Đặc điểm của tiếng Anh giao tiếp: nghiên cứu ứng dụng dạy tiếng Anh cho các lớp không chuyên ngữ tại Đại học Quảng Bình

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI



LÊ THỊ HẰNG

ĐẶC ĐIỂM CỦA TIẾNG ANH GIAO TIẾP: NGHIÊN CỨU

ỨNG DỤNG DẠY TIẾNG ANH CHO CÁC LỚP KHÔNG

CHUYÊN NGỮ TẠI ĐẠI HỌC QUẢNG BÌNH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN

CHUYÊN NGÀNH : NGÔN NGỮ HỌC ỨNG DỤNG

MÃ SỐ : 62 22 01 05

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. VŨ THỊ THANH HƢƠNG

HÀ NỘI- năm 2014

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các kết quả,

số liệu nêu trong luận án là hoàn toàn trung thực và chƣa đƣợc ai công bố trong bất kỳ

công trình nào khác.

Tác giả luận án

Lê Thị Hằng

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi mong muốn đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình đến PGS.TS. Vũ Thị

Thanh Hƣơng - Viện Ngôn ngữ học-Viện hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, cô đã

tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi về lý luận, nội dung, phƣơng pháp nghiên cứu và động

viên tôi trong suốt quá trình học tập để hôm nay bản luận án đƣợc hoàn thành.

Nhân dịp này, tôi cũng xin chân thành cảm ơn GS.TS. Nguyễn Đức Tồn,

GS.TS. Nguyễn Văn Khang và tập thể các thầy cô tại Viện Ngôn ngữ học-Viện hàn

lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã cho tôi những lời khuyên, những chỉ bảo và định

hƣớng nghiên cứu trong suốt quá trình học tập.

Tôi xin gửi tới Ban giám hiệu Trƣờng Đại học Quảng Bình và tập thể cán bộ,

giảng viên Khoại Ngoại Ngữ những lời cảm ơn sâu sắc đã ủng hộ, tạo điều kiện về cơ

sở vật chất, và thời gian để tôi có thể học tập, tiến hành giảng dạy thực nghiệm bảo

đảm đúng yêu cầu của luận án.

Xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp tham gia giảng dạy thực nghiệm và các

em sinh viên đã đồng hành cùng tôi trong quá trình thực hiện đề tài.

Cuối cùng tôi xin đƣợc trân trọng gửi lời cảm ơn đến các nhà khoa học, các

đồng nghiệp trong lĩnh vực nghiên cứu của luận án đã đóng góp những ý kiến quý báu

về chuyên môn và cung cấp tƣ liệu để tôi hoàn thành luận án này. Xin cảm ơn những

ngƣời thân và bạn bè đã dành cho tôi tình cảm và tinh thần tốt nhất trong quá trình học

tập.

Quảng Bình, tháng 6 năm 2014

Tác giả

Lê Thị Hằng

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................I

LỜI CẢM ƠN................................................................................................................II

MỤC LỤC....................................................................................................................III

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT......................................... VIII

DANH MỤC CÁC BẢNG ..........................................................................................IX

DANH MỤC CÁC HÌNH.............................................................................................X

MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI.............................................................................................1

2. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM TIẾNG ANH GIAO

TIẾP VÀ VIỆC ỨNG DỤNG DẠY TIẾNG ANH NHƢ MỘT NGOẠI NGỮ THEO

ĐƢỜNG HƢỚNG GIAO TIẾP....................................................................................2

2.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ....................................................................2

2.2. Tình hình nghiên cứu ứng dụng dạy tiếng Anh giao tiếp cho sinh viên đại học

không chuyên ngữ ở Việt Nam..................................................................................6

3. MỤC ĐÍCH, CÂU HỎI VÀ NỘI DUNG NGHIÊN CỨU........................................8

3.1. Mục đích nghiên cứu..........................................................................................8

3.2. Câu hỏi nghiên cứu............................................................................................8

3.3. Nội dung nghiên cứu..........................................................................................8

4. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..........................................................9

5. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................................................9

6. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN........................................................10

7. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN.................................................................................10

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN.................................................................................12

1. 1. ĐẶC ĐIỂM CỦA TIẾNG ANH GIAO TIẾP .....................................................12

1.1.1. Mô hình tiến trình giao tiếp tương hỗ .........................................................12

1.1.1.1. Một số khái niệm cơ bản........................................................................12

iv

1.1.1.2. Các thành tố tác động đến tiến trình giao tiếp tƣơng hỗ........................16

1.1.1.3. Chức năng của giao tiếp.........................................................................19

1.1.2. Đặc điểm của tiếng Anh giao tiếp ................................................................21

1.1.2.1. Đặc điểm chính ......................................................................................21

1.1.2.2. Đặc điểm về chức năng..........................................................................23

1.1.2.3. Đặc điểm về phong cách và ngữ vực ....................................................25

1.1.2.4. Đặc điểm văn hoá- xã hội nơi ngôn ngữ đƣợc sử dụng .........................27

1.2. ĐƢỜNG HƢỚNG GIAO TIẾP TRONG DẠY NGÔN NGỮ THỨ HAI............29

1.2.1. Tiến trình học và thụ đắc ngôn ngữ thứ hai .................................................30

1.2.1.1. Tiến trình chung.....................................................................................30

1.2.1.2. Tiến trình thụ đắc từ vựng và ngữ pháp.................................................32

1.2.2. Các thuyết thụ đắc ngôn ngữ thứ hai theo đường hướng giao tiếp..............34

1.2.3. Khái niệm ngữ năng giao tiếp và ngữ thi giao tiếp. .....................................36

1.2.3.1. Khái niệm ngữ năng giao tiếp................................................................36

1.2.3.2. Khái niệm ngữ thi giao tiếp....................................................................39

1.2.4. Thuyết trí nhớ làm việc .................................................................................41

1.2.5. Một số vấn đề cơ bản trong dạy-học ngoại ngữ theo đường hướng giao tiếp ....45

1.2.5.1. Thiết kế mục tiêu và nội dung dạy-học..................................................45

1.2.5.2. Kiểm tra, đánh giá..................................................................................49

1.2.5.3. Tài liệu và phƣơng tiện dạy-học ............................................................50

1.2.5.4. Phƣơng pháp dạy-học ............................................................................52

1.3. ĐẶC ĐIỂM CỦA LỚP HỌC NGOẠI NGỮ THEO ĐƢỜNG HƢỚNG GIAO

TIẾP............................................................................................................................58

1.3.1. Vai trò của giáo viên.....................................................................................58

1.3.2. Vai trò của sinh viên .....................................................................................59

TIỂU KẾT ..................................................................................................................60

v

CHƢƠNG 2: THỰC TIỄN DẠY-HỌC VÀ NHU CẦU HỌC TIẾNG ANH VIẾT

CỦA SINH VIÊN KHÔNG CHUYÊN NGỮ TẠI ĐẠI HỌC QUẢNG BÌNH.......63

2.1. THỰC TIỄN DẠY-HỌC TIẾNG ANH KHÔNG CHUYÊN NGỮ TẠI ĐẠI HỌC

QUẢNG BÌNH...........................................................................................................63

2.1.1. Đặc điểm của tiếng Anh được giảng dạy cho sinh viên không chuyên ngữ

tại Trường Đại học Quảng Bình.............................................................................64

2.1.1.1. Kiểu loại tiếng Anh đƣợc đào tạo ..........................................................64

2.1.1.2. Mục tiêu đào tạo.....................................................................................65

2.1.2. Đặc điểm của sinh viên đại học không chuyên ngữ và điều kiện giảng dạy

tiếng Anh tại Trường Đại học Quảng Bình ............................................................65

2.1.2.1. Đặc điểm của sinh viên đại học không chuyên ngữ...............................65

