Chẩn đoán và điều trị những bệnh cơ xương khớp thường gặp

BỆNH VIỆN BẠCH MAI

KHOA CỞ XƯỚNG KHỚP

C h ủ biên : PGS. TS. V ũ Th ị Than h Thủ y

CHÂ N ĐOÁ N V Ã ĐIÊ U TR Ị

nhữn g bện h

CO XƯỚNG KHỚP

thư ờ n g gặ p

N H À XUẤ T BẢ N Y HỌ C

BỆN H VIỆ N BẠC H MA I

KHO A C ơ XƯƠN G KHỚ P

C h ủ biên : PGS. TS. V ũ Th ị Than h Thủ y

CHẨ N ĐOÁ N V À ĐI Ề U TR Ị

NHỮN G BỆN H c o XƯƠN G KHỚ P

THƯ Ờ N G GẬ P

(Tái bản lần thứ nhất có sửa chữa và bổ sung)

N H À XUẤ T BẢ N Y HỌ C

H À NỘI-201 2

Chủ biên:

Tham gia biên soạn:

PGS. TS. Vũ Thị Thanh Thủy

PGS. TS. Vũ Thị Thanh Thủy

PGS. TS. Nguyễn Thị Ngọc Lan

TS. Trần Thị Minh Hoa

TS. Nguyễn Mai Hồng

PGS. TS. Nguyễn Vĩnh Ngọc

TS. Nguyễn Đình Khoa

TS. Nguyễn Văn Hùng

ThS. Trần Thị Tô Châu

ThS. Nguyễn Phương Thủy

ThS. Bùi Hải Bình

ThS. Hoàng Văn Dũng

2

L Ờ I GIỚ I THIỆ U

Bệnh viện Bạch Ma i là một trong những bệnh việ n đầu ngành

về Nộ i khoa của ngành y tế Việ t Nam, bệnh việ n là nơi làm việc

của nhiều giáo sư, bác sĩ giàu kinh nghiệm, là cơ sở đào tạo thực

hành cho các sinh viên đ ạ i học, sau đ ạ i học của Trường Đ ạ i học

Y Hà Nộ i và cũng là nơi thực hiện côn g tác chi đạo tuyên đôi

với các cơ sở y tế tuyến dướ i. Trong nhiều năm qua, bệnh việ n

đã thực hiện tốt công tác chỉ đạo tuyến, đã biên soạn nhiều tài

liệu, đã đào tạo, bồi dưỡng nâng cao nghiệp vụ khám chữa bệnh

cho các thầy thuốc ở các tuyến dư ớ i.

Trong dịp này, tôi xin giới thiệu cuốn sách mớ i xuất bản

chuyên đề về bệnh lý Cơ Xươn g Khớ p - là một trong những

bệnh nội khoa thường gặp trên thế giới cũng như ở Việ t Nam,

bệnh có thể xảy ra ở mọ i lứa tu ổ i, ảnh hưởng rất nhiều đ ế n kh ả

năng lao động, sinh hoạt và chất lượng sống của ngư ờ i bệnh và

là một trong những nguyên nhân gây tàn phê , là gánh nặng kinh

tế cho gia đinh và xã hội. Tuy nhiên, sự hi ểu biế t về bệnh lý cơ

xương khép , về phươn g pháp chẩn đoán, điêu trị và phòn g bệnh

tại nhiều cơ sở y tế còn hạn chế đôi khi gây ra tai biến đi ều trị,

để lạ i hậu quả tàn phế cho ngư ờ i bệnh.

Cuốn sách "Chẩn đoán và đi ều trị các bệnh Cơ Xươn g Khớ p

thường gặp" là một tài liệ u chuyê n ngàn h được biên soạn côn g

phu vớ i sự đón g gó p của tập thê các giáo sư, bá c sỹ của khoa Cơ

Xươn g Khớp Bệnh việ n Bạch Ma i và một sô giảng viên cùa bộ

m ô n Nộ i tổng hợp Truôn g Đ ạ i học Y H à Nội. Đâ y là cuốn sách

tương đ ố i hoàn chỉnh về các bệnh lý nộ i khoa vê cơ xươn g

3

khớp, giúp cho các bác sỹ, sinh viên y khoa trong thực hành lâm

sàng chẩn đoán, điều trị bệnh cơ xương khớp thường gặp có

hiệu quả hơn.

