Xây dựng văn hóa ứng xử ở trường Trung học phổ thông Yên Lập, tỉnh Phú Thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

SA VĂN VỴ

XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ

Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG YÊN LẬP,

TỈNH PHÚ THỌ

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2016

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

SA VĂN VỴ

XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ

Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG YÊN LẬP,

TỈNH PHÚ THỌ

Chuyên ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 60.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Hà Thế Truyền

THÁI NGUYÊN - 2016

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong

bất cứ công trình nào khác.

Tác giả luận văn

Sa Văn Vỵ

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận văn, tác giả đã

nhận được sự động viên, khuyến khích và tạo điều kiện giúp đỡ nhiệt tình của

các cấp lãnh đạo, của các thầy, cô giáo, anh chị em, bạn bè đồng nghiệp và gia

đình. Với tình cảm chân thành, tác giả bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới:

Khoa Tâm lý giáo dục - trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, các thầy,

cô giáo tham gia giảng dạy, cung cấp những kiến thức giúp tác giả trong quá

trình học tập và nghiên cứu.

Đặc biệt tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS Hà Thế

Truyền người trực tiếp hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ, góp

ý để hoàn thành luận văn này.

Tác giả cũng xin được gửi lời cảm ơn: Sở GD&ĐT Phú Thọ; BGH, cán

bộ, giáo viên và các em học sinh trường THPT Huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ

đã tận tình giúp đỡ, cung cấp tài liệu, tham gia đúng góp ý kiến, tạo điều kiện

thuận lợi cho tác giả trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành bản luận

văn.

Mặc dù tác giả đã rất cố gắng, nhưng với thời gian nghiên cứu còn hạn

chế, chắc chắn luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong

nhận được các ý kiến đóng góp chân thành từ các thầy giáo, cô giáo, bạn bè

đồng nghiệp và bạn đọc.

Xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 7 năm 2016

Tác giả luận văn

Sa Văn Vỵ

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................i

MỤC LỤC.......................................................................................................iii

DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT .......................................................iv

DANH MỤC BẢNG........................................................................................ v

DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ................................................................... vi

MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu.................................................................................... 4

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 4

4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 4

5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 5

6. Phạm vi nghiên cứu....................................................................................... 5

7. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 5

8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 6

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ Ở

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..................................... 7

1.1. Vài nét về vấn đề nghiên cứu..................................................................... 7

1.1.1. Ở nước ngoài........................................................................................... 7

1.1.2. Ở trong nước ........................................................................................... 9

1.2. Một số khái niệm liên quan...................................................................... 11

1.2.1. Văn hoá, môi trường văn hoá................................................................ 11

1.2.2. Văn hóa nhà trường............................................................................... 13

1.2.3. Văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông.................................... 19

iv

1.3. Nhà trường trung học phổ thông trong hệ thống giáo dục quốc dân ....... 24

1.3.1. Nhà trường trung học phổ thông.......................................................... 24

1.3.2. Vai trò của Hiệu trưởng ........................................................................ 25

1.4. Nội dung xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông ....... 28

1.4.1. Nhận diện văn hóa ứng xử .................................................................... 28

1.4.2. Xác định các điều kiện phát triển văn hóa ứng xử ở trường................. 29

1.4.3. Xây dựng các chuẩn mực văn hóa ....................................................... 31

1.4.4. Xây dựng phong cách làm việc chuyên nghiệp cho các thành viên ..... 33

1.4.5. Xây dựng môi trường sư phạm trong nhà trường ................................. 34

1.4.6. Xây dựng và phát huy các nghi lễ truyền thống ................................... 35

1.4.7. Lập hồ sơ văn hóa ứng xử của nhà trường............................................ 37

1.4.8. Đánh giá các hoạt động xây dựng văn hóa ứng xử .............................. 38

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động xây dựng văn hóa ứng xử............. 40

1.5.1. Nhóm yếu tố ảnh hưởng thuộc về chủ thể quản lý ............................... 40

1.5.2. Nhóm yếu tố ảnh hưởng thuộc về đối tượng quản lý .......................... 40

1.5.3. Nhóm yếu tố ảnh hưởng thuộc về môi trường quản lý ......................... 41

Kết luận chương 1 ........................................................................................... 42

Chương 2. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VĂN HOÁ ỨNG XỬ Ở

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG YÊN LẬP, TỈNH

PHÚ THỌ ...................................................................................... 44

2.1. Vài nét về kinh tế, chính trị huyện Yên Lập, trường trung học phổ thông

Yên Lập tỉnh Phú Thọ ..................................................................................... 44

