Áp dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học môn toán cho học sinh yếu kém lớp 10 tỉnh Lào Cai

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

TRẦN MINH HOÀNG

ÁP DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT

DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN

CHO HỌC SINH YẾU KÉM LỚP 10 TỈNH LÀO CAI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN, 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

TRẦN MINH HOÀNG

ÁP DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT

DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN

CHO HỌC SINH YẾU KÉM LỚP 10 TỈNH LÀO CAI

Chuyên ngành: Lý luận và PPDH bộ môn Toán

Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN: PGS.TS. VŨ THỊ THÁI

THÁI NGUYÊN, 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả

nghiên cứu là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2014

Tác giả luận văn

Trần Minh Hoàng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo PGS.TS Vũ Thị Thái, người đã

tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình làm luận văn.

Em xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa Toán, Khoa Sau Đại học,

Phòng Đào tạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện

thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập và làm luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo, các GV tổ Toán, HS khối 10 trường

THPT số 2 Mường Khương – Lào Cai đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho em

trong suốt quá trình học tập.

Dù đã rất cố gắng, song Luận văn cũng không tránh khỏi những khiếm khuyết,

tác giả mong nhận được sự góp ý của các thầy, cô giáo và các bạn.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2014

Tác giả luận văn

Trần Minh Hoàng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii

MỤC LỤC

Trang

Trang bìa phụ

Lời cam đoan ................................................................................................................. i

Lời cảm ơn.................................................................................................................... ii

Mục lục. ....................................................................................................................... iii

Danh mục các chữ viết tắt trong luận văn ................................................................... iv

Danh mục biểu đồ và đề kiểm tra ..................................................................................v

MỞ ĐẦU.......................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................3

3 . Giả thuyết khoa học ..................................................................................................3

4. Khách thể, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu............................................................3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................................3

6. Phƣơng pháp nghiên cứu ...........................................................................................3

7. Cấu trúc luận văn .......................................................................................................4

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .....................................................5

1.1.Quan niệm về dạy học môn toán theo định hƣớng tích cực. ...................................5

1.1.1. Quan niệm về học và dạy cách học. ....................................................................5

1.1.2. Quan niệm về dạy học tích cực............................................................................7

1.1.3. Quan niệm về dạy học môn Toán theo định hƣớng tích cực...............................8

1.2. Một số phƣơng pháp dạy học tích cực....................................................................9

1.2.1. Nhu cầu đổi mới phƣơng pháp dạy học...............................................................9

1.2.2. Định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trung học phổ thông ..................10

1.2.3. Một số phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học môn toán......14

1.2.3.1. Mô hình quan điểm dạy học - phƣơng pháp dạy học - kĩ thuật dạy học .......14

1.2.3.2. Các phƣơng pháp dạy học tích cực.................................................................16

1.2.3.3. Một số kĩ thuật dạy học phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh ..........21

1.3. Thực trạng áp dụng kĩ thuật dạy học tích cực trong việc giúp đỡ HSYK học tốt

môn Toán ở trƣờng THPT tỉnh Lào Cai ......................................................................29

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

1.3.1 Thực trạng dạy – học môn Toán đối với học sinh yếu kém lớp 10 THPT ở Lào Cai. .29

1.3.2. Thực trạng áp dụng kĩ thuật dạy học tích cực trong việc giúp đỡ HSYK học tốt

môn Toán ở trƣờng THPT tỉnh Lào Cai ......................................................................31

1.4. Khái quát về Chƣơng trình sách giáo khoa và chuẩn kiến thức môn Toán lớp 10 THPT ..37

1.4.1. Đặc điểm chƣơng trình sách giáo khoa lớp 10 ..................................................37

1.4.2.Về nội dụng chƣơng trình, mục tiêu dạy học môn Toán 10 (cơ bản) Trung học

phổ thông ....................................................................................................................38

Kết luận chƣơng 1........................................................................................................39

Chƣơng 2 : MỘT SỐ BIỆN PHÁP ÁP DỤNG CÁC KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH

CỰC TRONG VIỆC GIÚP ĐỠ HSYK HỌC TỐT MÔN TOÁN LỚP 10 THPT...... 40

2.1. Nguyên tắc xây dựng và thực hiện các biện pháp. ...............................................40

2.1.1.Nguyên tắc 1. Tôn trọng cơ sở lí luận của vấn đề nghiên cứu............................40

