Đặc điểm truyện Nguyễn Nhật Ánh (qua ba tác phẩm: Cô gái đến từ hôm qua, Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh và Bảy bước tới mùa hè)

i

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

---------------

NGUYỄN THỊ HẢI

ĐẶC ĐIỂM TRUYỆN NGUYỄN NHẬT ÁNH

(QUA BA TÁC PHẨM: CÔ GÁI ĐẾN TỪ HÔM QUA,

TÔI THẤY HOA VÀNG TRÊN CỎ XANH VÀ BẢY BƯỚC

TỚI MÙA HÈ)

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

HÁI NGUYÊN - 2018

THÁI NGUYÊN - 2018

ii

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

---------------

NGUYỄN THỊ HẢI

ĐẶC ĐIỂM TRUYỆN NGUYỄN NHẬT ÁNH

(QUA BA TÁC PHẨM: CÔ GÁI ĐẾN TỪ HÔM QUA,

TÔI THẤY HOA VÀNG TRÊN CỎ XANH VÀ BẢY BƯỚC

TỚI MÙA HÈ)

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 8 22 01 21

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Tôn Thảo Miên

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Tôn Thảo Miên người đã

tận tình, tận tâm hướng dẫn em trong suốt quá trình nghiên cứu.

Em cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Ban giám hiệu,

Khoa sau đại học, Khoa Văn - Xã hội, Ban chủ nhiệm khoa, Trung tâm học

liệu, Thư viện - Trường Đại học khoa học - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều

kiện giúp đỡ em hoàn thành luận văn này.

Cuối cùng em xin bày tỏ lòng biết ơn tới đồng nghiệp, bạn bè và những

người thân trong gia đình đã động viên, giúp đỡ tạo mọi điều kiện thuận lợi để

luận văn được hoàn thành.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2018

Tác giả

Nguyễn Thị Hải

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu

trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn

đều trung thực và chưa từng công bố ở bất kì công trình nào.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2018

Tác giả

Nguyễn Thị Hải

iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt/ ký hiệu Cụm từ đầy đủ

NNA Nguyễn Nhật Ánh

TTHVTCX Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh

CGĐTHQ Cô gái đến từ hôm qua

BBTMH Bảy bước tới mùa hè

iv

MỤC LỤC

TRANG

MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài.............................................................................................. 1

2. Lịch sử vấn đề ................................................................................................. 3

3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu.................................................................. 11

4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu ........................................................... 11

5. Phạm vi nghiên cứu......................................................................................... 12

6. Đóng góp của luận văn.................................................................................... 13

7. Cấu trúc của luận văn...................................................................................... 13

Chương 1: Văn học thiếu nhi thời kì đổi mới và “hiện tượng” Nguyễn Nhật

Ánh...................................................................................................................... 14

1.1. Khái quát về văn học thiếu nhi thời kì đổi mới....................................... 14

1.1.1. Khái niệm văn học thiếu nhi ..................................................................... 14

1.1.2. Diện mạo và quá trình phát triển văn học thiếu nhi thời kì đổi mới......... 18

1.2. Nguyễn Nhật Ánh- nhà văn của thiếu nhi ............................................... 22

1.2.1. Vài nét về tiểu sử nhà văn Nguyễn Nhật Ánh........................................... 22

1.2.2. Quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Nhật Ánh .......................................... 24

1.2.3. Sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Nhật Ánh ............................................... 26

Tiểu kết chương 1.............................................................................................. 29

Chương 2: Nhân vật và cốt truyện trong truyện Nguyễn Nhật Ánh ........... 30

2.1. Nhân vật trong truyện Nguyễn Nhật Ánh ............................................... 30

2.1.1. Khái niệm nhân vật ................................................................................... 30

v

2.1.2. Các kiểu nhân vật trong truyện Nguyễn Nhật Ánh................................... 31

2.1.2.1. Nhân vật thiếu nhi .................................................................................. 31

* Nhân vật trẻ em giàu tình yêu thương, luôn hướng thiện ................................ 31

* Nhân vật trẻ em với những ước mơ, khát vọng cuộc sống tốt đẹp .................. 38

2.1.2.2. Nhân vật tuổi mới lớn ............................................................................ 42

* Những trò chơi tinh nghịch, hồn nhiên ........................................................... 42

* Những cảm xúc đầu đời ................................................................................... 46

2.1.2.3. Nhân vật người lớn................................................................................. 52

* Những con người nhân hậu, giàu lòng yêu thương.......................................... 52

* Những con người bất hạnh............................................................................... 54

* Những con người khao khát cuộc sống tốt đẹp................................................ 56

2.1.2.4. Nhân vật là loài vật ................................................................................ 58

2. 2. Cốt truyện trong truyện Nguyễn Nhật Ánh ........................................... 61

2.2.1. Khái niệm cốt truyện................................................................................. 61

2.2.2. Cốt truyện trong truyện thiếu nhi Nguyễn Nhật Ánh… .......................... 65

Tiểu kết chương 2.............................................................................................. 69

