Đặc điểm ph phân của trẻ tiêu chảy cấp và tiêu chảy kéo dài từ 1 đến 6 tháng tuổi tại bệnh viện nhi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

ccìdd

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

NGUYỄN TẤN THỊNH

ĐẶC ĐIỂM pH PHÂN CỦA TRẺ TIÊU CHẢY CẤP

VÀ TIÊU CHẢY KÉO DÀI TỪ 1 ĐẾN 6 THÁNG TUỔI

TẠI BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG 1

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

.

.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

ccìdd

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

NGUYỄN TẤN THỊNH

ĐẶC ĐIỂM pH PHÂN CỦA TRẺ TIÊU CHẢY CẤP

VÀ TIÊU CHẢY KÉO DÀI TỪ 1 ĐẾN 6 THÁNG TUỔI

TẠI BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG 1

CHUYÊN NGÀNH: NHI KHOA

MÃ SỐ: NT 62721655

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS.TS. NGUYỄN ANH TUẤN

TS. HOÀNG LÊ PHÚC

.

.

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và

kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ

công trình nào khác.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về những cam kết này.

Tác giả luận văn

Nguyễn Tấn Thịnh

.

.

ii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN..............................................................................................i

MỤC LỤC........................................................................................................ii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT.......................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................... v

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ..............................................vii

ĐẶT VẤN ĐỀ.................................................................................................. 1

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU........................................................................... 3

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU........................................................ 4

1.1. Bệnh tiêu chảy ở trẻ em.......................................................................... 4

1.2. pH phân và bất dung nạp lactose.......................................................... 18

CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......... 31

2.1. Thiết kế nghiên cứu.............................................................................. 31

2.2. Đối tượng nghiên cứu........................................................................... 31

2.3. Cỡ mẫu ................................................................................................. 31

2.4. Tiêu chuẩn chọn mẫu ........................................................................... 31

2.5. Thu thập số liệu .................................................................................... 32

2.6. Liệt kê và định nghĩa các biến số ......................................................... 35

2.7. Sơ đồ nghiên cứu.................................................................................. 40

2.8 Các biện pháp kiểm soát sai lệch.......................................................... 41

.

.

iii

2.9. Xử lý và phân tích số liệu..................................................................... 41

2.10. Y đức trong nghiên cứu ........................................................................ 41

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................... 43

3.1. Đặc điểm dân số nghiên cứu ................................................................ 43

3.2. Đặc điểm lâm sàng ............................................................................... 47

3.3. Đặc điểm cận lâm sàng......................................................................... 50

3.4. Đặc điểm điều trị .................................................................................. 51

3.5. Biến chứng bất dung nạp lactose thứ phát............................................ 53

3.6. Đặc điểm pH phân................................................................................ 54

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN ............................................................................ 60

4.1. Đặc điểm dân số nghiên cứu ................................................................ 60

4.2. Đặc điểm lâm sàng ............................................................................... 63

4.3. Đặc điểm cận lâm sàng......................................................................... 65

4.4. Đặc điểm điều trị .................................................................................. 66

4.5. Biến chứng bất dung nạp lactose thứ phát............................................ 67

4.6. Đặc điểm pH phân................................................................................ 69

4.7. Hạn chế của đề tài ................................................................................ 76

KẾT LUẬN ................................................................................................... 77

KIẾN NGHỊ .................................................................................................. 79

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

.

.

iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT

TỪ VIẾT TẮT TÊN TIẾNG ANH TÊN TIẾNG VIỆT

AAP American Academy of Pedi￾atrics

Viện Hàn lâm Nhi khoa

Hoa Kỳ

BDNLT Bất dung nạp lactose

cAMP cyclic Adenosine Monophos￾phate

Adenosine monophosphate

vòng

CRP C-reactive protein Protein phản ứng C

CTM Công thức máu

ĐLC Độ lệch chuẩn

IMCI Integrated Management of

Childhood Illness

Xử trí lồng ghép bệnh trẻ

em

KTPV Khoảng tứ phân vị

LF Lactose free Sữa không lactose

ORS Oral rehydration solution Dung dịch bù nước đường

uống

pH potential of Hydrogen

SD Standard deviation Độ lệch chuẩn

TB Trung bình

TCC Tiêu chảy cấp

TCKD Tiêu chảy kéo dài

WHO World Health Organization Tổ chức Y tế Thế giới

.