2.1.2.Nguyên tắc 2. Bám sát nội dung, chƣơng trình sách giáo khoa toán 10 ............40

2.1.3.Nguyên tắc 3. Phù hợp với nhu cầu và khả năng học tập của học sinh..............40

2.1.4.Nguyên tắc 4. Đảm bảo tính thực tiễn. ...............................................................40

2.1.5.Nguyên tắc 5. Đảm bảo tính khả thi. ..................................................................40

2.2. Một số biện pháp áp dụng các kĩ thuật dạy học tích cực trong việc giúp đỡ HSYK

học tốt môn Toán lớp 10..............................................................................................41

2.2.1. Biện pháp 1: Tìm hiểu, phân loại và tiến hành dạy học bám sát đối tƣợng, lựa

chọn một số kĩ thuật dạy học tích cực phù hợp với nội dung học tập và đối tƣợng là

học sinh yếu kém tỉnh Lào Cai. ...................................................................................41

2.2.2. Biện pháp 2: Sử dụng một số kĩ thuật dạy học hợp tác kết hợp với các ví dụ và

tình huống thực tế để tăng cƣờng tổ chức các hoạt động học tập nhằm gây hứng thú

cho học sinh. ................................................................................................................50

2.2.3. Biện pháp 3:Lựa chọn các KTDH tích cực giúp khâu gợi đồng cơ, tổ chức cho

học sinh học tập và luyện tập vừa sức. Từ đó quan tâm phát hiện và sửa chữa sai lầm

thƣờng gặp cho học sinh yếu kém. ..............................................................................58

2.2.4. Biện pháp 4: Sử dụng hệ thống câu hỏi đàm thoại, gợi mở nhằm tái hiện kiến

thức cũ, phát hiện và lấp lỗ hổng kiến thức của học sinh thông qua những tình huống

có vấn đề. .....................................................................................................................73

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

2.2.5. Biện pháp 5: Áp dụng các KTDHTC giúp tổ chức học nhóm tự học để học sinh

khá giỏi giúp đỡ học sinh yếu kém nhằm hình thành và nâng cao kĩ năng tự học cho

học sinh yếu kém. ........................................................................................................81

2.2.6. Biện pháp 6: Sử dụng KT lƣợc đồ tƣ duy, hoạt động ngôn ngữ, các phƣơng tiện

hỗ trợ dạy học nhằm giúp học sinh yếu kém nắm vững hệ thống kiến thức, có cái nhìn

tổng quan về một chủ đề..............................................................................................86

Kết luận chƣơng 2........................................................................................................92

Chƣơng 3 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM..................................................................94

3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ...........................................................................94

3.2. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm ..........................................................................94

3.3. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm............................................................................95

3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm ............................................................................106

3.4.1. Đánh giá về mặt định tính................................................................................106

3.4.2. Đánh giá về mặt định lƣợng.............................................................................107

Kết luận chƣơng 3......................................................................................................110

KẾT LUẬN ..............................................................................................................111

TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................112

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

Viết tắt Viết đầy đủ

BDTD Bản đồ tƣ duy

BPSP Biện pháp sƣ phạm

DHPH Dạy học phân hoá

ĐC Đối chứng

GD&ĐT Giáo dục và đào tạo

GV Giáo viên

HS Học sinh

HSYK Học sinh yếu kém

KN Kĩ năng

KT Kiến thức

KTDH Kĩ thuật dạy học

KTDHTC Kĩ thuật dạy học tích cực

NXB Nhà xuất bản

PPDH Phƣơng pháp dạy học

SGK Sách giáo khoa

TN Thực nghiệm

TTC Tính tích cực

THPT Trung học phổ thông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1 :Kết quả thi đầu vào hai môn Văn, Toán trong 3 năm gần đây....................29

Bảng 3.1: Kết quả kiểm tra khảo sát đầu năm lớp 10 môn Toán lớp 10 của học sinh

hai lớp 10A1 và 10A3 trƣờng THPT số 2 Mƣờng Khƣơng.......................94

Bảng 3.2: Kết quả tổng hợp của bài kiểm tra 45 phút theo đề số 1...........................107

Bảng 3.3: Kết quả tổng hợp của bài kiểm tra 45 phút theo đề số 2...........................108

