Xây dựng ngân hàng câu hỏi theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học vật lí 6 thcs

I

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA VẬT LÝ

TÔ THỊ OANH

Đề tài:

XÂY DỰNG NGÂN HÀNG CÂU HỎI THEO ĐỊNH HƢỚNG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC

VẬT LÍ 6 THCS

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Đà Nẵng, năm 2017

II

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA VẬT LÝ

TÔ THỊ OANH

Đề tài:

XÂY DỰNG NGÂN HÀNG CÂU HỎI THEO ĐỊNH HƢỚNG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC

VẬT LÍ 6 THCS

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Chuyên ngành: Sư phạm Vật lý

Khóa học: 2013- 2017

Ngƣời hƣớng dẫn: TS. Lê Thanh Huy

Đà Nẵng, năm 2017

I

LỜI CAM ĐOAN

Chúng tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong khóa

luận là hoàn toàn trung thực, chưa từng được ai sử dụng để công bố trong bất kì

công trình nào. Các thông tin, tài liệu trích dẫn trong đề tài đã được ghi rõ nguồn

gốc. Chúng tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.

Đà Nẵng, tháng 5 năm 2017

Tô Thị Oanh

II

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình nghiên cứu đề tài “Xây dựng ngân hàng câu hỏi theo định

hƣớng phát triển năng lực học sinh trong dạy học Vật lí 6 THCS”. Tôi nhận

được rất nhiều sự giúp đỡ trong thời gian học tập, rèn luyện từ gia đình, bạn bè, tập

thể lãnh đạo, cán bộ nghiên cứu. Nhân dịp này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới:

Ban chủ nhiệm khoa Vật lí trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng.

Các thầy, cô giáo đang giảng dạy tại các trường THCS Nguyễn Hồng Ánh,

THCS Tây Sơn, THCS Nguyễn Văn Linh, Phổ thông dân tộc nội trú Hội An, THPT

Nguyễn Thượng Hiền trên địa bàn thành phố Đà Nẵng đã nhiệt tình giúp đỡ tôi

trong quá trình thực nghiệm sư phạm.

Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và lời cảm ơn chân thành đối với thầy

giáo TS. Lê Thanh Huy, Giảng viên khoa Vật lí, Phó Trưởng Phòng Đào tạo

Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, thầy là người đã tận tình trực tiếp

hướng dẫn, động viên và chỉ bảo tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành

tốt khóa luận này.

Cảm ơn gia đình, bạn bè, thầy cô, các cơ quan đã động viên và tạo điều kiện

giúp đỡ tôi hoàn thành khóa luận này.

Tôi xin chân thành cảm ơn.

Đà Nẵng, tháng 5 năm 2017

Tô Thị Oanh

III

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... I

LỜI CẢM ƠN...........................................................................................................II

MỤC LỤC................................................................................................................III

DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ CỤM TỪ VIẾT TẮT...............................................V

DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ DANH MỤC HÌNH ...........................................VI

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1.Lý do chọn đề tài .................................................................................................1

2.Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................2

3. Nhiệm vụ nghiên cứu..........................................................................................2

4.Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................3

5. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................2

6. Cấu trúc khóa luận ..............................................................................................3

NỘI DUNG ................................................................................................................4

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC XÂY DỰNG NGÂN HÀNG CÂU

HỎI THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH ...............4

1.1. Câu hỏi trong quá trình dạy học…………………………………………… ..4

1.1.1. Đặc điểm câu hỏi......................................................................................4

1.1.2. Tiêu chuẩn về câu hỏi sử dụng trong dạy học ..........................................4

1.1.3. Một số kĩ thuật đặt câu hỏi trong dạy học ................................................4

1.2. Năng lực học sinh ............................................................................................5

1.2.1. Khái niệm năng lực ..................................................................................5

1.2.2. Các năng lực cốt lõi của học sinh trong dạy học Vật lí............................5

1.2.3. Phát triển năng lực học sinh .....................................................................7

1.3. Câu hỏi theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học.............8

1.3.1. Những đặc điểm của câu hỏi định hướng đánh giá năng lực....................8

1.3.2. Những yêu cầu khi xây dựng câu hỏi theo định hướng phát triển năng

lực .......................................................................................................................9

