Dân số và sự tác động của nó tới thị trường lao động ở Việt Nam

lêi nãi ®Çu

§øng tríc t×nh h×nh cña thÕ giíi nãi chung vµ cña ViÖt Nam nãi riªng, ®ã lµ

sù ph¸t triÓn nh vò b·o víi nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i

toµn cÇu vµ sù du nhËp cña nh÷ng tiÕn bé khoa häc thÕ giíi vµo ViÖt Nam. §èi

víi ViÖt Nam tuy cha ph¸t triÓn ®îc ®Õn ®Ønh cao cÇn ®Õn, nhng ®èi víi nh÷ng

bíc ®i mµ ta ®ang bíc trªn con ®êng ph¸t triÓn cña m×nh ®Ó tiÕn tíi ®¹t ®îc

nh÷ng môc tiªu ®Ò ra, mét thùc tÕ mµ ta dÔ nhËn thÊy lµ: ë bÊt kú ph¬ng diÖn

nµo, gãc ®é nµo ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn tÇm quan träng vµ tÝnh quyÕt

®Þnh cña nh©n tè con ngêi vµ con ngêi mét chñ ®Ò mu«n thña mµ lu«n ®îc ®Ò

cËp díi mäi h×nh thøc, bëi lÏ: "Con ngêi võa lµ chñ thÓ võa lµ môc tiªu cña qu¸

tr×nh s¶n xuÊt ".Ph¹m vi nghiªn cøu cña chñ ®Ò nµy rÊt réng , nã bao gåm

nhiÒu m¶ng , trong ®ã m¶ng ®Ò tµi :"D©n sè vµ sù t¸c ®éng cña nã tíi thÞ trêng

lao ®éng ViÖt Nam ",lµ mét m¶ng ®Ò tµi mµ theo em cÇn nghiªn cøu vµ xem

xÐt bëi sù cÇn thiÕt vµ tÝnh cÊp b¸ch sau:

Thø nhÊt: XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®Æc ®iÓm vµ thùc tr¹ng ®Êt níc ta trong qu¸

khø còng nh trong hiÖn t¹i : níc ta ®· tr¶i qua bao cuéc chiÕn tranh ®èi ®Çu víi

bao thö th¸ch ,nÒn kinh tÕ níc ta ®· vùc dËy sau nh÷ng thêi kú suy sôp nÆng nÒ

bëi hËu qu¶ cña nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®ã . Cho ®Õn nay mÆc dï nÒn kinh tÕ

níc ta ®· v÷ng vµ ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn , nhng sù ph¸t triÓn ®ã cßn bÞ h¹n chÕ

bëi nhiÒu yÕu tè , nh÷ng yÕu tè néi bé vµ nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan bªn

ngoµi .Trong ®ã yÕu tè néi bé cÇn ®Ò cËp vµ xem xÐt ,nghiªn cøu , ph©n tÝch ®ã

lµ, d©n sè , sù t¸c ®éng cña nã tíi thÞ trêng lao ®éng , mét thÞ trêng ph¶n ¸nh

tr×nh ®é ph¸t triÓn cña ®Êt níc th«ng qua

nh÷ng chØ tiªu cô thÓ : Sù t¸c ®éng gi¸n tiÕp cña d©n sè tíi sù ph¸t triÓn tiÕn bé

cña ®Êt níc th«ng qua thÞ trêng lao ®éng lµ mét sù ph¶n ¸nh thùc tÕ kh¸ch

quan nhÊt .