2.1.2.2. Chƣơng trình học ...................................................................................70

2.1.2.3. Kiểm tra, đánh giá..................................................................................71

2.1.2.4. Việc sử dụng giáo trình và phƣơng tiện dạy-học...................................72

2.1.2.5. Việc dạy và học......................................................................................75

2.1.2.6. Nhận xét chung ......................................................................................77

2.2. KHẢO SÁT NHU CẦU HỌC TIẾNG ANH GIAO TIẾP VIẾT CỦA SINH

VIÊN KHÔNG CHUYÊN NGỮ TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG BÌNH ...................78

2.2.1. Đối tượng khảo sát .......................................................................................80

2.2.2. Kết quả khảo sát ...........................................................................................80

2.3. NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP ỨNG DỤNG DẠY TIẾNG ANH

GIAO TIẾP VIẾT.......................................................................................................80

2.3.1. Một số vấn đề lý thuyết liên quan đến việc dạy tiếng Anh giao tiếp viết......80

2.3.1.1. Giao tiếp bằng bút ngữ...........................................................................80

2.3.1.2. Bản chất của việc viết ............................................................................81

2.3.1.3. Phát triển sự thành thạo trong tiếng Anh giao tiếp viết cho sinh viên ở

mức trình độ thấp ................................................................................................85

vi

2.3.1.4. Các nguyên tắc dạy viết tiếng Anh không chuyên ở các trƣờng đại học

Việt Nam.............................................................................................................88

2.3.1.5. Đánh giá năng lực tiếng Anh giao tiếp viết ...........................................90

2.3.2. Đề xuất nhóm giải pháp nhằm ứng dụng dạy tiếng Anh giao tiếp viết ........92

2.3.2.1. Đề xuất thiết kế chƣơng trình.................................................................92

2.3.2.2. Đề xuất về kiểm tra, đánh giá năng lực viết tiếng Anh giao tiếp...........97

2.3.2.3. Đề xuất sử dụng tài liệu và phƣơng tiện dạy-học ................................100

2.3.2.4. Đề xuất các hoạt động dạy-học tiếng Anh giao tiếp viết.....................101

2.3.2.5. Đề xuất một số chiến lƣợc học.............................................................106

TIỂU KẾT ................................................................................................................107

CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM DẠY TIẾNG ANH GIAO TIẾP VIẾT

CHO SINH VIÊN KHÔNG CHUYÊN NGỮ ĐẠI HỌC QUẢNG BÌNH ............110

3.1. MỤC ĐÍCH, NỘI DUNG THỰC NGHIỆM .....................................................110

3.1.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................110

3.1.2. Nội dung thực nghiệm.................................................................................110

3.2. CÁC THÀNH VIÊN THAM GIA Ở LỚP THỰC NGHIỆM ............................112

3.2.1. Giảng viên dạy............................................................................................112

3.2.2. Đối tượng thực nghiệm...............................................................................112

3.3. NỘI DUNG VÀ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ, KIỂM CHỨNG KẾT QUẢ THỰC

NGHIỆM ..................................................................................................................113

3.3.1. Nội dung kiểm tra, đánh giá .......................................................................113

3.3.2. Các tiêu chí kiểm tra, đánh giá...................................................................114

3.4. QUY TRÌNH THỰC NGHIỆM.........................................................................114

3.4.1. Các bước tiến hành thực nghiệm................................................................114

3.4.2. Một số nội dung chính trong tiến trình giảng dạy thực nghiệm và thảo luận......116

3.4.2.1. Các nội dung đã đƣợc thống nhất và thảo luận với sinh viên trƣớc thực

nghiệm...............................................................................................................116

vii

3.4.2.2. Một số nội dung trong quá trình dạy thực nghiệm tiếng Anh giao tiếp

viết.....................................................................................................................121

3.5. KẾT QUẢ GIẢNG DẠY THỰC NGHIỆM VÀ THẢO LUẬN........................136

3.5.1. So sánh kết quả đánh giá năng lực tiếng Anh giao tiếp viết của sinh viên lớp

thực nghiệm và lớp chứng.....................................................................................136

3.5.1.1 Kết quả kiểm tra, đánh giá giai đoạn 1 (tiếng Anh II)..........................136

3.5.1.2. Kết quả kiểm tra, đánh giá giai đoạn 2 (tiếng Anh III)........................138

3.5.1.3. Đánh giá kết quả tổng thể năng lực tiếng Anh giao tiếp viết...............139