.

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Nguyên nhân tiêu chảy không nhiễm trùng ở trẻ em [14] ............... 9

Bảng 1.2. Bảng đánh giá mất nước theo WHO [111]..................................... 12

Bảng 1.3. Các loại dịch bổ sung cho bệnh nhân không có mất nước [111] ... 14

Bảng 2.1. Thông số kỹ thuật máy đo pH........................................................ 35

Bảng 2.2. Bảng liệt kê các biến số.................................................................. 35

Bảng 2.3. Đánh giá lâm sàng mức độ mất nước............................................. 39

Bảng 3.1. Đặc điểm giới tính, tuổi.................................................................. 44

Bảng 3.2. Tỉ lệ chủng ngừa vắc-xin Rotavirus (n=52) ................................... 47

Bảng 3.3. Tần suất đi tiêu (n=52)................................................................... 47

Bảng 3.4. Tình trạng mất nước ....................................................................... 49

Bảng 3.5. Triệu chứng lâm sàng (n=52)......................................................... 49

Bảng 3.6. Kết quả soi phân (n=15)................................................................. 50

Bảng 3.7. Kết quả cấy phân (n=9).................................................................. 51

Bảng 3.8. Các phương pháp điều trị (n=52) ................................................... 51

Bảng 3.9. Thời gian nằm viện (n=52)............................................................. 52

Bảng 3.10. So sánh tỉ lệ BDNLT ở trẻ TCC và TCKD (n=52)...................... 53

Bảng 3.11. So sánh tỉ lệ BDNLT ở trẻ SDD (n=52)....................................... 53

Bảng 3.12. Giá trị pH phân ở trẻ TCC và TCKD (n=52)............................... 54

Bảng 3.13. So sánh pH phân ở trẻ TCC và TCKD (n=52)............................. 54

.

.

vi

Bảng 3.14. pH phân và tình trạng suy dinh dưỡng (n=52)............................. 56

Bảng 3.15. pH phân và chế độ dinh dưỡng (n=52)......................................... 56

Bảng 3.16. pH phân và phân mùi chua (n=52)............................................... 57

Bảng 3.17. pH phân và hăm hậu môn (n=52)................................................. 57

Bảng 3.18. pH phân và sử dụng kháng sinh (n=52) ....................................... 58

Bảng 3.19. pH phân ở trẻ bất dung nạp lactose (n=52).................................. 58

Bảng 4.1. Đặc điểm về tuổi giữa các nghiên cứu ........................................... 60

Bảng 4.2. Tỉ lệ BDNLT và tình trạng SDD giữa các nghiên cứu................... 67

.

.

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ

Hình 1.1 Cơ chế tiêu chảy thẩm thấu do kém hấp thu lactose [65]................ 10

Hình 1.2. Men lactase phân cắt lactose thành galactose và glucose [33]....... 13

Hình 1.3. Mối tương quan giữa pH phân và các chủng vi khuẩn được xác định

thông qua giải trình tự gen đánh dấu 16S rRNA [49]..................................... 20

Hình 1.4. pH phân trong tiêu chảy do các nguyên nhân khác nhau [27]........ 23

Hình 2.1. Máy đo pH phân ............................................................................. 34

Biểu đồ 3.1. Tình trạng dinh dưỡng................................................................ 45

Biểu đồ 3.2. Chế độ ăn ................................................................................... 46

Biểu đồ 3.3. Tính chất phân............................................................................ 48

Biểu đồ 3.4. pH phân theo ngày ở trẻ TCC (n=138) ...................................... 55

Sơ đồ 2.1. Sơ đồ thực hiện nghiên cứu........................................................... 40

Sơ đồ 3.1. Sơ đồ nhập và loại trừ trong nghiên cứu ....................................... 43

.

.