Thø hai:XuÊt ph¸t tõ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò d©n sè vµ nguån lao ®éng:

D©n sè vµ nguån lao ®éng kh«ng nh÷ng lµ chñ thÓ cña s¶n xuÊt mµ cßn lµ yÕu

tè hµng ®Çu cña lùc lîng s¶n xuÊt,lµ yÕu tè n¨ng ®éng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn

cña lùc lîng s¶n xuÊt .Sù cÇn thiÕt cña ®éi ngò cã tay nghÒ cao vµ trÝ tuÖ ®i ®«i

víi c¬ cÊu lao ®éng hîp lý ®èi víi sù nghiÖp.C«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt

níc.Nh quan ®iÓm nªu trong ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña ®¶ng

®· nhÊn m¹nh : "Khi ®Ò ra nh÷ng môc tiªu vµ gi¶i ph¸p cho qu¸ tr×nh c«ng

nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, viÖc ph¸t huy nguån nh©n lùc con ngêi lÊy ®ã

lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng ".

MÆt kh¸c khi nghiªn cøu vÒ nguån nh©n lùc ®Æc biÖt lµ trong quan hÖ víi

d©n sè thùc sù cÇn thiÕt ®Ó gãp phÇn lµm s¸ng tá lý luËn vµ thùc tÕ ,t¹o c¬ së

cho viÖc triÓn khai ®a ra nh÷ng chñ tr¬ng ®êng lèi cña ®¶ng vÒ d©n sè vÒ ph¸t

triÓn kinh tÕ x· héi vµo thùc tiÔn cuéc sèng.Kinh nghiÖm cu¶ nhiÒu níc cho

thÊy sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi phô thuéc rÊt lín vµo viÖc khai th¸c vµ sö dông

cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nguån vèn vµ tiÕn bé khoa häc,

1

kü thuËt ,trong ®ã nguån lao ®éng cã ý nghÜa quan träng vµ quyÕt ®Þnh .Vµ

kinh nghiÖm còng cho thÊy , níc nµo biÕt sö dông tiÒm n¨ng nguån lao ®éng

,biÕt ph¸t huy nh©n tè con ngêi trong ph¸t tiÓn kinh tÕ vµ khoa häc kü thuËt th×

níc ®ã ®¹t ®îc tèc ®é ph¸t triÓn nhanh chãng,mÆc dï níc ®ã lµ níc nghÌo tµi

nguyªn thiªn nhiªn hoÆc lµ níc ®ã bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ, kiÖt quÖ trong chiÕn

tranh.

Nh vËy,¸p dông vµo thùc tÕ níc ta-mét ®Êt níc vèn nghÌo nµn ,l¹c hËu,mang

nÆng tÝnh thuÇn n«ng-viÖc häc hái nh÷ng kinh nghiÖm cña nh÷ng níc tiªn

tiÕn lµ rÊt cÇn thiÕt.§óng nh ý kiÕn cña mét nhµ kinh tÕ Thôy §iÓn cho

r»ng:"NÒn kinh tÕ ViÖt Nam kh«ng chØ ph¸t triÓn chñ yÕu vµo c¸c nguån lùc tù

nhiªn, chÝnh lao ®éng míi lµ nguån lao ®éng chñ yÕu cña ViÖt Nam,cßn vèn

®Çu t vµ kü thuËt bªn ngoµi lµ nh÷ng nh©n tè quan träng".

Nãi tãm l¹i,®Ó nhanh chãng ®a ®Êt níc tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo vµ l¹c

hËu, ph¸t triÓn nhanh kinh tÕ x· héi vµ khoa häc kü thuËt, kh«ng ngõng n©ng

cao møc sèng ngêi d©n,®Ó nhanh chãng ®a ®Êt níc lªn vÞ trÝ xøng ®¸ng trªn tr￾êng quèc tÕ ,chóng ta ph¶i dùa chñ yÕu vµo viÖc khai th¸c sö dông vµ t¸i t¹o