3.5.2. So sánh kết quả đánh giá năng lực tiếng Anh giao tiếp viết của sinh viên

trước và sau thực nghiệm .....................................................................................140

3.5.3.Thảo luận kết quả thực nghiệm ...................................................................141

TIỂU KẾT ................................................................................................................143

KẾT LUẬN, ĐỀ XUẤT VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................146

1. KẾT LUẬN...........................................................................................................146

2. KHUYẾN NGHỊ...................................................................................................148

3. ĐỀ XUẤT HƢỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO...............................................150

TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................151

I. TIẾNG VIỆT.........................................................................................................151

II. TIẾNG ANH ........................................................................................................153

CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ...................................166

viii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nghĩa của từ

ACTFL Hội đồng dạy ngoại ngữ Mỹ

CEFR Khung tham chiếu chung châu Âu

ĐC Đối chứng

ĐH Đại học

ĐHSP Đại học sƣ phạm

ĐHSPGD Đại học sƣ phạm Giáo dục

HĐ Hoạt động

ILR Hội bàn tròn các tổ chức ngôn ngữ

NNGT Ngôn ngữ giao tiếp

TN Thực nghiệm

ix

DANH MỤC CÁC BẢNG

Thứ tự Tên bảng Trang

2.1. Kết quả bài kiểm tra năng lực tiếng Anh đầu vào của SV khoá 52 74

2.2. Tiêu chí đánh giá năng lực viết trình độ A2 89

2.3. Đề xuất thang chấm điểm cho một sản phẩm viết 97

2.4. Mẫu bài tập Tìm ai đó 102

3.1. Đối tƣợng lớp dạy thực nghiệm và lớp đối chứng 112

3.2. So sánh điểm xếp loại bài kiểm tra tiếng Anh giai đoạn I của các

lớp thực nghiệm và lớp chứng

133

3.3. So sánh điểm xếp loại bài kiểm tra tiếng Anh giai đoạn II của các

lớp thực nghiệm và lớp chứng

134

x

DANH MỤC CÁC HÌNH

Thứ tự Tên sơ đồ, hình vẽ Trang

1.1. Tiến trình giao tiếp tƣơng hỗ đƣợc mô hình hóa từ quan điểm của

D.C. Barnlund (1970)

18

1.2. Thành tố ngữ năng giao tiếp trong sử dụng NNGT Bachman 38

1.3. Thành tố ngữ năng trong khung lý thuyết của Bachman 38

1.4. Mô hình Trí nhớ làm việc của Baddeley (2000) 43

1.5. Mô hình các bƣớc thiết kế chƣơng trình học dựa trên đề xuất của

J.D. Brown

48

2.1. Kết quả bài kiểm tra năng lực tiếng Anh đầu vào của 21 sinh viên

ĐHSPGDTiểu học khoá 52 75

2.2. Kết quả bài kiểm tra năng lực tiếng Anh đầu vào của 40 sinh viên

ĐHSP Toán khoá 52

75

2.3. Tiến trình dạy một bài học theo đƣờng hƣớng giao tiếp của

William Littlewood

100

3.1. Sƣờn bài viết thƣ 131

3.2. So sánh tiếng Anh giao tiếp viết giai đoạn I của lớp thực nghiệm

và lớp chứng

133

3.3. So sánh tiếng Anh giao tiếp viết giai đoạn II của lớp thực nghiệm

và lớp chứng

135

3.4. Số % sinh viên lớp thực nghiệm đạt trình độ A2 tiếng Anh giao

tiếp viết 135

3.5. Số % sinh viên lớp chứng đạt trình độ A2 tiếng Anh giao tiếp viết 136

3.6. So sánh tiếng Anh giao tiếp viết đầu vào và đầu ra của sinh viên 136

1

MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Nhờ chính sách đổi mới, phát triển nền kinh tế thị trƣờng của Đảng và Nhà nƣớc

khởi xƣớng từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI, và với sự phát triển của khoa học

công nghệ thông tin, nhu cầu sử dụng ngoại ngữ, đặc biệt là tiếng Anh để giao tiếp

quốc tế, phát triển kiến thức chuyên môn, và giao lƣu văn hóa xã hội trong quá trình

hội nhập của mọi ngƣời dân Việt Nam ngày càng cao. Theo đó, việc dạy và học tiếng