Cuốn sách là tâm huyết và cố gắng trong nhiều năm của tập

thể các giáo sư, bác sĩ đã làm việc lâu năm trong lĩnh vực cơ

xương khớp tại Bệnh viện Bạch Mai, nên tôi hy vọng sẽ đáp ứng

được nhu cầu của các bác sỹ muốn tìm hiểu vê lĩnh vực này.

Tôi xin trân ứọng giới thiệu với bạn đọc và xin cảm om sự

cộng tác nhiệt tình và đầy trách nhiệm của các tác giả.

PGS. TS. Trần Thúy Hạnh

Nguyên Q. Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai

4

L Ờ I NÓ I Đ Ầ U

(Tái bản lần thứ nhất)

Bệnh lý Cơ Xươn g Khớp là bệnh thường gặp, là mộ t trong

nguyên nhân hàn g đâu gây tàn phế. Cùn g vớ i sự phát tri ển của

nên y học, các bệnh lý nội khoa và đặc biệt là các bệnh Cơ

Xươn g Khớp ngày càng được quan tâm trong nghiên cứu và

thực hành lâm sàng, vớ i mục đích chẩn đoán sớm, đi ều trị kịp

thời và phòn g bệnh hiệ u quả để nâng cao chất lượng sống, tránh

nguy cơ tàn phế cho ngư ờ i bệnh.

Trong những năm qua, sự hiểu biết về bệnh lý xươn g khép , v ề

phương pháp chân đoán, điều trị và phòn g bệnh tạ i nhiều cơ sở y

tế ở nước ta còn có những hạn chế, do đó còn để những tai biến

điều trị, xảy ra hậu quả tàn phế cho ngườ i bệnh. Nhâ n dịp kỷ

niệm 40 năm ngày thành lập khoa Cơ Xươn g Khé p Bệnh việ n

Bạch Ma i (1969 - 2009) và sau nhiều năm ấp ủ, chúng tôi xin ra

mát cuôn sách "Châ n đoán và điều trị những bệnh Cơ Xươn g

Khớp thường gặp", nhăm mục đích cập nhật các tiến bộ ươn g

chân đoán, đi ều trị cũng như phòng bệnh, hy vọng sẽ đáp ứng

được nhu câu cho bác sỹ trong thực hành chân đoán và đi ều trị

các bệnh xươn g khớp thường gặp có hiệu quả hơn.

Cuốn sách được viế t trong đi ều kiệ n ngàn h nộ i khoa v à

chuyên khoa c ơ xươn g khớp đang phát tri ển rất mạnh m ẽ , ngày

càng hiện đ ạ i vớ i những tiến bộ vượt bậc về sinh học phâ n tử.

Tuy nhiên cuồn sách này mớ i chỉ đá p ứng những vấn đề thực

hành cơ bản, chưa đê cập đầy đủ các mặt bệnh trong gần 200 các

bệnh lý Cơ Xươn g Khớp và khôn g thể khôn g có những thiếu sót

nhất định.

5

Điêu mong muốn cùa chúng tôi là bệnh nhân xương khớp

được khám, chẩn đoán và điều trị bệnh một cách tốt hơn. phòng

bệnh và tránh các biến chứng bệnh, tàn phế không đáng xảy ra.

Chúng tôi cũng mong muốn cuốn tài liệu này sẽ có thê là người

bạn đồng hành giúp các bạn đồng nghiệp trong thực hành lâm

sàng và rất mong sự góp ý của các bạn đồng nghiệp.

Với kinh nghiệm và tâm huyết của cả tập thể các tác giả,

chúng tôi hy vọng cuốn sách này sẽ là một viên gạch góp phần

xây dựng và phát triển chuyên ngành Cơ Xương Khớp ở Việt

Nam.

Chúng tôi xin bầy tỏ lòng biết ơn đến Nhà xuất bản Y học,

Bệnh viện Bạch Mai và giáo sư tiến sỹ Trần Ngọc Ân - Chù tịch

Hội Thấp khớp học Việt Nam, giáo sư đầu ngành khớp Việt

Nam đã hét sức động viên và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho

cuốn sách sớm được ra mắt bạn đọc.