tèt nhÊt nguån s¶n xuÊt s½n cã trong níc trong ®ã nguån lao ®éng ®ãng vai trß

quan träng vµ quyÕt ®Þnh .MÆt kh¸c nguån lao ®éng liªn quan trùc tiÕp vµ g¾n

liÒn víi d©n sè hay nãi c¸ch kh¸c nguån lao ®éng b¾t nguån tõ d©n sè ,d©n sè

quyÕt ®Þnh nguån lao ®éng .Do ®ã viÖc nghiªn cøu mèi quan hÖ nµy lµ mét vÊn

®Ò quan träng vµ sù nghiªn cøu ®ã cã ®ã lµ c¬ së v÷ng ch¾c cho §¶ng vµ nhµ

níc ta ®Þnh híng ®îc nh÷ng chiÕn lîc vµ tõ ®ã cã nh÷ng ph¬ng ¸n , gi¶i ph¸p

cô thÓ ®Ó thùc hiÖn nh÷ng ch¬ng tr×nh kÕ ho¹ch nh»m ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu

cuèi cïng.

Trong ph¹m vi bµi viÕt nµy,víi sè tµi liÖu thu thËp ®îc vµ nh÷ng kiÕn thøc

s½n cã ®· tÝch luü ®îc vÒ d©n sè vµ thÞ trêng lao ®éng,em xin ®a ra nh÷ng vÊn

®Ò chÝnh sau: D©n sè;ThÞ trêng lao ®éng vµ sù t¸c ®éng cña d©n sè tíi thÞ tr￾êng lao ®éng.Cô thÓ ®îc tr×nh bµy trong bµi viÕt díi ®©y:

Ch ¬ng I: mét sè ®Æc ®iÓm vµ kh¸i niÖm vÒ d©n sè vµ

thÞ tr êng lao ®éng viÖt nam.

I, kh¸i niÖm vÒ d©n sè vµ thÞ tr êng lao déng.

1,kh¸i niÖm vÒ d©n sè.

Cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau ®Þnh nghÜa vÒ d©n sè, díi ®©y lµ hai kh¸i niÖm

chÝnh:

a,Theo gi¸o tr×nh d©n sè häc cña nhµ XuÊt b¶n thèng kª hµ néi n¨m 1995,d©n

sè ®îc ®Þnh nghÜa nh sau:D©n sè lµ tËp hîp ngêi sinh sèng trong mét vïng l·nh

thæ nhÊt ®Þnh,®ã lµ mét trong nh÷ng ®Þnh nghÜa ®îc thõa nhËn mét c¸ch réng

r·i nhÊt.

b,Theo gi¸o tr×nh D©n sè vµ ph¸t triÓn cña nhµ XuÊt b¶n N«ng NghiÖp.Khi ®a

ra kh¸i niÖm vÒ d©n sè ,tríc hÕt l¹i ®a ra nh÷ng kh¸i niÖm:ThÕ nµo lµ mét d©n

c hay c d©n cña mét vïng,cïng víi qui m« cña nã;vÊn ®Ò ®a ra n÷a lµ d©n sè

2

®îc nghiªn cøu ë tr¹ng th¸i tÜnh vµ tr¹ng th¸i ®éng vµ nh÷ng thµnh phÇn g©y

nªn sù biÕn ®éng ®ã.Nhng dï bÊt cø theo quan ®iÓm nµo, c¸ch nh×n nhËn nµo

th× cuèi cïng còng cho ta mét kiÕn thøc nhÊt ®Þnh vÒ d©n sè,®Ó tõ ®ã lµm c¬ së

cho viÖc nghiªn cøu vµ ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò xung quanh .

2, Kh¸i niÖm vÒ thÞ tr êng lao ®éng,cung lao ®éng vµ cÇu lao ®éng.

a, ThÞ tr êng lao ®éng: Ta xem xÐt hai kh¸i niÖm theo hai quan ®iÓm kh¸c

nhau:

Thø nhÊt : Theo Adam smith:ThÞ trêng lµ kh«ng gian trao ®æi trong ®ã ngêi

mua vµ ngêi b¸n gÆp nhau trao ®æi tho¶ thuËn hµng ho¸ vµ dÞch vô nµo ®ã.

