Chuẩn bị xét xử phúc thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

----------------------------------

NGUYỄN THÀNH LƢỢNG

CHUẨN BỊ XÉT XỬ PHÚC THẨM

TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

TP.HỒ CHÍ MINH 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

----------------------------------

NGUYỄN THÀNH LƢỢNG

CHUẨN BỊ XÉT XỬ PHÚC THẨM

TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THAC SĨ LUẬT HỌC

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ

MÃ SỐ: 60 38 01 04

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Hoàng Thị Minh Sơn

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các

kết quả nêu trong luận văn chưa được công bố trong bất cứ công trình nào

khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đều đảm bảo tính chính

xác, trung thực và có căn cứ tin cậy.

Người cam đoan

Nguyễn Thành Lượng

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Bộ luật hình sự BLHS

Bộ luật tố tụng hình sự BLTTHS

Hội đồng xét xử HĐXX

Tố tụng hình sự TTHS

Toà án nhân dân TAND

Tòa án nhân dân tối cao TANDTC

Viện kiểm sát VKS

Viện kiểm sát nhân dân VKSND

Xã hội chủ nghĩa XHCN

Xét xử sơ thẩm XXST

Xét xử phúc thẩm XXPT

MỤC LUC

Trang

MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1

CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ

PHÚC THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ. .................................................................. 9

1.1. Khái niệm và đặc điểm của chuẩn bị xét xử vụ án hình sự ..................... 9

1.1.1. Khái niệm chuẩn bị xét xử phúc thẩm................................................................. 9

1.1.2. Đặc điểm của chuẩn bị xét xử phúc thẩm ............................................... 14

1.2. Chủ thể có trách nhiệm chuẩn bị xét xử phúc thẩm............................... 15

1. 3. Ý nghĩa của việc chuẩn bị xét xử phúc thẩm ......................................... 21

Kết luận chương 1 ................................................................................................23

CHƢƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VÀ MỘT

SỐ KỸ NĂNG CHUẨN BỊ XÉT XỬ PHÚC THẨM ....................25

2.1. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về chuẩn bị xét xử phúc thẩm vụ án

hình sự ..............................................................................................................................25

2.2.1 Phạm vi và thời hạn chuẩn bị xét xử phúc thẩm................................................25

2.1.2 Thành phần của hội đồng xét xử phúc thẩm và những người cần được triệu

tham gia phiên tòa phúc thẩm ............................................................................ 27

2.1.3 Bổ sung xem xét chứng cứ trong giai đoạn chuẩn bị xét xử phúc thẩm .........31

2.1.4 Việc áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn trong chuẩn bị xét xử

phúc thẩm...............................................................................................................33

2.2. Kỹ năng chuẩn bị xét xử phúc thẩm vụ án hình sự..........................................35

2.2.1. Nhận và thụ lý hồ sơ ...........................................................................................35

2.2.2. Nghiên cứu hồ sơ ..................................................................................................38

2.2.3. Gửi hồ sơ vụ án cho viện kiểm sát cùng cấp đối với Tòa án cấp phúc thẩm

.................................................................................................................................48

Kết luận chương 2 .................................................................................................49

CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ

CHUẨN BỊ XÉT XỬ PHÚC THẨM............................................................... 51

3. 1. Thực trạng chuẩn bị xét xử phúc thẩm vụ án hình sự .................................51

3.1.1 Đánh giá khái quát những kết quả đạt được về công tác chuẩn bị xét xử phúc

thẩm ..............................................................................................................51

3.1.2 Một số vi phạm phổ biến trong chuẩn bị xét xử phúc thẩm vụ án hình sự và

nguyên nhân ..........................................................................................................54

3.2 Giải pháp nâng cao hiệu quả chuẩn bị xét xử phúc thẩm...............................71

3.2.1 Về lập pháp........................................................................................................... 72

3.2.2 Về thực thi pháp luật ............................................................................................77

Kết luận chương 3 ...............................................................................................79

Kết luận chung ........................................................................................................8

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Đẩy mạnh xây dựng nhà nước pháp quyền là một trong những định hướng

cơ bản của Đảng ta đã được khẳng định và từng bước hoàn thiện. Từ nghị quyết

Trung ương 8 (khóa VII) đến Đại hội VIII của Đảng và tiếp tục qua các kỳ đại

hội Đảng toàn quốc cho đến nay. Vấn đề cải cách tư pháp và hoàn thiện hệ thống

pháp luật luôn được Đảng ta quan tâm, việc nâng cao chất lượng và đổi mới về tố

chức, hoạt động của các cơ quan tư pháp, đáp ứng từng bước yêu cầu đổi mới

ngày càng phát triển cho toàn xã hội, trong khu vực và trên thế giới. Nhằm góp

phần trong đấu tranh phòng chống tội phạm, phát huy tính dân chủ xã hội chủ

nghĩa, bảo vệ quyền con người và tính nhân đạo của pháp luật là một yêu cầu cấp

thiết hiện nay ở nước ta.