Hà Nội ngày 29 tháng 2 năm 2012

TM các tác giả

CHỦ BIÊN

PGS. TS. Vũ Thị Thanh Thúy

6

M Ụ C L Ụ C

Tran g

L ời giói thiệu 3

L ời nói đầu 5

Phân loại một số bệnh khớp thường gặp 9

PGS. TS. Vũ Thị Thanh Thúy

Bệnh loãng xương

PGS. TS. Vũ Thị Thanh Thủy

16

Thoái hóa khớp

TS. BSCKI1. Nguyễn Mai Hồng

35

Thoái hóa cột sống

TS. BSCKII. Nguyễn Mai Hồng

56

TS. BSCKII. Nguyễn Mai Hồng

Hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi 65

TS. Nguyễn Văn Hùng

Đau cột sống thắt lưng và đau thần kinh tọa (hông) 75

PGS. TS. Vũ Thị Thanh Thủy

Viêm khớp dạng thấp

PGS. TS. Nguyên Thị Ngọc Lan

88

Chẩn đoán và điều trị bệnh gút HO

ThS. Hoàng Văn Dũng

Lupus ban đỏ hệ thống

PGS. TS. Nguyễn Vĩnh Ngọc

124

Xơ cứng bì toàn thể

PGS. TS. Nguyễn Vĩnh Ngọc

138

H ội chứng Gougerot - Sjogren 149

PGS. TS. Nguyên Vĩnh Ngọc

Viêm đa cơ và viêm da cơ 163

TS. Nguyên Đình Khoa

7

Bệnh lý cột sống huyết thanh âm tính 169

TS. Trần Thị Minh Hoa

Bệnh lý viêm điểm bám gân và phần mềm 190

ThS. Trần Thị Tô Châu

Viêm khớp thiếu niên tự phát 203

ThS. Trần Thị Tô Cháu

Viêm khớp nhiễm khuẩn 222

ThSrBùi Hải Bình

Viêm xương tủy nhiễm khuẩn 232

ThS. Bùi Hải Bình

Bệnh lao cột sống 244

ThS. Nguyễn Phương Thủy

Ung thư di căn xương 252

ThS. Hoàng Văn Dũng

Đa u tủy xương 267

TS. Nguyễn Đình Khoa

Xét nghiệm cận lâm sàng trong chẩn đoán, điều trị và 275

theo dõi bệnh lý cơ xương khớp

TS. Nguyễn Đình Khoa

Tổ chức phòng tiêm khớp tại bệnh viện 288

TS. Trần Thị Minh Hoa

Tiêm corticosteroid vào ổ khớp và tồ chức phần mềm 290

cạnh khớp

TS. Trần Thị Minh Hoa

Nội soi khớp gối 303

TS. BSCKII. Nguyễn Mai Hồng

Tài liêu tham khảo 312

8

PHÁ N LOẠ I MỘ T s ố BỆN H KHỚ P

• • •

THƯ Ờ N G G Ặ P

PGS. TS. V ũ Thị Thanh Thú y

I. BỆNH CỦA T Ổ CHỨC LIÊN K ẾT

1. Lupus ban đ ỏ h ệ th ố n g

2. Viêm đ a c ơ

3. Viêm đ a c ơ v à da (viêm da cơ )

4. Xơ c ứ n g bì toà n th ể v à cá c hộ i ch ứ n g liên quan

- Xơ cứng bì toà n th ể .

- Hộ i chứng Sharp.

- Hộ i chứng CREST.

5. Viêm khớ p dạn g th ấ p

6. Bện h still ỏ ngư ờ i lòn (AdulCs stitl disease)

7. Hộ i ch ứ n g Sjogren (Sjogren's syndrome )

8. Ch ứ n g đa u nhiề u c ơ do th ấ p (Polymyalgi a Rheumatica )

9. Bện h lý viê m mạc h (Vasculitis), phâ n loạ i theo kích

thư ớ c mạc h

9

9.1. Các mạch lớn bị tổn thương (động mạch chủ và các

nhánh)

- Viêm động mạch (thái dương) t ế bào khổng lồ (Giant-cell

(temporal) arteritis).

- Viêm động mạch Takayasu (Takayasus arteritis).

9.2. Các mạch máu trung bình

• Viêm nút quanh động mạch (Polyarteritis nodosa).

- Bệnh Kawasaki (Kawasaki's disease).

9.3. Các mạch máu nhỏ (tiểu tĩnh mạch, tiểu động mạch,

mao mạch và các động mạch nhỏ)

- u hạt Wegener (Wegener's granulomatosis).

- Hội chứng Churg-Strauss (Churg-Strauss syndrome).