DANH MỤC BIỂU ĐỒ VÀ ĐỀ KIỂM TRA

Hình 3.1: Tỷ lệ phần trăm kết quả khảo sát môn Toán ở lớp 10 của học sinh hai lớp

10A1 và 10A3 trƣờng THPT số 2 Mƣờng Khƣơng....................................95

Đề kiểm tra thực nghiệm số 1 ( Hình học 10) .............................................................96

Đề kiểm tra thực nghiệm số 2 ( Đại số 10)................................................................101

Hình 3.2: Biểu đồ kết quả bài kiểm tra số 1 của hai lớp thực nghiệm và đối chứng. .....108

Hình 3.3: Biểu đồ kết quả bài kiểm tra số 1 của hai lớp thực nghiệm và đối chứng. .....109

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Đổi mới phƣơng pháp dạy học, phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh

là yêu cầu tất yếu và cấp bách của Giáo dục Việt Nam. Những yêu cầu của sự

nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, sự thách thức trƣớc nguy cơ tụt

hậu trên con đƣờng tiến vào thế kỷ XXI bằng cạnh tranh trí tuệ đang đòi hỏi phải

đổi mới giáo dục. Trong đó có việc đổi mới căn bản về phƣơng pháp dạy và học,

sớm tiếp cận trình độ giáo dục Phổ thông ở các nƣớc phát triển trong khu vực và

trên Thế giới nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, phát triển

nguồn nhân lực trong giai đoạn mới, phục vụ các yêu cầu đa dạng của nền Kinh tế

– Xã hội đang là vấn đề đƣợc xã hội hết sức quan tâm.

Luật Giáo dục (2005), [8 ] trong điều 28, đã ghi rõ: “Phương pháp giáo dục phổ thông

phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo cho học sinh; phù hợp với đặc điểm

từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến

thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.

Các kỹ thuật dạy học tích cực là những kỹ thuật dạy học có ý nghĩa đặc biệt

trong việc phát huy sự tham gia tích cực của HS vào quá trình dạy học, kích thích tƣ

duy, sự sáng tạo và sự cộng tác làm việc của HS.

Tính tích cực (TTC) là một phẩm chất vốn có của con ngƣời, bởi vì để tồn

tại và phát triển con ngƣời luôn phải chủ động, tích cực cải biến môi trƣờng tự

nhiên, cải tạo xã hội. Vì vậy, hình thành và phát triển TTC trong học tập là một

trong những nhiệm vụ chủ yếu của giáo dục. Tính tích cực học tập - về thực chất

là TTC nhận thức, đặc trƣng ở khát vọng hiểu biết, cố gắng trí lực và có nghị lực

cao trong qúa trình chiếm lĩnh tri thức. TTC nhận thức trong hoạt động học tập

liên quan trƣớc hết với động cơ học tập. Động cơ đúng tạo ra hứng thú. Hứng thú

là tiền đề của tự giác. Hứng thú và tự giác là hai yếu tố tạo nên tính tích cực. Tính

tích cực sản sinh nếp tƣ duy độc lập. Suy nghĩ độc lập là mầm mống của sáng

tạo. Ngƣợc lại, phong cách học tập tích cực độc lập sáng tạo sẽ phát triển tự giác,

hứng thú, bồi dƣỡng động cơ học tập.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2

"Tích cực" trong PPDH - tích cực đƣợc dùng với nghĩa là hoạt động, chủ động,

trái nghĩa với không hoạt động, thụ động chứ không dùng theo nghĩa trái với tiêu

cực. PPDH tích cực hƣớng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức

của ngƣời học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của ngƣời học chứ

không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của ngƣời dạy, tuy nhiên để dạy

học theo phƣơng pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo

phƣơng pháp thụ động.

Muốn đổi mới cách học phải đổi mới cách dạy. Cách dạy chỉ đạo cách học,

nhƣng ngƣợc lại thói quen học tập của trò cũng ảnh hƣởng tới cách dạy của thầy.

Chẳng hạn, có trƣờng hợp học sinh đòi hỏi cách dạy tích cực hoạt động nhƣng giáo

viên chƣa đáp ứng đƣợc, hoặc có trƣờng hợp giáo viên hăng hái áp dụng PPDH tích

cực nhƣng không thành công vì học sinh chƣa thích ứng, vẫn quen với lối học tập

thụ động. Vì vậy, giáo viên phải kiên trì dùng cách dạy hoạt động để dần dần xây

dựng cho học sinh phƣơng pháp học tập chủ động một cách vừa sức, từ thấp lên cao.