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

Tiêu chảy là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong ở trẻ nhũ nhi

và trẻ nhỏ, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển [68], [88]. Tiêu chảy xếp

hàng thứ 2 trong số những nguyên nhân chính gây tử vong ở trẻ em trên toàn

thế giới và gây ra khoảng 1,5 đến 2 triệu trường hợp tử vong mỗi năm ở trẻ em

dưới 5 tuổi [10]. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ở các nước có thu nhập

thấp, trẻ dưới 3 tuổi trung bình trải qua ba đợt tiêu chảy một năm, mỗi đợt tiêu

chảy có thể dẫn đến mất nước, rối loạn điện giải và gây thiếu các dưỡng chất

cần thiết cho sự tăng trưởng. Do đó tiêu chảy là một nguyên nhân quan trọng

dẫn đến suy dinh dưỡng ở trẻ em [104]. Ngược lại, trẻ suy dinh dưỡng sẽ có

nguy cơ cao bị các biến chứng nặng, đe dọa tính mạng do tiêu chảy.

Nguyên nhân chính của bệnh tiêu chảy ở trẻ dưới 5 tuổi là nhiễm trùng

đường ruột do nhiều loại vi-rút, vi khuẩn hoặc ký sinh trùng gây ra. Tiêu chảy

nhiễm trùng có thể gây tổn thương các tế bào biểu mô đường ruột gây thiếu

men lactase thứ phát, do đó gây ra tình trạng kém hấp thu lactose. Vì vậy trẻ

nhỏ bị tiêu chảy đặc biệt là tiêu chảy kéo dài có thể tạm thời không thể tiêu hóa

được đường lactose, loại đường phổ biến nhất có trong sữa mẹ và sữa công

thức, điều này có thể làm cho tình trạng tiêu chảy nặng hơn, kéo dài hơn và có

thể dẫn đến suy dinh dưỡng. Tỉ lệ bất dung nạp lactose thứ phát ở trẻ tiêu chảy

khá cao, chiếm tỉ lệ 16,3% ở trẻ tiêu chảy kéo dài và tăng lên 25,5% ở nhóm

trẻ tiêu chảy có kèm suy dinh dưỡng nặng [4], [81]. Việc chẩn đoán tình trạng

bất dung nạp lactose, thường dựa vào xét nghiệm hơi thở hydrogen hay xét

nghiệm dung nạp lactose là một xét nghiệm xâm lấn, hơn nữa những xét nghiệm

này cần phải có sự hợp tác từ bệnh nhân nên khó thực hiện ở trẻ nhỏ, tốn nhiều

thời gian, chi phí và độ nhạy không cao [35]. Theo hướng dẫn của Ủy ban Dinh

.

.

2

dưỡng thuộc Viện hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) về bất dung nạp lactose, ở

trẻ nhũ nhi bị tiêu chảy nếu nghi ngờ có tình trạng bất dung nạp lactose thì có

thể tầm soát bằng xét nghiệm đo pH phân với độ nhạy cao [50], điều này rất

phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất và tình hình bệnh tật tại các quốc gia có

nguồn lực hạn chế. Do đó, đã có nghiên cứu tiến hành ở Uganda năm 2010, sử

dụng xét nghiệm đo pH phân để chẩn đoán tình trạng bất dung nạp lactose ở

những trẻ tiêu chảy kèm suy dinh dưỡng nặng, cho thấy tỉ lệ bất dung nạp lac￾tose là khá cao, chiếm đến 25,5% trẻ tiêu chảy [81].

Tuy nhiên, chúng tôi chưa tìm thấy nghiên cứu nào tiến hành đo pH phân

ở trẻ tiêu chảy được thực hiện tại Việt Nam. Chính vì vậy, chúng tôi tiến hành

nghiên cứu đề tài ”Đặc điểm pH phân của trẻ tiêu chảy cấp và tiêu chảy kéo

dài tại Bệnh viện Nhi đồng 1” góp phần bổ sung dữ liệu về đặc điểm pH phân

ở trẻ tiêu chảy, gợi ý chẩn đoán sớm tình trạng bất dung nạp lactose, nhằm giúp

rút ngắn thời gian tiêu chảy cũng như giảm nguy cơ thất bại điều trị ở bệnh nhi.

.

.