1.4. Một số kĩ năng cần thiết với giáo viên khi đưa ra câu hỏi cho học sinh .......10

1.5.Thực trạng của việc kiểm tra đánh giá năng lực học sinh trong dạy học Vật lí

hiện nay.................................................................................................................12

1.6. Kết luận chương 1..........................................................................................12

CHƢƠNG 2: XÂY DỰNG NGÂN HÀNG CÂU HỎI THEO ĐỊNH HƢỚNG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ 6 .........14

IV

2.1. Quy trình xây dựng ngân hàng câu hỏi theo định hướng phát triển năng lực

học sinh trong dạy học Vật lí................................................................................14

2.2. Ngân hàng câu hỏi theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy

học Vật lí 6............................................................................................................15

2.2.1. Ngân hàng câu hỏi theo định hướng phát triển năng lực học sinh phần

Cơ học Vật lí 6..................................................................................................15

2.2.2. Ngân hàng câu hỏi theo định hướng phát triển năng lực học sinh phần

Nhiệt học Vật lí 6 .............................................................................................36

2.3. Tổ chức quy trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh

trong dạy học Vật lí 6 ...........................................................................................70

2.4. Tổ chức kiểm tra đánh giá với ngân hàng câu hỏi.........................................76

2.4.1. Tổ chức kiểm tra 15 phút........................................................................76

2.4.2. Tổ chức kiểm tra 45 phút........................................................................77

2.5. Kết luận chương 2..........................................................................................78

CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .........................................................80

3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm..............................................................80

3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .............................................................80

3.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ...................................................................80

3.4. Thời điểm thực nghiệm sư phạm...................................................................81

3.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ..............................................................81

3.6. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ........................................................81

3.6.1. Kết quả thực nghiệm sư phạm lần 1.......................................................81

3.6.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm lần 2.......................................................83

3.7. Kết luận chương 3..........................................................................................88

KẾT LUẬN..............................................................................................................89

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................90

PHỤ LỤC.............................................................................................................. PL1

Phụ lục 1: Phiếu theo dõi tình hình sức khỏe ...................................................PL1

Phụ lục 2: Đáp án đề kiểm tra 15 phút, 45 phút ...............................................PL2

V

DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ CỤM TỪ VIẾT TẮT

Viết tắt Viết đầy đủ

GV Giáo viên

HS Học sinh

KTĐG Kiểm tra đánh giá

NL Năng lực

NLTP Năng lực thành phần

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

TNSP Thực nghiệm sư phạm

VL Vật lí

VI

DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ DANH MỤC HÌNH

Sơ đồ 1.1: Năng lực chuyên biệt môn Vật lí được cụ thể hóa từ năng lực chung ......6

Sơ đồ 2.1: Quy trình xây dựng ngân hàng câu hỏi theo định hướng phát triển năng

lực..............................................................................................................................14

Hình 1: Em mua rượu giúp bố ..................................................................................18

Hình 2: Lũ tại xã Phin Ngan .....................................................................................34

Hình 3: Túi sữa vinamilk bị phồng chua (trái) và không bị phồng chua (phải) .......37

Hình 4: Hướng dẫn sử dụng tủ lạnh Panasonic ........................................................54

Hình 5: Hiện tượng xuất hiện “khói” vào mùa đông ................................................60

Hình 6: Giọt nước đọng ngoài mặt ly .......................................................................61

Hình 7: Nắp xăng ......................................................................................................65

Hình 8: Nồi áp suất ...................................................................................................69

Biểu đồ 3.1: Tỉ lệ phân bố điểm của học sinh...........................................................82

Bảng 3.1: Bảng phân bố mức độ phù hợp các câu hỏi theo tỷ lệ % .........................83

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Nền giáo dục ở nước ta đang dần chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội

dung, xa rời thực tiễn sang tiếp cận năng lực (NL) người học, lấy người học làm

trung tâm, chú trọng việc hình thành NL hành động, phát huy tính chủ động, tích

cực, sáng tạo của người học.

Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo

dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo

hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức,

kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy

móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người

học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển NL. Chuyển từ học chủ yếu

trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại

khóa, nghiên cứu khoa học” [1].

Để đổi mới căn bản toàn diện giáo dục được hiệu quả thì cần phải tập trung

đầu tư vào khâu kiểm tra, đánh giá. Trong quá trình dạy học, khi chúng ta thay đổi

cách dạy từ việc truyền đạt tri thức sang phát triển NL tư duy thì việc kiểm tra, đánh

giá cũng phải hướng theo hướng đó.