Chương 3: Một số phương thức nghệ thuật trong truyện Nguyễn Nhật

Ánh...................................................................................................................... 71

3.1. Nghệ thuật xây dựng nhân vật.................................................................. 71

3.1.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình, hành động nhân vật................................. 71

vi

3.1.2. Nghệ thuật miêu tả nội tâm nhân vật ........................................................ 77

2.2. Nghệ thuật tổ chức cốt truyện, tình huống truyện.................................. 79

3.3. Ngôn ngữ trong truyện Nguyễn Nhật Ánh .............................................. 84

3.3.1. Khái niệm ngôn ngữ.................................................................................. 84

3.3.2. Sự đa dạng trong ngôn ngữ truyện kể ....................................................... 85

3.3.2.1. Ngôn ngữ đối thoại, độc thoại nửa trực tiếp .......................................... 85

3.3.2.2. Ngôn ngữ độc thoại gián tiếp................................................................. 89

3.3.2.3. Sử dụng tục ngữ, thành ngữ, quán ngữ .................................................. 91

3.4. Giọng điệu trong truyện Nguyễn Nhật Ánh ............................................ 92

3.4.1. Khái niệm giọng điệu................................................................................ 92

3.4.2. Giọng điệu hài hước, dí dỏm..................................................................... 93

3.4.3. Giọng điệu triết lí, chiêm nghiệm, đồng cảm............................................ 96

Tiểu kết chương 3............................................................................................ 101

KẾT LUẬN ...................................................................................................... 103

Tài liệu tham khảo............................................................................................. 105

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1. Văn học thiếu nhi không chỉ có vị trí quan trọng trong nền văn học dân

tộc mà còn có một vai trò đặc biệt trong cuộc sống của trẻ thơ. Nhiều nghiên cứu

cho thấy văn học thiếu nhi đã góp phần không nhỏ vào việc rèn luyện tư duy, kích

thích khả năng tưởng tượng và sáng tạo của trẻ em, cung cấp cho các em những

trải nghiệm trong cuộc sống. Thông qua các tác phẩm, các em không những tích

lũy được vốn từ phong phú, hiểu được nghĩa của các từ ngữ nghệ thuật mà còn

biết nâng cao khả năng diễn đạt trong lời nói. Văn học thiếu nhi cũng giúp cho trẻ

em cách học giao tiếp, thấy được niềm vui, nỗi bất hạnh của con người trong cuộc

đời để biết cảm thông và chia sẻ. Nghiên cứu văn học thiếu nhi cũng là nghiên

cứu các vấn đề về dân tộc, cuộc sống, tâm hồn và văn hóa dân tộc.

1.2. Sau thời kì đổi mới năm 1986, dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản

Việt Nam, đất nước cũng đã đạt được nhiều tựu lớn lao trên mọi lĩnh vực của đời

sống xã hội trong đó có văn học. Văn học Việt Nam nói chung và văn học thiếu

nhi nói riêng đã có nhiều khởi sắc. Không khí sôi nổi được thể hiện trong các cuộc

thi sáng tác dành cho thiếu nhi, đội ngũ các nhà văn, nhà thơ sáng tác dành cho

thiếu nhi ngày càng đông đảo, ngoài những cây bút chuyên tâm viết cho thiếu nhi

như (Tô Hoài, Võ Quảng, Phạm Hổ…) còn xuất hiện hàng loạt các cây bút trẻ

như Trần Thiên Hương, Nguyễn Ngọc Thuần… tất cả các tác giả đang tìm tòi

hướng khai thác mới, hiện đại, đem đến cho văn học thiếu nhi những nét mới hơn,

trẻ trung tươi tắn hơn.

Vào những năm 80, dưới sự tác động của nền kinh tế thị trường, đã diễn ra

sự cạnh tranh khốc liệt giữa văn chương nghệ thuật đích thực với xu hướng thương

mại hóa văn chương. Một số tác phẩm văn học nước ngoài đã thu hút các em thiếu

nhi như Đôrêmon của tác giả Nhật Fujikô, Harry Poster của J.K Rowling…đã

gần như chiếm lĩnh “thị trường” văn học Việt Nam. Trước tình hình đó, các nhà

2

văn Việt Nam chuyên viết cho thiếu nhi đã nỗ lực tự khẳng định mình, vượt lên

chính mình để cho ra đời những tác phẩm có giá trị. Nhìn chung đội ngũ sáng tác

văn học thiếu nhi thời kì đổi mới đã phát triển hùng hậu và đa dạng, đề tài sáng

tác cho các em ngày càng phong phú hơn, mở rộng hướng tiếp cận đời sống, tiếp

cận trẻ em và khả năng khám phá con người một cách toàn diện hơn.