- Viêm nhiều mạch nhỏ (Microscopic polyangiitis).

• Bệnh Henoch-Schonlein (Henoch-Schonlein purpura).

- Bệnh cryoglobulin máu vô căn (Essential cryoglobulinemic).

l i. BỆNH LÝ CỘT SỐNG HUYẾT THANH ÂM TÍNH

1. Viêm cột sống dính khớp

2. Bệnh lý đường ruột có viêm khóp (Enteropathic Arthritis)

• Viêm loét đại tràng (Ulcerative colitis) và bệnh Crohn.

- Viêm khớp phản ứng đường ruột (Enteropathic reactive

arthritis).

• Bệnh Whipple.

10

3. Viêm khớ p v ẩ y n ế n

4. Hộ i ch ứ n g Reiter v à viêm khớ p phả n ứ n g

IM. BỆNH KHỚP TINH THỂ

1. Bện h gú t

2. Bện h khớ p do tin h th ể khá c (Pseudogout)

IV. BỆNH LÝ NHIỄM KHUÂN LIÊN QUAN TỚ I HỆ XƯƠNG

KHỚP

1. Viêm khó p nhiễ m khu ẩ n

- Viêm khốp nhiễm khu ẩ n sinh mủ .

- Viêm khớp nhiễm khu ẩ n sinh m ủ do liên cầu.

• Viêm khớp nhiễm khuẩn sinh mủ do phê cầu.

- Viêm khớp nhiễm khu ẩ n sinh mủ do t ụ cầu.

- Viêm khốp nhiễm khuẩn sinh mủ do vi khu ẩ n khác .

2. Viêm khớ p d o lao

3. Viêm khớ p sau bện h Lyme (do xo ắ n khu ẩ n Borrelia

burgdoríeri)

4. Viêm khớ p do viru s

5. Viêm khớ p do ký sinh trùng , n ấ m

6. Viêm khớ p ở bện h nhâ n AID

l i

7. Cốt tuy viêm

8. Sốt thấp (Rheumatic Fever) hay thấp khóp cấp, thấp tim

V. BỆNH THOÁI HOA KHỚP VÀ CÁC Rố i LOẠN XƯƠNG

KHỚP LIÊN QUAN TỚI CHUYỂN HOA VÀ CÁC BỆNH LÝ

KHÁC...

1. Thoái hoa khớp (nguyên phát và thứ phát)

- Thoái hoa đa khớp.

- Thoái hoa cột sống.

- Thoái hoa khốp gối.

- Thoái hoa khốp háng.

• Thoái hoa khốp khác.

2. Hoại tử vô khuẩn xương

- Hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi.

• Hoại tử xương tạ i các vị trí khác (ít gặp hơn).

3. Loãng xương

- Loãng xương không có gãy xương bệnh lý.

- Loãng xương kèm theo có gãy xương

- Loãng xương trong bệnh nội tiết.

- Loãng xương trong các bệnh khác.

4. Nhuyễn xương

5. Bệnh Paget

12

6. Bện h khớ p do nguyê n nhâ n nộ i tiế t (tuyế n giáp , tuyế n

yên , tuyế n thư ợ n g th ậ n...)

7. Bện h khớ p do nguyê n nhâ n bện h má u (Hemophilia ,

nhiễm s ắ c t ố sắt...)

8. Bện h khớ p do nguyê n nhâ n thầ n kin h (giang ma i th ẩ n

kinh- Tabes, loạ n dư ỡ n g thầ n kinh giao cả m - hộ i ch ứ n g

Sudeck, x ơ cộ t bê n teo cơ , r ỗ n g ố n g tuy...)

9. Bện h khớ p do cá c nguyê n nhâ n khá c

- Do tâ m thần .

- Do thuốc, vaccin, huyế t thanh...

- Do hoa chất, chất độc.

- Loạ i khác .

V I. CÁC BỆNH KHÁC ỏ KHỚP

1. Bện h khớ p sau ch ấ n thươn g

- Trà n dịch, trà n má u ổ khớp.

- Viêm màn g hoạt dịch sau chấn thương.

- V i chấn thươn g do nghề nghiệp.

2. Cá c dị dạn g (do b ẩ m sinh, mắ c phải)

3. Cá c kh ố i u v à loạ n sả n

- u lành, nang nưóc.

- u ác tín h (nguyên phát, th ứ phát).

- Loạ n sản xương, sụn.

13