Anh trở nên quan trọng trong hệ thống giáo dục. Tất cả các trƣờng học và các cơ sở

đào tạo tiếng Anh đã luôn cố gắng đổi mới giáo trình, phƣơng pháp giảng dạy nhằm

đáp ứng nhu cầu thực tiễn này. Trong đó, dạy-học tiếng Anh theo đƣờng hƣớng giao

tiếp (communicative approach) còn gọi là dạy ngôn ngữ giao tiếp (communicative

language teaching) đang là vấn đề trung tâm nghiên cứu ứng dụng nhằm nâng cao chất

lƣợng môn học. Xu hƣớng dạy ngôn ngữ giao tiếp đã xuất hiện từ những năm 1970 và

cho đến nay đƣờng hƣớng dạy-học này đã phát triển rộng khắp thế giới và đem lại hiệu

quả giáo dục và đào tạo ngôn ngữ cao cho ngƣời sử dụng. Tuy nhiên, không có một mô

hình cụ thể nào đƣợc áp dụng cho tất cả các đối tƣợng và môi trƣờng đào tạo, cũng

chƣa có các nghiên cứu nào để hiểu rõ bản chất của việc dạy ngôn ngữ giao tiếp và

cách thức để ứng dụng đƣờng hƣớng dạy-học này vào dạy tiếng Anh đại học không

chuyên ngữ tại Việt Nam. Bên cạnh đó, các nghiên cứu ứng dụng chủ yếu tập trung tại

các nƣớc nói tiếng Anh và các nƣớc trong cộng đồng chung châu Âu, cho nên khi ứng

dụng vào châu Á và Việt Nam cần phải có những nghiên cứu để hiểu rõ bản chất của

việc dạy ngôn ngữ giao tiếp cũng nhƣ các nguyên tắc và đƣờng hƣớng dạy-học để ứng

dụng một cách phù hợp với mục tiêu và yêu cầu đào tạo của đối tƣợng học. Đó chính là

những lý do cơ bản để chúng tôi chọn Đặc điểm của tiếng Anh giao tiếp: Nghiên cứu

ứng dụng dạy tiếng Anh cho các lớp không chuyên ngữ tại Trường Đại học Quảng

Bình làm đề tài luận án.

2

2. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM TIẾNG ANH GIAO

TIẾP VÀ VIỆC ỨNG DỤNG DẠY TIẾNG ANH NHƢ MỘT NGOẠI NGỮ

THEO ĐƢỜNG HƢỚNG GIAO TIẾP

2.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới

Theo Jack Richards và Rodgers [139, tr.153-158], các nghiên cứu liên quan đến

đặc điểm của tiếng Anh trong giao tiếp và việc ứng dụng dạy tiếng Anh nhƣ một ngoại

ngữ theo đƣờng hƣớng giao tiếp xuất hiện từ những năm 1960, thể hiện qua những thay

đổi cách dạy theo tình huống truyền thống ở Anh. Nhƣng cũng giống nhƣ phƣơng pháp

nghe-nói không còn đƣợc sử dụng nhiều ở Mỹ giữa những năm 1960, các nhà ngôn

ngữ học ứng dụng Anh bắt đầu đặt câu hỏi về tính hiệu quả của việc dạy ngôn ngữ dựa

trên tình huống. Điều này phản ánh một phần những phê phán của nhà ngôn ngữ học

Mỹ Noam Chomsky [64] trong cuốn sách “Các cấu trúc cú pháp” của ông. Trong đó,

ông nói rằng các thuyết cấu trúc ngôn ngữ hiện tại không thể giải thích đƣợc các đặc