2.1.1. Đặc điểm địa lí tự nhiên huyện Yên Lập .............................................. 44

2.1.2. Đặc điểm phát triển kinh tế - xã hội...................................................... 44

2.1.3. Về trường trung học phổ thông Yên Lập.............................................. 46

v

2.2. Thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên

Lập, tỉnh Phú Thọ............................................................................................ 50

2.2.1. Mô tả nội dung khảo sát........................................................................ 50

2.2.2. Thực trạng văn hóa ứng xử và xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung

học phổ thông Yên Lập, tỉnh Phú Thọ............................................................ 51

2.3. Đánh giá về thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ

thông Yên Lập................................................................................................. 69

2.3.1. Mặt mạnh............................................................................................... 69

2.3.2. Mặt yếu.................................................................................................. 70

2.3.3. Thời cơ .................................................................................................. 70

2.3.4. Thách thức............................................................................................. 71

2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng văn hóa ứng xử ở trường

trung học phổ thông Yên Lập, tỉnh Phú Thọ................................................... 71

Chương 3. BIỆN PHÁP XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ Ở TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG YÊN LẬP, TỈNH PHÚ THỌ.... 76

3.1. Nguyên tắc định hướng xây dựng biện pháp ........................................... 76

3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo kết hợp giữa văn hóa truyền thống và văn hóa

hiện đại ........................................................................................................... 76

3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ........................................................ 76

3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính phù hợp ........................................................ 77

3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ....................................................... 78

3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .......................................................... 78

3.2. Đề xuất biện pháp xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông

Yên Lập, tỉnh Phú Thọ .................................................................................... 79

3.2.1. Quản lý công tác nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên, nhân

viên và toàn thể học sinh về văn hóa ứng xử .................................................. 79

3.2.2. Lập kế hoạch chiến lược phát triển văn hóa ứng xử của nhà trường 81

vi

3.2.3. Xây dựng các nghi lễ truyền thống nhằm phát triển các giá trị của

nhà trường....................................................................................................... 82

3.2.4. Xây dựng các mẫu hành vi đại diện văn hóa ứng xử của nhà trường... 85

3.2.5. Phát triển các mối quan hệ trong và ngoài nhà trường ......................... 86

3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .............................................................. 88

3.4. Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp........................ 90

3.4.1. Mục đích khảo nghiệm.......................................................................... 90

3.4.2. Nội dung khảo nghiệm.......................................................................... 90

Kết luận chương 3 ........................................................................................... 94

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ........................................................................... 95

1. Kết luận ....................................................................................................... 95

2. Đề nghị ........................................................................................................ 96

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 97

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Viết đầy đủ

1 CB Cán bộ

2 CBQL Cán bộ quản lý

3 ĐTB Điểm trung bình

4 GV Giáo viên

5 HS Học sinh

6 NT Nhà trường

7 QL Quản lý

8 THCS Trung học cơ sở

9 THPT Trung học phổ thông

10 VH Văn hóa

12 VHNT Văn hóa nhà trường

11 VHƯX Văn hóa ứng xử

13 XH Xã hội

v

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Cán bộ, giáo viên, nhân viên trường trung học phổ thông Yên Lập......48

Bảng 2.2. Học sinh trường trung học phổ thông Yên Lập.......................................49

Bảng 2.3. Mức độ biểu hiện của bầu không khí nhà trường trong văn hóa ứng

xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập ..........................................52

Bảng 2.4. Mức độ biểu hiện của các giá trị văn hóa chính thống trong văn hóa

ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập..................................53

Bảng 2.4. Mức độ biểu hiện sự hợp tác của các thành viên trong văn hóa ứng

xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập ..........................................55

Bảng 2.6. Mức độ biểu hiện tính hợp thức và nhất quán hành vi của các thành

viên ở trường trung học phổ thông Yên Lập.......................................56

Bảng 2.7. Mức độ biểu hiện của môi trường sư phạm trong văn hóa ứng xử ở

trường trung học phổ thông Yên Lập ...................................................57

Bảng 2.8. Tương quan giữa các yếu tố biểu hiện của văn hóa ứng xử của trường

trung học phổ thông Yên Lập.................................................................60

Bảng 2.9. Thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử hiện có .........................................62

Bảng 2.10. Thực trạng xây dựng điều kiện phát triển văn hóa ứng xử hiện có .....63