Nhà nước ta là Nhà nước Pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do

nhân dân, vì dân do Đảng lãnh đạo. Nhà nước chăm lo, phục vụ nhân dân, bảo vệ

các quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân. Tổ chức và hoạt động của bộ máy

nhà nước ta được xây dựng trên nguyên tắc tập trung dân chủ. Quyền lợi Nhà

nước là thống nhất, có sự phân công phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan

trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Nhà nước ban

hành pháp luật, tổ chức quản lý xã hội bằng pháp luật và không ngừng tăng

cường pháp chế xã hội. Vì vậy Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI

của Đảng Cộng Sản Việt nam (Họp từ ngày 12/01/2011 đến ngày 19/01/2011 tại

Thủ đô Hà Nội) tiếp tục các định hướng của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X,

một lần nữa Đảng ta khẳng định quan điểm, mục tiêu chiến lược phát triển kinh

tế - xã hội 10 năm (2011 – 2020) về việc “Tiếp tục đẩy mạnh xây dựng Nhà nước

pháp quyền xã hội Việt Nam”. Trong đó “Đẩy mạnh việc thực hiện chiến lược

cải cách tư pháp đến năm 2020, xây dựng hệ thống tư pháp trong sạch, vững

mạnh, bảo vệ công lý, tôn trọng và bảo vệ quyền con người, hoàn thiện chính

sách, pháp luật về hình sự, dân sự, thủ tụng tố tụng tư pháp và về tổ chức bộ máy

của các cơ quan tư pháp, bảo đảm tính khoa học đồng bộ, đề cao tính độc lập,

khách quan, tuân thủ pháp luật của từng cơ quan và chức danh tư pháp. Đổi mới

hệ thống tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử, bảo đảm cải cách hoạt động tư

pháp, mở rộng thẩm quyền xét xử của Tòa án... Nâng cao trình độ chuyên môn,

nhân cách và đạo đức nghề nghiệp của đội ngũ cán bộ tư pháp và bổ trợ tư

2

pháp, tăng cường các cơ chế giám sát, bảo đảm sự tham gia giám sát của nhân

dân đối với hệ thống tư pháp”1

Các quan điểm và đường lối trên của Đảng về cải cách tư pháp đã từng

bước được thể chế hóa trong các văn bản Pháp luật Nhà nước được Quốc hội

thông qua như Hiến pháp năm 1992, Bộ luật hình sự năm 1999, Bộ luật Tố tụng

hình sự năm 2003, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân và Luật Tổ chức Viện kiểm sát

nhân dân 2002 ...

Bộ Luật Tố tụng hình sự đầu tiên nước ta ban hành 1988 có hiệu lực thi

hành ngày 01/09/1989 và qua 3 lần sửa đổi bổ sung (tháng 07/1990, 12/1992,

06/2000) và tiếp tục đến 26/10/2003 Bộ luật Tố tụng hình sự mới được ban hành

đã góp phần đáp ứng kịp thời yêu cầu thực tiễn trong giai đoạn vừa qua, phát huy

tác dụng tích cực trong việc đấu tranh phòng chống tội phạm, bảo vệ các quyền

và lợi ích hợp pháp của công dân; Xử lý kịp thời nghiêm minh các hành vi phạm

tội, không để lọt kẽ gian, không làm oan người không có tội. Đảm bảo cho hoạt

động của các cơ quan tiến hành tố tụng, đạt được mục đích và nhiệm vụ đề ra..