điểm cơ bản của ngôn ngữ đó là tính sáng tạo và tính duy nhất của các câu riêng lẻ. Vì

vậy, các nhà ngôn ngữ học ứng dụng Anh bắt đầu chú tâm đến hai khía cạnh khác của

ngôn ngữ đó là khía cạnh chức năng và giao tiếp. Họ nhận thấy rằng cần tập trung vào

việc dạy ngôn ngữ để đạt sự thành thạo trong giao tiếp chứ không phải dạy để nắm

vững các cấu trúc ngữ pháp. Nhiều học giả ủng hộ quan điểm này và do vậy đã xuất

hiện những nghiên cứu sâu hơn của các nhà ngôn ngữ học chức năng Anh. Trong đó,

Halliday [13], [dẫn theo 139] là ngƣời nổi bật với nhiều công trình nhƣ “Cấu trúc ngôn

ngữ và chức năng ngôn ngữ” (1970), “Khảo sát các chức năng ngôn ngữ” (1973),

“Ngôn ngữ với tƣ cách là một hệ thống tín hiệu xã hội: giải thích ngôn ngữ và ý nghĩa”

(1978). Halliday đã mô tả ngôn ngữ nhƣ một hệ thống tín hiệu mang nghĩa, ông nghiên

cứu tất cả các khía cạnh xã hội của nó và xem ngôn ngữ nhƣ một một sự sáng tạo của

xã hội loài ngƣời. Các thuyết về chức năng ngôn ngữ, đặc biệt là ngữ pháp chức năng

của ông là tiền đề cho việc ứng dụng trong dạy-học ngoại ngữ theo đƣờng hƣớng giao

tiếp sau này.

3

Còn ở Mỹ, việc nghiên cứu cũng tập trung vào khía cạnh ngôn ngữ học xã hội.

Trong đó phải kể đến một ấn phẩm đặc biệt của Gumperz và Dell Hymes xuất bản năm

1964 [92] có tựa đề “Khảo tả dân tộc học về giao tiếp” gồm những bài báo của các học

giả hàng đầu trong các lĩnh vực dân tộc học, xã hội học, ngôn ngữ học, triết học, tâm lý

học nói về các vấn đề xã hội cơ bản của giao tiếp bằng lời nói. Ấn phẩm này đã thu hút

sự quan tâm của nhiều học giả và là cầu nối cho ý tƣởng nghiên cứu ngôn ngữ nhƣ một

phƣơng tiện giao tiếp của một cộng đồng văn hoá-xã hội. Dell Hymes là ngƣời có

những cống hiến đầu tiên trong việc hình thành ý tƣởng dạy-học ngoại ngữ theo đƣờng

hƣớng giao tiếp. Ông đã dùng thuật ngữ “ngữ năng giao tiếp” (communicative

competence) vào năm 1966, sau này trở thành nền tảng để phát triển lý thuyết dạy

NNGT. Theo ông, ngữ năng cho chúng ta biết một câu có đúng ngữ pháp hay không,

còn ngữ năng giao tiếp cho chúng ta biết một phát ngôn có phù hợp hay không trong

một ngữ cảnh nhất định. Vì vậy, muốn giao tiếp tốt bằng ngoại ngữ cần nghiên cứu các

kiến thức mà con ngƣời cần có đƣợc để giao tiếp. Theo đề xuất của ông, nhiều học giả

đã nghiên cứu để tìm ra các thành tố tạo thành ngữ năng giao tiếp. Năm 1983, Michael

Canale and Merrill Swain xác định ngữ năng giao tiếp gồm 4 thành tố cơ bản phụ

thuộc lẫn nhau là năng lực ngữ pháp, năng lực diễn ngôn, năng lực văn hoá-xã hội và

năng lực chiến lƣợc. Sau đó, vào 1990 Lyle Bachman đã phát triển bổ sung thêm các

thành tố tạo thành ngữ năng giao tiếp trong sử dụng gồm kiến thức về thế giới, cơ chế

tâm-sinh lý trong một bối cảnh ngữ huống [dẫn theo 57, tr.249]. Ngoài ra, Dell Hymes

còn đề xuất mô hình giao tiếp bằng ngôn ngữ tự nhiên, phù hợp với ngữ cảnh văn hóa￾xã hội với 8 thành tố: Ngữ huống, Các thành viên tham gia, Mục đích, Chuỗi hành vi,

Cách diễn đạt, Các phƣơng tiện, Chuẩn tƣơng tác và chuẩn giải thích, Thể loại. Mô

hình này cùng với thuật ngữ ngữ năng giao tiếp của Dell Hymes đã mở ra một cách

nhìn mới trong việc dạy-học ngoại ngữ và nó đã đƣợc phát triển rộng khắp thế giới.