Bảng 2.11. Thực trạng xây dựng các chuẩn mực văn hóa ..................................64

Bảng 2.12. Các giá trị chuẩn mực của trường trung học phổ thông Yên Lập........64

Bảng 2.13. Thực trạng xây dựng phong cách làm việc chuyên nghiệp cho các thành

viên trong tổ chức.......................................................................................65

Bảng 2.14. Thực trạng xây dựng môi trường sư phạm trong nhà trường...............66

Bảng 2.15. Thực trạng xây dựng và phát huy các nghi lễ truyền thống .................67

Bảng 2.16. Thực trạng lập hồ sơ văn hóa ứng xử của nhà trường...........................67

Bảng 2.17. Thực trạng đánh giá các hoạt động xây dựng văn hóa ứng xử ............68

Bảng 2.18. Kết quả điều tra các yếu tố ảnh hưởng đến văn hóa ứng xử ................72

Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp xây dựng văn hóa

ứng xử .........................................................................................................91

Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp xây dựng văn hóa

ứng xử .........................................................................................................92

vi

DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ

BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1. Mức độ biểu hiện các yếu tố của văn hóa ứng xử...................... 61

Biểu đồ 2.2. So sánh về các mức độ nhận thức việc lập kế hoạch trong thực

trạng xây dựng nhận diện văn hóa ứng xử hiện có......................... 62

Biểu đồ 2.3. So sánh về các mức độ thực hiện việc lập kế hoạch trong thực

trạng xây dựng nhận diện văn hóa ứng xử hiện có......................... 63

Biểu đồ 2.4. Biểu đồ biểu thị mối quan hệ giữa các mức độ nhận thức và

thực hiện của thực trạng đánh giá các hoạt động xây dựng văn hóa

ứng xử............................................................................................. 69

Biểu đồ 2.5. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng văn

hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập, tỉnh Phú Thọ 74

SƠ ĐỒ

Sơ đồ 3.1. Mối quan hệ giữa các biện pháp xây dựng văn hóa ứng xử.......... 90

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất và giá trị tinh thần do con người

sáng tạo ra. Văn hóa là cái mà hầu hết các tổ chức có và nó là nền tảng vững

chắc nhất giúp cho các tổ chức tồn tại và phát triển trong xã hội. Văn hóa ứng

xử là cấu trúc hòa nhập của tri thức con người, niềm tin và hành vi phụ thuộc

vào năng lực học và truyền đạt kiến thức của con người cho các thế hệ sau, văn

hóa ứng xử là niềm tin, các hình thái xã hội và các nét tiêu biểu về vật chất về

chủng tộc, tôn giáo hay nhóm xã hội, văn hóa ứng xử là tập hợp các quan điểm

được chia sẻ, các giá trị, mục tiêu và các thói quen, là những đặc trưng cho một

tổ chức.

Về mặt xã hội, nhà trường phổ thông được xem là một dạng cụ thể của

tổ chức. Đó là tổ chức có tính chất tương đối phức tạp, vừa có các quan hệ hoạt

động nghề nghiệp và vừa có các quan hệ hoạt động chính trị xã hội. Trên cả hai

phương diện này, nhà trường học luôn đậm đà yếu tố văn hóa. Cho dù đó là văn

hóa chuyên môn: văn hóa giảng dạy, văn hóa học tập hay văn hóa quản lý hay

văn hóa kinh doanh, giải trí, nghệ thuật thẩm mỹ… thì nhà quản lý vẫn có

khuynh hướng sử dụng môi trường văn hóa này để tạo lập và cải thiện, nâng

cao hiệu quả của nhà trường. Trong số những tiêu chí quan trọng của nhà trường

hiệu quả như: thành tích học tập, môi trường hợp tác và tham gia, tính thẩm mỹ

của cảnh quan sư phạm và những quan hệ ứng xử, hiệu lực quản lý, kết quả

thực hiện chương trình giáo dục, hiệu suất đào tạo,… thì văn hóa ứng xử có

ảnh hưởng sâu xa lên tất cả các vấn đề trong nhà trường.

Theo điều 5 của Luật giáo dục năm 2005 ( đã sửa đổi năm 2009) nhấn

mạnh: “ Nội dung giáo dục phải đảm bảo tính cơ bản, toàn diện, thiết thực,

hiện đại và có hệ thống; coi trọng giáo dục tư tưởng và có ý thức công dân; kế

thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp, bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp thu tinh