Nhưng thực tế hiện nay thì nền giáo dục vẫn chưa chú trọng đến NL học sinh

(HS). Đánh giá HS dựa vào kết quả đạt được sau mỗi bài kiểm tra, mỗi kì thi. Thực

chất thì chỉ cần học thuộc là có thể làm bài được do vậy hiệu quả đánh giá chất

lượng giáo dục không cao. Vì vậy, bây giờ cần phải đổi mới nền giáo dục hiện nay

bằng cách đặt người học ở trung tâm, giúp người học vận dụng kiến thức và sự hiểu

biết đề giải quyết các vấn đề xảy ra trong cuộc sống, tự khám phá NL bản thân. Bên

cạnh đó người dạy cũng đánh giá được khách quan các NL mà HS có được, cần

phải phát huy và bồi dưỡng làm sao để người học có điều kiện phát triển tư duy

mạnh mẽ nhất, bên cạnh đó cũng điều chỉnh được cách dạy sao cho phù hợp với

từng HS.

Với đặc điểm là một môn học có tính chất thực nghiệm cao với nhiều ứng

dụng trong thực tiễn khoa học, kỹ thuật và đời sống thì Vật lí (VL) càng phải được

chú trọng hơn về khâu đánh giá NL của HS [2]. Chương trình VL 6 là một trong

những kiến thức trọng tâm có liên quan nhiều đến đời sống xung quanh. Vì vậy việc

nghiên cứu xây dựng ngân hàng câu hỏi theo định hướng phát triển NL HS trong

phần này là rất cần được quan tâm chú trọng để GV và HS xác định các NL cần

thiết phải có và cần được phát huy để HS có thể tư duy linh hoạt khi đó quá trình

dạy học trở nên tích cực hơn rất nhiều.

2

Nhận thức được việc phát triển NL HS là rất cần thiết và quan trọng. Vì những

lý do trên chúng tôi chọn đề tài: “Xây dựng ngân hàng câu hỏi theo định hướng

phát triển năng lực học sinh trong dạy học Vật lí 6 THCS” để làm đề tài nghiên

cứu cho khóa luận của mình.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Làm sáng tỏ cơ sở lý luận của việc xây dựng ngân hàng câu hỏi theo định

hướng phát triển NL HS THCS.

Xây dựng được ngân hàng câu hỏi theo định hướng phát triển NL HS trong

dạy học VL 6.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục tiêu trên nhiệm vụ của đề tài là:

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về dạy học VL ở trường phổ thông và kiểm tra

đánh giá (KTĐG) theo hướng tiếp cận NL.

- Nghiên cứu các văn kiện, văn bản chỉ đạo của Bộ, ngành về dạy học phát

triển NL.

- Nghiên cứu chương trình và sách giáo khoa VL 6.

- Xây dựng ngân hàng câu hỏi theo định hướng phát triển NL HS trong dạy

học VL 6.

- Nghiên cứu thực trạng của việc KTĐG theo định hướng phát triển NL HS.

- Thiết kế quy trình xây dựng ngân hàng câu hỏi theo định hướng phát triển

NL HS.

- Thiết kế nội dung dạy học và sử dụng câu hỏi theo định hướng phát triển NL

HS.

- Thiết kế đề kiểm tra với ngân hàng câu hỏi theo định hướng phát triển NL

HS.

- Thực nghiệm sư phạm (TNSP) các phương án dạy học đã thiết kế và đánh

giá tính phù hợp của ngân hàng câu hỏi theo định hướng phát triển NL HS.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

Quá trình dạy và học với ngân hàng câu hỏi theo định hướng phát triển NL HS

trong dạy học VL 6 THCS.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu tài liệu lý thuyết: Nghiên cứu lý luận dạy học VL

phổ thông, nghiên cứu các tài liệu liên quan đến câu hỏi trong quá trình dạy học;

nghiên cứu nội dung, chương trình sách giáo khoa VL, sách bài tập và các tài liệu

tham khảo.

Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành TNSP tại trường THCS, THPT

trên địa bàn thành phố Đà Nẵng để đánh giá hiệu quả của đề tài.