Ngữ năng giao tiếp là những gì chúng ta biết hay kiến thức NNGT của một

ngƣời, ngữ năng giao tiếp chỉ đƣợc biểu hiện trong thực tiễn thông qua ngữ thi giao

4

tiếp (communicative performance). Ngữ thi giao tiếp là sản phẩm ngôn ngữ thực tế mà

chúng ta có thể nhìn thấy đƣợc thông qua các kênh tri nhận và sản sinh ngôn ngữ nhƣ

nghe, nói, đọc, viết. Thông qua ngữ thi, ngữ năng giao tiếp mới đƣợc phát triển, duy trì,

và đƣợc đánh giá [145], [57], do đó việc xây dựng chuẩn đánh giá các mức trình độ

năng lực giao tiếp bằng ngoại ngữ thể hiện qua khả năng tiếp nhận và sản sinh ngôn

ngữ đích theo từng cấp độ là rất quan trọng trong một hệ thống giáo dục. Từ những

năm 1970 sau khi thuật ngữ ngữ năng giao tiếp ra đời và đƣợc xem là mục đích chính

của việc dạy-học ngoại ngữ, đã có một loạt các chƣơng trình, dự án cấp chính phủ Mỹ

với sự tham gia của nhiều thành viên có thẩm quyền trong xã hội. Các chuyên gia của

Mỹ và châu Âu cùng các học giả khác đã nỗ lực xây dựng chuẩn đánh giá chung về sự

thành thạo trong ngoại ngữ theo từng mức trình độ. Hai thành tựu nổi bật thu đƣợc từ

dự án Common Yardstick ở Mỹ là những ví dụ minh họa. Thành tựu thứ nhất là thang

đánh giá độ thành thạo về năng lực ngoại ngữ do Hội Bàn Tròn Các Tổ Chức Ngôn

Ngữ (Interagency Language Roundtable đƣợc viết tắt là ILR) biên soạn, thành tựu thứ

hai đƣợc sử dụng phổ biến hơn là thang đánh giá độ thành thạo về năng lực giao tiếp

bằng ngoại ngữ do Hội đồng dạy ngoại ngữ Mỹ (American Council on the Teaching of

Foreign Languages đƣợc viết tắt là ACTFL) biên soạn. Tuy nhiên, cách mô tả thang

đánh giá độ thành thạo của ACTFL và ILR mang tính khái quát nên đòi hỏi ngƣời tham

gia đánh giá phải có kinh nghiệm và đƣợc đào tạo tốt.

Trong khi đó, ở châu Âu vào những năm 70 xuất hiện nhu cầu đào tạo một số

ngôn ngữ chính cho ngƣời lớn để giao tiếp trong Thị trƣờng chung châu Âu. Hội Đồng

châu Âu đã tài trợ cho các cuộc họp về dạy ngôn ngữ, in ấn sách, các hoạt động xúc

tiến thành lập Tổ Chức Quốc Tế về ngôn ngữ học ứng dụng. Vào năm 1971, một nhóm

các chuyên gia đã bắt đầu khảo sát khả năng phát triển các khoá học ngoại ngữ theo hệ

thống tín chỉ. Trong hệ thống này các nhiệm vụ học đƣợc chia thành các đơn vị nhỏ

tƣơng ứng với các thành tố của nhu cầu ngƣời học và liên quan một cách hệ thống giữa

các đơn vị với nhau [139]. Nhóm đã sử dụng những nghiên cứu về nhu cầu sử dụng