bạn bè

đã động viên, chia sẻ để tôi hoàn thiện luận văn này.

Trong quá trình nghiên cứu mặc dù đã cố gắng hết sức nhưng vì những

lý do chủ quan và khách quan cho nên khóa luận không tránh khỏi những

thiếu sót và hạn chế. Vì vậy tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của

thầy cô và các bạn học viên để đề tài của tôi được hoàn thiện hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2014

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Ngọc Thúy

iii

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................ 2

1.2.1. Mục tiêu chung..................................................................................... 2

1.2.2. Mục tiêu cụ thể..................................................................................... 3

1.3. Ý nghĩa của luận văn ............................................................................... 3

1.3.1. Ý nghĩa lí luận...................................................................................... 3

1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn .................................................................................. 3

1.4. Kết cấu của luận văn................................................................................ 3

Chương 1 ....................................................................................................... 4

TỔNG QUAN TÀI LIỆU............................................................................... 4

1.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................... 4

1.1.1. Khái niệm về sinh kế ............................................................................ 4

1.1.2. Sinh kế bền vững................................................................................. 5

1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................... 15

1.2.1. Tình hình nghiên cứu hoạt động sinh kế một số nước trên Thế giới.... 15

1.2.2. Tình hình nghiên cứu hoạt động sinh kế tại Việt Nam ........................ 19

1.2.3. Những vấn đề liên quan tới hoạt động sinh kế của đồng bào dân tộc

thiểu số tại huyện Võ Nhai tỉnh Thái Nguyên............................................... 22

Chương 2:

ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............. 23

2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.......................................................... 23

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu......................................................................... 23

2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 23

2.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 23

2.3. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 24

2.3.1. Các câu hỏi nghiên cứu của đề tài....................................................... 24

2.3.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................... 25

Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................... 30

3.1. Điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội huyện Võ Nhai .................................. 30

3.1.1. Điều kiện tự nhiên .............................................................................. 30

3.1.1.1. Vị trí địa lí ....................................................................................... 30

3.1.1.2. Địa hình........................................................................................... 31

3.1.1.3. Khí hậu, thời tiết.............................................................................. 31

3.1.1.4. Thủy văn.......................................................................................... 32

3.1.1.5. Tài nguyên rừng .............................................................................. 33

3.1.1.6. Tài nguyên đất ................................................................................. 33

3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................... 38

3.1.2.1. Tình hình phát triển kinh tế của huyện Võ Nhai............................... 38

3.1.2.2. Tình hình phát triển xã hội............................................................... 40

3.1.3. Nhận xét chung................................................................................... 45

iv

3.1.3.1. Thuận lợi ......................................................................................... 45

3.1.3.2. Khó khăn ......................................................................................... 46

3.2. Các nguồn lực sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số huyện Võ Nhai ... 46

3.2.1. Nguồn lực tự nhiên............................................................................. 47

3.2.2. Nguồn lực con người .......................................................................... 51

3.2.3. Nguồn lực xã hội ................................................................................ 54

3.2.4. Nguồn lực vật chất.............................................................................. 55

3.2.5. Nguồn lực tài chính ............................................................................ 58

3.3. Thực trạng các hoạt động sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số tại huyện

Võ Nhai........................................................................................................ 58

3.3.1. Hoạt động sản xuất nông nghiệp......................................................... 59

3.3.2. Hoạt động sản xuất phi nông nghiệp................................................... 64

3.3.3. Kết quả sinh kế của người dân............................................................ 65

3.4. Đánh giá thực trạng sinh kế rút ra những ưu, nhược điểm của các hoạt

động sinh kế ................................................................................................. 70

3.4.1. Hoạt động trồng trọt ........................................................................... 70

3.4.2. Hoạt động chăn nuôi........................................................................... 71

3.4.3. Hoạt động lâm nghiệp......................................................................... 72

3.5. Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả các hoạt động sinh kế bền vững...... 72

3.5.1. Quan điểm, phương hướng ................................................................. 72

3.5.2. Giải pháp ............................................................................................ 73

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 78

I. KẾT LUẬN .............................................................................................. 78

II. KIẾN NGHỊ ............................................................................................ 79

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 81

v

DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

STT Viết tắt Diễn giải

1 DFID Vụ Phát triển Quốc tế Anh

2 GTSX Giá trị sản xuất

3 PRA Đánh giá nông thôn có sự tham gia

4 RRA Đánh giá nhanh nông thôn

5 THCS Trung học cơ sở

6 THPT Trung học phổ thông

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 3.1: Hiện trạng sử dụng đất đai qua các năm của huyện Võ Nhai ........ 34

Bảng 3.2: Hiện trạng sử dụng đất đai phân theo loại đất và phân theo xã/thị

trấn của huyện Võ Nhai năm 2013 ............................................................... 35

Bảng 3.3: Giá trị sản xuất của ngành nông nghiệp ở huyện Võ Nhai giai đoạn

2010-2013 .................................................................................................... 39

Bảng 3.4: Tình hình dân số huyện Võ Nhai giai đoạn 2011-2013................. 41

Bảng 3.5: Một số chỉ tiêu cơ bản về y tế của huyện Võ Nhai........................ 43

