Xây dựng tình huống dạy học định hướng phát triển năng lực học sinh chương “điện tích – điện trường” vật lý 11 cơ bản.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ NẴNG

KHOA VẬT LÝ

NGUYỄN HỒNG HẢI YẾN

TÊN ĐỀ TÀI: XÂY DỰNG TÌNH HUỐNG DẠY HỌC

ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

CHƯƠNG “ ĐIỆN TÍCH – ĐIỆN TRƯỜNG” VẬT LÝ

11 CƠ BẢN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Đà Nẵng, 2017

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ NẴNG

KHOA VẬT LÝ

NGUYỄN HỒNG HẢI YẾN

TÊN ĐỀ TÀI: XÂY DỰNG TÌNH HUỐNG DẠY HỌC

ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

CHƯƠNG “ ĐIỆN TÍCH – ĐIỆN TRƯỜNG” VẬT LÝ

11 CƠ BẢN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Chuyên ngành: Sư phạm Vật lý

Khóa học : 2013 – 2017

Người hướng dẫn: Th.S TRẦN THỊ HƯƠNG XUÂN

Đà Nẵng, 2017

I

LỜI CÁM ƠN

Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc ThS. Trần Thị Hương

Xuân, người đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn

thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Chủ nhiệm cùng các thầy cô khoa Vật Lý

trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu và các giáo viện trường THPT

Phan Châu Trinh – tp Đà Nẵng, nơi tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm.

Tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến giáo viên Ngô Thị Ngọc Sương,

giáo viên đang công tác tại trường THPT Phan Châu Trinh – tp Đà Nẵng, người

đã hướng dẫn và tạo mọi điều kiện giúp tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm một

cách thành công.

Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết sâu sắc đối với gia đình, bạn bè đã giúp

đỡ, động viên và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn này.

Tác giả

Nguyễn Hồng Hải Yến

II

MỤC LỤC

PHẦN I: MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài............................................................................................... 1

2. Mục tiêu nghiên cứu.........................................................................................3

3. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................3

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu....................................................................4

5. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................4

6. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ..........................................................................5

PHẦN II: NỘI DUNG

Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG

TÌNH HUỐNG DẠY HỌC ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

HỌC SINH

1.1.Quan điểm về dạy học định hướng phát triển năng lực học sinh...................6

1.1.1. Một số điểm cơ bản của dạy học định hướng phát triển năng lực học sinh

..............................................................................................................................6

1.1.2.Một số biện pháp để đổi mới phương pháp dạy định hướng phát triển năng

lực học sinh ..........................................................................................................9

1.2.Phương pháp dạy học ...................................................................................13

1.2.1.Chức năng và đặc điểm của phương pháp dạy học...................................13

1.2.2.Phương pháp dạy học dựa trên tình huống ...............................................15

1.2.2.1. Định nghĩa và mục tiêu của phương pháp dạy học dựa trên tình huống.

............................................................................................................................15

1.2.2.2. Những đặc trưng cơ bản của phương pháp dạy học dựa trên tình huống

............................................................................................................................16

1.2.2.3.Tình huống dạy học................................................................................18

1.3.Thực trạng của công tác giảng dạy ở Việt Nam...........................................21

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1...................................................................................22

III

Chương 2: XÂY DỤNG TÌNH HUỐNG DẠY HỌC ĐỊNH HƯỚNG PHÁT

TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH CHƯƠNG “ ĐIỆN TÍCH – ĐIỆN

TRƯỜNG” VẬT LÝ 11 CƠ BẢN.

2.1.Đặc điểm chương “ Điện tích – Điện trường” Vật lý 11 cơ bản..................24

2.1.1. Cấu trúc của chương.................................................................................24

2.1.2. Nhiệm vụ và vị trí của chương “ Điện tích – Điện trường”.....................25

2.1.3. Kiến thức khoa học ở chương “ Điện tích – Điện trường” ......................25

2.1.3.1.Điện tích. ................................................................................................25

2.1.3.2.Điện trường ............................................................................................27

2.1.3.3.Công của lực điện và Điện thế. Hiệu điện thế .......................................29

2.1.3.4.Tụ điện....................................................................................................30

2.1.4.Chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương “Điện tích – Điện trường”............31

2.2. Xây dựng tình huống dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh

chương “ Điện tích – Điện trường” Vật lý 11 cơ bản. .......................................33

2.2.1. Bài “Điện tích. Định luật Cu-Lông” ........................................................33

2.2.2. Bài “Thuyết electron. Đinh luật bảo toàn điện tích”................................35

2.2.3. Bài “Điện trường và cường độ điện trường. Đường sức điện”................37

2.2.4. Bài “Công của lực điện”...........................................................................40

2.2.5. Bài “Tụ điện” ...........................................................................................42

2.3. Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức trong chương “ Điện tích –

Điện trường” Vật lý 11 cơ bản...........................................................................45

2.3.1. Bài “ Điện tích. Định luật Cu-Lông” .......................................................45

2.2.2. Bài “ Tụ điện” ..........................................................................................55

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2...................................................................................64

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.