Tuy nhiên bên cạnh những kết quả đạt được nhiểu quy định của Bộ luật

Tố tụng hình sự về xét xử sơ thẩm, phúc thẩm vụ án hình sự nói chung và chuẩn

bị xét xử sơ thẩm, phúc thẩm nói riêng đã thể hiện nhiểu vướng mắc mà Tòa án

cấp sơ thẩm, phúc thẩm còn gặp phải trong quá trình áp dụng vào thực tiễn xét

xử hoặc còn nhiều quan điểm tranh luận chưa thống nhất, chưa phù hợp với yêu

cầu và tình hình phát triển xã hội hiện nay; gây ảnh hưởng đến chất lượng và

hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm và xét xử người phạm tội phục vụ

nhiệm vụ chính trị địa phương; chưa bảo vệ kịp thời lợi ích của nhà nước, của xã

hội và lợi ích chính đáng của nhân dân. Đặc biệt là những quy định về chuẩn bị

xét xử phúc thẩm chưa được quy định cụ thể các bước chuẩn bị cho phiên tòa

phúc thẩm, các quy định về thủ tục xét xử là quy định cho việc phải làm khi đã

mỡ phiên tòa; cấp phúc thẩm chỉ dựa vào những quy định về chuẩn bị xét xử sơ

thẩm và bổ sung thêm các việc cần thiết qua thực tiển xét xử chứ không có quy

định hoặc văn bản hướng dẫn nào.

Qua 09 năm thực hiện trước điều kiện kinh tế đất nước đã và đang phát

triển BLTTHS cũng đã bộc lộ nhiều khiếm khuyết và bất cập cần được sửa đổi

bổ sung. Việc nghiên cứu làm sáng tỏ về mặt lý luận, pháp lý và thực tiễn áp

1 Văn kiện Đại Hội Đảng Toàn Quốc của Ban Chấp Hành Trung ương Đảng Cộng Sản Việt Nam. (Tìm hiểu

đường lối đổi mới của ĐCSVN sau ĐH Đại biểu toàn quốc lần XI. NXB lao động 2011. tr.226).

3

dụng các quy định về chuẩn bị xét xử phúc thẩm trong Tố tụng hình sự Việt

Nam, đồng thời chỉ ra những bất cập vướng mắc trong thực tiễn và nguyên nhân

để sửa chữa bổ sung và hoàn thiện Bộ luật Tố tụng hình sự 2003 (thông qua ngày

26/10/2003) cũng là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng. Trên cơ sở đó đưa ra

những quan điểm phù hợp và cơ sở khoa học để tiếp tục nâng cao nhận thức và

lý luận về những quy định chuẩn bị xét xử phúc thẩm vụ án hình sự là nhiệm vụ

cấp thiết quan trọng không thể thiếu đối với khoa học tố tụng hiện nay.

Mặt khác thời gian qua, chủ trương, đường lối về cải cách tư pháp được

Đảng, Nhà nước ta tích cực triển khai và xem đây là một trong những nhân tố

quan trọng thúc đẩy quá trình xây dựng, hoàn thiện NNPQXHCN Việt Nam. Nội

dung và lộ trình thực hiện các chủ trương cải cách tư pháp được nêu rõ trong

Nghị quyết số 08-NQ/TW, Nghị quyết số 48 - NQ/ TW ngày 26/5/2005, Nghị

quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005, Kết luận số 79-KL/TW ngày 28/7/2010

của Bộ Chính trị; Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, X, XI của

Đảng. Mục tiêu của cải cách tư pháp nhằm bảo đảm các thủ tục tố tụng tư pháp

theo hướng dân chủ, bình đẳng, công khai, minh bạch; xác định rõ hơn vị trí,

nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng và

người tham gia tố tụng; đổi mới các thủ tục tố tụng để bảo đảm việc điều tra, truy

tố, xét xử được kịp thời, nghiêm minh, phúc đáp yêu cầu đấu tranh phòng ngừa

tội phạm. Đồng thời, có các thiết chế để bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp

của công dân, chống sự lạm dụng hoặc vi phạm pháp luật của cơ quan và người

tiến hành tố tụng. Rà soát, bổ sung các quy định để bảo đảm nguyên tắc phân

công, phối hợp và giám sát giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, cũng như cơ chế

kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp,

tư pháp. Đối chiếu với mục tiêu, yêu cầu cải cách tư pháp được khẳng định trong

các văn kiện, nghị quyết nêu trên, một số quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự

năm 2003 không còn phù hợp, cần được sửa đổi, bổ sung, trong đó không thể

không kể đến việc chuẩn bị xét xử phúc thẩm.

Từ những lý do trình bày trên, việc sửa đổi Bộ luật Tố tụng hình sự nói

chung và bổ sung quy định về chuẩn bị xét xử phúc thẩm là rất cần thiết nhằm

thể chế hóa đầy đủ các yêu cầu cải cách tư pháp, tháo gỡ những vướng mắc, bất

cập trong Bộ luật hiện hành, nâng cao hiệu lực, hiệu quả cuộc đấu tranh phòng,

chống tội phạm và bảo vệ tốt hơn quyền con người trong quá trình giải quyết vụ