Chuẩn bị xét xử sơ thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

VŨ THỊ THANH HƢƠNG

CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM

TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

C u n n n uật n sự và tố tụng hình sự

Mã số 60 38 01 04

N ƣời ƣớng dẫn khoa học: TS. VÕ THỊ KIM OANH

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết

quả nêu trong luận văn chưa được công bố trong bất cứ công trình nào khác. Các

số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đều bảo đảm tính chính xác, trung thực

và có căn cứ tin cậy.

Người cam đoan

Vũ Thị Thanh Hương

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Bộ công an BCA

Bộ luật hình sự BLHS

Bộ luật tố tụng hình sự BLTTHS

Bộ quốc phòng BQP

Bộ y tế BYT

Cơ quan điều tra CQĐT

Hội đồng Thẩm phán HĐTP

Kiểm sát viên KSV

Tòa án nhân dân TAND

Tòa án nhân dân Tối cao TANDTC

Viện kiểm sát VKS

Viện kiểm sát nhân dân tối cao VKSNDTC

Xã hội chủ nghĩa XHCN

MỤC ỤC

PHẦN MỞ ĐẦU.................................................................................................................1

CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM

TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM ....................................................................6

1.1 . Khái niệm chung về chuẩn bị xét xử sơ t ẩm vụ án hình sự..................................6

1.1.1. Khái niệm xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ....................................................................6

1.1.2. Khái niệm, ý nghĩa của chuẩn bị xét xử sơ thẩm trong tố tụng hình sự Việt

Nam ....................................................................................................................................10

1.1.3. Chủ thể tiến hành hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự.....................14

1.2. Sơ lƣợc qu định pháp luật tố tụng hình sự về chuẩn bị xét xử sơ t ẩm từ

năm 1954 đến trƣớc k i có B TTHS năm 2003 ...........................................................16

1.3. Chuẩn bị xét xử sơ t ẩm trong luật tố tụng hình sự một số nƣớc trên thế

giới .....................................................................................................................................18

1.3.1. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm trong tố tụng hình sự Cộng hòa Liên bang Nga ..............18

1.3.2. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm trong tố tụng hình sự Cộng hòa liên bang Hoa Kỳ..........19

1.3.3. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm trong tố tụng hình sự Cộng hòa nhân dân Trung Hoa ....20

1.3.4. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm trong tố tụng hình sự Nhật Bản........................................21

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1.................................................................................................23

CHƢƠNG 2. PHÁP UẬT THỰC ĐỊNH VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM

VỤ ÁN HÌNH SỰ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG ...........................................................24

2.1. Pháp luật thực định về thụ lý vụ án hình sự, phân công giải quyết và thực

tiễn áp dụng ......................................................................................................................24

2.2. Pháp luật thực định về thời hạn chuẩn bị xét xử sơ t ẩm vụ án hình sự và

thực tiễn áp dụng..............................................................................................................26

2.2.1. Pháp luật thực định về thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự.................26

2.2.2. Thực tiễn áp dụng thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự và một số

vướng mắc cần giải quyết ..................................................................................................29

2.3. Pháp luật thực định về nghiên cứu hồ sơ vụ án hình sự và thực tiễn áp dụng ...31

2.4. Nhữn trƣờng hợp cần phải trao đổi, thống nhất giữa VKS và Tòa án..............34

2.5. Pháp luật thực định về các quyết định của Tòa án trong thời gian chuẩn bị

xét xử sơ t ẩm vụ án hình sự và thực tiễn áp dụng ......................................................36

2.5.1. Quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung và thực tiễn áp dụng...............................36

2.5.2. Quyết định tạm đình chỉ vụ án và thực tiễn áp dụng ...............................................41

2.5.3. Quyết định đình chỉ vụ án và thực tiễn áp dụng ......................................................44

2.5.4. Quyết định áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp ngăn chặn và thực tiễn

áp dụng...............................................................................................................................48

2.5.5. Pháp luật thực định về Quyết định đưa vụ án ra xét xử và thực tiễn áp dụng ........51

2.6. Những việc làm cần thiết để chuẩn bị mở phiên tòa và thực tiễn áp dụng..........52

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2.................................................................................................56

CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ

THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ................................................................................................57

3.1. Cải các tƣ p áp v n u cầu nâng cao hiệu quả chuẩn bị xét xử sơ t ẩm vụ

án hình sự..........................................................................................................................57

3.2. Các giải pháp nâng cao hoạt động chuẩn bị xét xử sơ t ẩm vụ án hình sự.........60

3.2.1. Các giải pháp về pháp luật ......................................................................................60

3.2.2. Các giải pháp khác...................................................................................................64

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3.................................................................................................67

KẾT LUẬN.......................................................................................................................68

-1-

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Ở nước ta, quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp giữa

các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư

pháp. Hoạt động tư pháp là một trong những phương thức thực hiện quyền lực nhà

nước thông qua hoạt động điều tra, hoạt động thực hành quyền công tố, hoạt động

xét xử và hoạt động thi hành án, có sự phân định rạch ròi giữa chức năng buộc tội,

chức năng gỡ tội và chức năng xét xử. Điều 127 Hiến pháp năm 1992 quy định:

“Tòa án nhân dân Tối cao, các Tòa án nhân dân địa phương, các Tòa án quân sự và

các Tòa án khác do luật định là những cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội

chủ nghĩa Việt Nam”. Điều 102 Hiến pháp năm 2013 tiếp tục khẳng định: “Tòa án

nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực

hiện quyền tư pháp”. Do vậy, Tòa án là cơ quan xét xử duy nhất của nước Cộng hòa

xã hội chủ nghĩa (CHXHCN) Việt Nam và xét xử các vụ án hình sự là một trong

những nhiệm vụ của Tòa án để thực hiện chức năng đó.

Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là giai đoạn quan trọng nhất của quá trình giải

quyết vụ án hình sự. Khi tiến hành xét xử, Tòa án mà cụ thể là Hội đồng xét xử

(HĐXX) sẽ tập trung xác định sự thật khách quan của vụ án, đánh giá một cách tổng

thể, khách quan các chứng cứ do các bên cung cấp, xem xét đầy đủ, toàn diện ý kiến

của Kiểm sát viên, bị cáo và những người tham gia tố tụng khác, Tòa án nhân danh

nước CHXHCN Việt Nam để định tội danh đối với bị cáo, áp dụng hình phạt tương

ứng với hành vi phạm tội, tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi đó

gây ra, nhằm đạt được mục đích là xử lý người phạm tội, bảo vệ chế độ xã hội chủ

nghĩa (XHCN), bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của nhà nước, tổ chức và công

dân.

Để việc xét xử vụ án hình sự bảo đảm tính chính xác, khách quan, công bằng,

bình đẳng, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt tội phạm, không làm

oan người vô tội, giữ nghiêm kỷ cương phép nước và bảo vệ các quyền, lợi ích hợp

pháp của nhà nước, tổ chức và công dân, thì quá trình xét xử sơ thẩm vụ án hình sự

đòi hỏi phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, trong đó có khâu chuẩn bị xét xử. Kết

quả phiên toà phụ thuộc rất nhiều vào hoạt động này. Khi thực hiện các hoạt động

chuẩn bị xét xử, Thẩm phán được phân công giải quyết, xét xử vụ án hình sự phải

-2-

chuẩn bị những điều kiện cần thiết để đưa vụ án ra xét xử theo đúng thời hạn quy

định của Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) nếu như không thuộc trường hợp phải

trả hồ sơ yêu cầu điều tra bổ sung, tạm đình chỉ hoặc đình chỉ vụ án.

Đảng và nhà nước ta luôn quan tâm đến cải cách tư pháp, xem đây là một

trong những nhân tố thúc đẩy quá trình xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền

XHCN, thể hiện qua các Nghị quyết của Đảng và các văn kiện Đại hội đại biểu toàn

quốc lần thứ IX, X, XI của Đảng. Nội dung của Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày

02/6/2005 của Bộ chính trị nêu rõ: “Đòi hỏi của công dân và xã hội đối với cơ quan

tư pháp ngày càng cao; các cơ quan tư pháp phải thật sự là chỗ dựa của nhân dân

trong việc bảo vệ công lý, quyền con người, đồng thời phải là công cụ hữu hiệu bảo

vệ pháp luật và pháp chế XHCN, đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm và vi

phạm”. Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ X cũng đặt ra nhiệm vụ: “Xây dựng nền tư

pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, quyền con

người” và văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XI tiếp tục đặt ra nhiệm vụ: “Đẩy mạnh

xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, trong đó đẩy mạnh việc thực hiện chiến lược

cải cách tư pháp đến năm 2020, xây dựng hệ thống tư pháp trong sạch, vững mạnh,

bảo vệ công lý, tôn trọng và bảo vệ quyền con người,…, bảo đảm cải cách hoạt động

tư pháp, …”. Như vậy, cải cách tư pháp nói chung, cải cách tư pháp trong lĩnh vực

tư pháp hình sự nói riêng có liên quan chặt chẽ đến chất lượng giải quyết, xét xử các

vụ án hình sự.

BLTTHS năm 2003 ra đời trên cơ sở kế thừa và có sửa đổi, bổ sung những

quy định của BLTTHS năm 1988. Qua hơn 10 năm thực hiện, BLTTHS năm 2003

đã bộc lộ một số hạn chế nhất định, không còn phù hợp với tình hình mới. Vì vậy,

việc sửa đổi, bổ sung BLTTHS năm 2003, trong đó có những quy định về hoạt động

chuẩn bị xét xử, là rất cần thiết và cấp bách trong công cuộc cải cách tư pháp do

Đảng ta đề xướng hiện nay, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN

Việt Nam theo hướng hiện đại, hiệu quả, dân chủ, bảo đảm quyền con người, quyền

công dân, ….. Đây cũng là lý do mà tác giả chọn đề tài: “Chuẩn bị xét xử sơ thẩm

trong tố tụng hình sự Việt Nam” làm đề tài luận văn tốt nghiệp.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

BLTTHS năm 2003 được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt

Nam thông qua ngày 26/11/2003 và có hiệu lực ngày 01/7/2004, theo sau nó là các