Thực tiễn giảng dạy nhiều năm tại trƣờng THPT số 2 Mƣờng Khƣơng cho thấy:

Đầu vào của phần lớn học sinh là học lực yếu đặc biệt là môn toán. Với môn

học này, còn nhiều em bị “rỗng” kiến thức, kĩ năng tính toán cơ bản rất yếu dẫn

đến các em rất sợ học toán.

Bên cạnh đó, do đặc trƣng vùng miền, là một tỉnh miền núi vùng cao. đồng bào ở

nơi đây đa phần là dân tộc thiểu số, ít ngƣời, trình độ dân trí còn hạn chế, kinh tế còn

nhiều khó khăn, dẫn đến họ chƣa quan tâm nhiều đến con em mình. HS phần lớn lại là

lao động chính trong gia đình nên thời gian và điều kiện học hành còn thiếu thốn.

Do hệ quả của phổ cập THCS, bệnh thành tích nên tỉ lệ học sinh ngồi nhầm

chỗ là rất phổ biến. Nhiều trƣờng hợp học sinh vào THPT còn chƣa đọc thông viết

thạo, nhiều phép toán cộng, trừ, nhân, chia còn chƣa thông thạo dẫn đến rất khó

khăn cho việc tiếp cận kiến thức mới.

Trƣớc những thực trạng trên, chúng tôi nhận thấy: Cần có những kĩ thuật dạy

học hợp lí để lấp “ lỗ hổng” kiến thức, trang bị kiến thức mới nhằm tạo sự tự tin cho

học sinh trong học tập môn toán và chúng tôi đã lựa chọn thực hiện đề tài: “Áp

dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học môn toán cho học sinh yếu

kém lớp 10 tỉnh Lào Cai”

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở tìm hiểu rõ nguyên nhân dẫn đến học yếu, kém môn Toán của học

sinh lớp 10 ở miền núi tỉnh Lào Cai và những kĩ thuật dạy học tích cực, xây dựng một

số biện pháp áp dụng kĩ thuật dạy học tích cực, góp phần giúp học sinh yếu kém tỉnh

Lào Cai học tốt môn toán lớp 10.

3 . Giả thuyết khoa học

Nếu xác định đƣợc rõ nguyên nhân dẫn đến học yếu kém môn Toán của học

sinh và áp dụng hợp lí những kĩ thuật dạy học tích cực thì sẽ nâng cao đƣợc chất

lƣợng học tập môn Toán của học sinh.

4. Khách thể, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn Toán 10 THPT.

4.2. Đối tƣợng nghiên cứu: Các biện pháp sử dụng các kĩ thuật dạy học tích

cực trong việc giúp đỡ HSYK miền núi học tốt môn Toán lớp 10 THPT.

4.3. Phạm vi nghiên cứu: Học sinh yếu kém môn Toán 10 THPT ở tỉnh miền

núi Lao Cai.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Tìm hiểu lý luận về Phƣơng pháp dạy học tích cực và kĩ thuật dạy học tích cực

- Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc khắc phục tình trạng HSYK môn Toán THPT

- Điều tra hồ sơ, nhu cầu học tập môn toán của học sinh lớp 10. Khảo sát việc

học môn Toán của HSYK lớp 10, các nguyên nhân học yếu kém Toán của HS và thực

trạng giúp đỡ học sinh yếu kém môn Toán của các trƣờng vùng núi tỉnh Lao Cai.

- Đề xuất một số biện pháp sử dụng kĩ thuật dạy học tích cực, góp phần giúp

học sinh yếu kém tỉnh Lào Cai học tốt môn toán lớp 10.

- Thiết kế một số giáo án minh họa cho việc sử dụng những kĩ thuật dạy học tích

cực đã đề xuất.

- Thực nghiệm sƣ phạm tại trƣờng THPT số 2 Mƣờng Khƣơng nhằm kiểm

nghiệm giả thuyết và khả thi của các biện pháp đã đề xuất.

6. Phƣơng pháp nghiên cứu

- PP nghiên cứu lý luận : Tìm hiểu, nghiên cứu tài liệu về các vấn đề liên

quan đến đề tài của luận văn.