3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm. ..........................................................66

3.2.Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm............................................................66

3.3. Đối tượng của thực nghiệm sư phạm. .........................................................66

3.4. Phạm vi thực nghiệm sư phạm....................................................................66

IV

3.5. Thời điểm thực nghiệm . .............................................................................67

3.6. Phương pháp thực nghiệm sư phạm............................................................67

3.7. Kết quả thực nghiệm sư phạm.....................................................................68

3.7.1. Đánh giá tiết học. .....................................................................................68

3.7.2. Đánh giá định lượng.................................................................................68

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3...................................................................................75

KẾT LUẬN .......................................................................................................77

TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................................81

PHỤ LỤC ..........................................................................................................82

Ý KIẾN CỦA NGƯỜI HUÓNG DẪN ...........................................................87

DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ CỤM TỪ VIẾT TẮT

Ký hiệu Cụm từ viết tắt

ĐC Đối chứng

GV Giáo viên

HS Học sinh

KL Kim loại

KT Kiểm tra

TN Thực nghiệm

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

SGK Sách giáo khoa

S Độ lệc chuẩn

V Hệ số biến thiên

Giá trị trung bình cộng

% Phần trăm

X

V

DANH MỤC BẢNG BIỂU, DANH MỤC HÌNH

Bảng 1.1: Bảng thống kê điểm số(Xi) kết quả bài kiểm tra 1 .................................69

Bảng 1.2: Bảng phân phối tần suất 1.......................................................................69

Bảng 1.3: Bảng phân phối tần suất tích lũy 1 .........................................................70

Bảng 1.4: Các tham số thống kê 1...........................................................................70

Biểu đồ 1.1: Đồ thị phân phối tần suất của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng 1...71

Biểu đồ 1.2: Đồ thị phân phối tần suất tích lũy của lớp thực nghiệm và lớp đối

chứng 1 ....................................................................................................................71

Bảng 2.1: Bảng thống kê điểm số(Xi) kết quả bài kiểm tra 2 .................................72

Bảng 2.2: Bảng phân phối tần suất 2.......................................................................73

Bảng 2.3: Bảng phân phối tần suất tích lũy 2 .........................................................73

Bảng 2.4: Các tham số thống kê 2...........................................................................73

Biểu đồ 2.1: Đồ thị phân phối tần suất của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng 2...74

Biểu đồ 2.2: Đồ thị phân phối tần suất tích lũy của lớp thực nghiệm và lớp đối

chứng 2 ....................................................................................................................74

1

PHẦN I: MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Hiện nay, sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hoá đặt ra

những yêu cầu mới đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu

mới cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Một trong

những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục

mang tính hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng

việc hình thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người

học. Vì vậy, đổi mới phương pháp dạy học là một trong những yêu cầu cấp thiết

đối với ngành giáo dục nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo.

Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện

giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học

theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng

kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi

nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ

sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực.

Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý

các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng

công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Để thực hiện tốt mục

tiêu về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, cần

đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học.

Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng chú trọng phát triển năng lực

học sinh phổ thông thì cần phải vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực

như dạy học nêu và giải quyết vấn đề, dạy học dựa trên tình huống, dạy học sinh

định hướng hành động, tăng cường sử dụng phương tiện dạy học và công nghệ

thông tin hợp lý phát huy khả năng tự học, tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát

triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của người học.

Trước những đòi hỏi đó, nền giáo dục của nước ta tuy đã có những đổi

mới và đạt được những thành quả đáng kể nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu

2

cầu của sự nghiệp đổi mới. Chất lượng và hiệu quả giáo dục – đào tạo còn chưa

cao, trình độ kiến thức, kỹ năng thực hành, phương pháp tư duy khoa học của

đại đa số học sinh còn yếu. Nhiều học sinh ra trường, khả năng vận dụng kiến

thức vào đời sống và sản xuất còn nhiều hạn chế. Một trong những nguyên nhân

dẫn đến tình trạng trên là do phương pháp giáo dục – đào tạo chậm đối mới.

Phương pháp giảng dạy hiện nay chưa phát huy được tính tích cực chủ động

sáng tạo của học sinh. Học sinh chưa có hứng thú say mê học tập. Trong giờ

học, học sinh chỉ thụ động tiếp thu tri thức mới, ít tham gia vào quá trình xây

dựng kiến thức. Vì vậy, chúng ta cần đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy học,

khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người

học, bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh, đồng

thời tăng cường sử dụng phương tiện dạy học. Để làm được điều đó thì một

trong những biện pháp quan trọng là nghiên cứu và định hướng hoạt động nhận

thức của học sinh trong giờ học.

Trong hệ thống kiến thức Vật lý ở trường trung học phổ thông, kiến thức

chương “Điện tích - Điện trường” giữ một vai trò quan trọng; là phần kiến thức

tương đối khó. Qua những nghiên cứu cho thấy, sau một thời gian dài học tập,

những kiến thức học sinh tiếp thu về phần “Điện tích - Điện trường” là khá ít.

Do đặc thù của chương học bao gồm nhiều kiến thức thông báo: từ những định

luật, thuyết cho đến những khái niệm căn bản. Học sinh chưa thực sự hứng thú

đối với bài học, những tình huống đầu bài, những tình huống cổ điển xa rời thực

tế không đem lại sự tò mò, lôi cuốn, muốn tìm hiểu, khám phá vấn đề. Dẫn đến,

trong giờ học, học sinh chỉ thụ động tiếp thu tri thức mới, ít tham gia vào quá

trình xây dựng kiến thức, không phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo

và vận dụng kiến thức, kỹ năng của mình. Điều đó có nghĩa là chất lượng giáo

dục và đào tạo còn chưa cao. Vì vậy, chúng ta cần đổi mới mạnh mẽ phương

pháp dạy học, xây dựng tình huống dạy học hấp dẫn, phù hợp với thực tiễn

nhằm kích thích tính tò mò, muốn tìm hiểu, phát hiện và giải quyết vấn đề ở học

sinh; rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học, bảo đảm điều kiện và thời

gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh, đồng thời tăng cường sử dụng phương