Thø hai : Theo David Beg: ThÞ trêng lµ tËp hîp nh÷ng sù tho¶ thuËn trong ®ã

ngêi mua vµ ngêi b¸n trao ®æi víi nhau mét lo¹i hµng ho¸ dÞch vô nµo ®ã.

Thø ba : Theo mét tµi liÖu nghiªn cøu vÒ thÞ trêng lao ®éng,®Þnh nghÜa thÞ tr￾êng lao ®éng nh sau: ThÞ trêng lao ®éng lµ sù trao ®æi hµng ho¸ søc lao ®éng .

b,Kh¸i niÖm vÒ cung lao ®éng: Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ,cung vÒ lao ®éng

lµ kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu mµ thÞ trêng lao ®éng ®Æt ra vÒ sè lîng vµ chÊt l￾îng trong mét ®iÒu kiÖn møc tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng nhÊt ®Þnh.Theo kinh tÕ häc vÜ

m« cung vÒ lao ®éng chÝnh lµ lùc lîng lao ®éng bao gåm: ngêi lao ®éng trong

®é tuæi lao ®éng cã viÖc lµm vµ ngêi ®ang t×m viÖc lµm nhng kh«ng cã viÖc

lµm cßn gäi lµ thÊt nghiÖp.

Nh vËy qua ®Þnh nghÜa ,ta thÊy cung lao ®éng phô thuéc vµo qui m« d©n sè

cña mét níc, chÊt lîng cña ngêi lao ®éng,(tr×nh ®é v¨n ho¸, c¬ cÊu nghµnh

nghÒ ®îc ®µo t¹o søc khoÎ, lÒ lèi lµm viÖc.) phong tôc tËp qu¸n cña mét níc,

chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña níc ®ã.

c, Kh¸i niÖm vÒ cÇu cña thÞ tr êng lao ®éng:

CÇu vÒ thÞ trêng lao ®éng lµ ®ßi hái ®Æt ra ®èi víi thÞ trêng lao ®éng vÒ sè lîng

vµ chÊt lîng lao ®éng trong ®iÒu kiÖn mét møc gi¸ søc lao ®éng nhÊt ®Þnh .CÇu

vÒ thÞ trêng lao ®éng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh: nguån tµi nguyªn cña mét

níc,qui m« tr×nh ®é c«ng nghÖ ,c¬ cÊu nghÒ cña nÒn kinh tÕ møc tiÒn

c«ng(tiÒn l¬ng) phong tôc tËp qu¸n , t«n gi¸o vµ phô thuéc vµo chÝnh s¸ch ph¸t

triÓn kinh tÕ.

II. ® Æc ®iÓm cña d©n sè vµ thÞ tr êng lao ®éng

1.§Æc ®iÓm vÒ d©n sè: Theo tµi liÖu tæng ®iÒu tra d©n sè ngµy 11/4/1989 níc

ta cã 64,4 triÖu d©n, ®øng thø 12 trªn thÕ giíi .MËt ®é d©n sè trung b×nh trªn c¶

níc lµ 195 ngêi/km2 ®øng thø ba ë §«ng Nam ¸ vµ thø 13 trong sè 42 níc

thuéc khu vùc Ch©u ¸ -Th¸i B×nh D¬ng .Sè ngêi trong ®é tuæi lao ®éng lµ 35

triÖu.Víi nguån d©n sè vµ lao ®éng nh vËy níc ta cã mét lîi thÕ cho sù ph¸t

triÓn , cã ®iÒu kiÖn cho viÖc thùc hiÖn sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ,thùc hiÖn

chuyªn m«n ho¸ vµ hiÖp t¸c ho¸ lµ tiÒn ®Ò cho sù h×nh thµnh thÞ trêng thèng

nhÊt -mét nh©n tè quan träng cho sù ph¸t triÓn.

§ã lµ nh÷ng nÐt chung,tõ ®ã ta xem xÐt cô thÓ nh÷ng ®Æc ®iÓm sau ®©y cña

d©n sè:

3