Bảng 3.6: Hiện trạng đất đai bình quân của các hộ điều tra của huyện Võ Nhai

năm 2014 ..................................................................................................... 47

Bảng 3.7: Tình hình nhân khẩu lao động của các hộ điều tra năm 2014........ 52

Bảng 3.8: Một số chỉ tiêu về chủ hộ của các hộ điều tra năm 2014............... 53

Bảng 3.8: Tài sản trung bình của hộ điều tra huyện Võ Nhai........................ 57

Bảng 3.9: Diện tích cây trồng của hộ điều tra huyện Võ Nhai năm 2013...... 60

Bảng 3.10: Tình hình chăn nuôi gia súc, gia cầm của các hộ điều tra ........... 61

Bảng 3.11: Tình hình nguồn lực rừng của các hộ điều tra năm 2013 ............ 63

Bảng 3.12: Tình hình thu nhập từ rừng của các hộ điều tra năm 2013 .......... 63

Bảng 3.13: Chi phí trung bình cho sản xuất nông nghiệp, phi nông nghiệp của

các hộ điều tra huyện Võ Nhai ..................................................................... 66

Bảng 3.14: Trung bình doanh thu của hộ điều tra huyện Võ Nhai ................ 67

Bảng 3.15: Thu nhập trung bình từ nông nghiệp của hộ ............................... 68

Bảng 3.16: Thu nhập bình quân của hộ điều tra huyện Võ Nhai................... 69

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ

Trang

Hình 1.1. Khung sinh kế bền vững ................................................................. 6

Hình1.2: Nguồn vốn sinh kế........................................................................... 8

Hình 3.1: Bản đồ vị trí địa lý huyện Võ Nhai ............................................... 30

Biểu đồ 3.1: Cơ cấu các loại đất huyện Võ Nhai năm 2013 .......................... 36

Biểu đồ 3.2 : Tỷ lệ dân số phân theo thành thị, nông thôn năm 2013............ 41

Biểu đồ 3.3: Thành phần các dân tộc huyện Võ Nhai ................................... 42

Biểu đồ 3.4: Cơ cấu diện tích đất của các hộ điều tra huyện Võ Nhai năm

2014 ............................................................................................................. 48

Biều đồ 3.5: Cơ cấu đất lâm nghiệp của các hộ điều tra huyện Võ Nhai....... 50

Biểu đồ 3.6: Nhà ở của hộ điều tra huyện Võ Nhai năm 2014 ...................... 56

Biểu đồ 3.7: Nguồn tài sản vật chất của các hộ điều tra ................................ 57

Biểu đồ 3.8: Cơ cấu thu nhập từ nông nghiệp của hộ điều tra ....................... 69

1

MỞ ĐẦU

1.1. Tính cấp thiết của đề tài

Việt Nam là một nước nông nghiệp với 67,54 % dân số sống ở nông

thôn, lao động nông nghiệp chiếm 47,5 % lao động cả nước. Nông thôn là

nơi cư trú, sinh sống của hầu hết các dân tộc như: Tày, Nùng, Dao, Thái,

Mông, Dáy…..mỗi dân tộc có những cách mưu sinh, kiếm sống khác nhau

nhưng nhìn chung người dân ở vùng đồng bằng có những thuận lợi hơn về

việc kiếm sống.

Hiện nay sự chênh lệch về giàu nghèo ở nước ta vẫn còn cao, chênh

lệch giàu nghèo giữa thành thị và nông thôn, giữa miền núi và đồng bằng và

ngay cả trên cùng địa bàn sinh sống cũng có sự chênh lệch giàu nghèo. Có sự

chênh lệch này là do nhiều yếu tố chủ quan, khách quan, một trong những yếu

tố đó là hoạt động sinh kế của từng người, từng hộ dân là khác nhau. Những

người dân tộc miền núi luôn gặp khó khăn hơn vùng đồng bằng, đô thị nhưng

nếu biết cách khai thác các nguồn lực sẵn có của địa phương, có các hoạt

động sinh kế phù hợp thì hiệu quả sản xuất sẽ cao, sẽ kích thích được phát

triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Hướng tới mục tiêu giảm chênh lệch giàu nghèo của cộng đồng dân cư,

một trong những lựa chọn mang tính thời sự đang được chú ý hiện nay là cải

thiện, phát triển các hoạt động sinh kế, phát triển sản xuất nông nghiệp bằng

các can thiệp và hỗ trợ từ bên ngoài với sự nỗ lực của các yếu tố bên trong

cộng đồng.

Sinh kế bền vững đang là một mối quan tâm đặt lên hàng đầu hiện nay

của con người. Để có chiến lược cải thiện, phát triển sinh kế và phát triển sản

xuất, rõ ràng là cần phải có đầy đủ các thông tin về hiện trạng các hoạt động

sinh kế của cộng đồng, phân tích cơ cấu, tỷ lệ thu nhập trong các hoạt động

sinh kế của cộng đồng. Đây được coi là một trong những tiêu chí quan trọng

để phân tích hoạt động sinh kế của cộng đồng.