1.3. Trong số những tác giả viết cho thiếu nhi, Nguyễn Nhật Ánh đã nổi lên

như một hiện tượng - hiện tượng của văn học thiếu nhi, ông đã trở thành một trong

những tác giả đại diện tiêu biểu cho thế hệ các tác giả viết cho thiếu nhi trong nền

văn học Việt Nam đương đại. Ông đã phần nào đánh dấu được phong cách sáng

tác của riêng mình trong những tác phẩm dành cho lứa tuổi học trò, những tác

phẩm của ông đã làm sống dậy thế giới tuổi thơ đầy thông minh, hồn nhiên, ngộ

nghĩnh và cũng rất cá tính. Mỗi tác phẩm của Nguyễn Nhật Ánh ra đời đều mang

một ấn tượng mới mẻ cho người đọc với giọng văn hài hước, nhẹ nhàng cùng với

nghệ thuật phân tích tâm lí sâu sắc, những trang văn của ông thực sự hấp dẫn các

độc giả không chỉ là trẻ em mà cả cho những ai từng là trẻ em. Tính đến năm 2017

Nguyễn Nhật Ánh đã cho ra đời hơn 100 tác phẩm thuộc nhiều thể loại như thơ,

truyện ngắn, truyện dài, bút ký, tạp văn, … ông đã được nhận giải thưởng ASEAN

vào năm 2010. Chính vì vậy mà chúng tôi đã lựa chọn đề tài nghiên cứu về Đặc

điểm truyện Nguyễn Nhật Ánh (qua ba tác phẩm: Cô gái đến từ hôm qua, Tôi

thấy hoa vàng trên cỏ xanh và Bảy bước tới mùa hè). Đây là ba tác phẩm – theo

chúng tôi là xuất sắc trong số các tác phẩm của Nguyễn Nhật Ánh. Thông qua đề

tài này chúng tôi cũng mong muốn nhấn mạnh và khẳng định tầm quan trọng của

việc xây dựng nhân vật, cốt truyện, ngôn ngữ, giọng điệu dành cho những tác

phẩm văn học thiếu nhi, góp phần vào việc giáo dục và định hướng văn hóa đọc

cho lứa tuổi thiếu nhi, mà ở đây Nguyễn Nhật Ánh là nhà văn tài năng, nổi bật về

bút lực và sức viết bền bỉ.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

3

Nguyễn Nhật Ánh nổi nên như một “hiện tượng”, ông xuất hiện vào những

năm 80 của thế kỉ XX, khi nền văn học nước nhà đang trên đà đổi mới cả về tư

duy sáng tác cũng như phương thức thể hiện. Cũng giống như nhiều nhà văn khác

viết cho thiếu nhi, Nguyễn Nhật Ánh đứng trước những khó khăn và thách thức

trong cuộc đổi mới văn học. Hơn nữa cuộc sống hiện đại đầy những biến động

với sự du nhập của nền văn học nước ngoài vào Việt Nam, trẻ em được tiếp xúc

với nhiều công nghệ hiện đại nên rất dễ bị lôi cuốn vào những con đường khác

ngoài văn học. Trăn trở trước thực trạng này, Nguyễn Nhật Ánh xác định “Các

nhà văn phải viết loại sách đáp ứng nguyện vọng của các em, đẩy lùi văn hóa độc

hại ra khỏi nhà trường” [55]. Xuất phát từ tâm niệm đó đã thôi thúc ngòi bút

không ngừng nghỉ của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, giúp ông vượt qua những thách

thức để tìm ra lối viết cho riêng mình. Tác giả viết về các em, viết cho các em với

sự nhiệt tình hầu như không thay đổi theo thời gian. Có thể nói những sáng tác

của Nguyễn Nhật Ánh đã nuôi dưỡng những giá trị tinh thần trong thế giới trẻ thơ

giúp chúng thoát khỏi nguy cơ bị mai một và ngày càng trở nên cằn cỗi trong thế

giới hiện đại. Một thế giới đầy ắp tiếng cười và yêu thương tỏa ra từ các tác phẩm

của nhà văn sẽ sưởi ấm tâm hồn các em đưa các em hòa nhập vào cuộc sống.

Khi tiến hành khảo sát các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài Đặc

điểm truyện Nguyễn Nhật Ánh (qua ba tác phẩm: Cô gái đến từ hôm qua, Tôi

thấy hoa vàng trên cỏ xanh và Bảy bước tới mùa hè), chúng tôi chia thành hai

nhóm tài liệu chính sau:

 Những bài viết và công trình đánh giá chung về tác giả và

sáng tác của Nguyễn Nhật Ánh:

Trong sự nghiệp cầm bút của mình, Nguyễn Nhật Ánh đã dành cả cuộc đời

để sáng tác cho thiếu nhi và để tâm theo dõi những tình cảm, rung động đầu đời

của tuổi mới lớn và thể hiện các cung bậc cảm xúc đó trong các sáng tác của mình.

Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đã từng tâm sự: “Tôi viết về đề tài tuổi thơ có lẽ là do