Xây dựng kế hoạch dạy học địa lí lớp 11 THPT theo định hướng phát triển năng lực

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ NINH

XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 11 THPT

THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ NINH

XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 11 THPT

THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

Ngành: Lý luận và phương pháp dạy học Địa lí

Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Phương Liên

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, các số liệu trích

dẫn có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả trong luận văn chưa được công bố trong bất

cứ công trình nghiên cứu nào khác.

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Ninh

ii

LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc nhất đến PGS.TS.

Nguyễn Phương Liên - người đã tận tình hướng dẫn giúp đỡ em trong suốt

quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn tập thể cán bộ, giảng viên trong tổ bộ môn

Phương pháp giảng dạy Địa lí, Khoa Địa lí, trường ĐH Sư phạm Thái Nguyên,

cùng tập thể cán bộ giảng viên khoa Sau đại học, Đại học Thái Nguyên đã tạo

điều kiện thuận lợi cho em trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại trường.

Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo trong tổ bộ môn

của trường THPT Hàn Thuyên - TP.Bắc Ninh - Tỉnh Bắc Ninh, Trường THPT

Thuận Thành 1 - H.Thuận Thành - Tỉnh Bắc Ninh & Trường THPT Hàm Long

- H.Quế võ - Tỉnh Bắc Ninh đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong quá

trình thực hiện đề tài.

Cảm ơn những người thân trong gia đình và bạn bè đã quan tâm giúp đỡ

động viên tôi trong quá trình học tập, thực hiện và hoàn thành đề tài.

Chân thành cảm ơn những ý kiến đóng góp quý báu để luận văn hoàn

thiện hơn!

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Ninh

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

BẢNG TỪ VIẾT TẮT .......................................................................................vi

DANH MỤC BẢNG BIỂU...............................................................................vii

DANH MỤC HÌNH..........................................................................................viii

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1

2. Lịch sử nghiên cứu ..........................................................................................3

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................7

4. Quan điểm nghiên cứu.....................................................................................8

5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................9

6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu....................................................................10

7. Đóng góp của đề tài.......................................................................................10

8. Cấu trúc đề tài................................................................................................11

NỘI DUNG.......................................................................................................12

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY

DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 11 THPT THEO ĐỊNH

HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ...........................................................12

1.1. Dạy học và kế hoạch dạy học .....................................................................12

1.1.1. Dạy học................................................................................................12

1.1.2. Kế hoạch dạy học ................................................................................13

1.1.3. Phương pháp dạy học ..........................................................................13

1.1.4. Phương pháp dạy học tích cực ............................................................15

1.2. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực ............................................16

1.2.1. Khái niệm về năng lực.........................................................................16

1.2.2. Đặc điểm của năng lực ........................................................................17

1.2.3. Các loại năng lực .................................................................................17

iv

1.3. Đặc điểm chương trình SGK địa lí lớp 11 THPT.......................................18

1.4. Đặc điểm tâm sinh lí và trình độ nhận thức của học sinh lớp 11 THPT....21

1.4.1. Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh 11 THPT.......................................21

1.4.2. Đặc điểm nhận thức.............................................................................22

1.5. Thực trạng dạy và học theo định hướng phát triển năng lực ở trường

phổ thông hiện nay ............................................................................................23

1.5.1. Thực trạng dạy học theo định hướng phát triển năng lực ...................23

1.5.2. Thực trạng học tập của HS theo định hướng phát triển năng lực...........25

Tiểu kết chương 1..............................................................................................28

Chương 2: QUY TRÌNH XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC ĐỊA

LÍ LỚP 11 THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC....29

2.1. Nguyên tắc xây dựng kế hoạch dạy học.....................................................29

2.2. Quy trình xây dựng kế hoạch dạy học........................................................31

2.2.1. Nghiên cứu chương trình sách giáo khoa............................................31

2.2.2. Nghiên cứu nội dung bài học...............................................................32

2.2.3. Xác định mục tiêu, yêu cầu cần đạt của bài học .................................32

2.2.4. Tìm hiểu đối tượng ..............................................................................33

2.2.5. Xây dựng kế hoạch/ thiết kế bài dạy ...................................................33

2.2.6. Thực hiện kế hoạch..............................................................................34

2.2.7. Rút kinh nghiệm và điều chỉnh............................................................36

2.3. Sử dụng các phương pháp dạy học địa lí lớp 11 THPT theo định

hướng phát triển năng lực..................................................................................36

2.3.1. Phương pháp thuyết trình theo hướng tích cực hóa hoạt động

nhận thức của HS...............................................................................................36

2.3.2. Phương pháp đàm thoại.......................................................................37

2.3.3. Phương pháp thảo luận nhóm..............................................................38

2.3.4. Phương pháp dạy học dự án ................................................................38

2.3.5. Phương pháp hướng dẫn HS khai thác tri thức từ bản đồ ...................39

2.3.6. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề..............................................39

2.4. Kiểm tra đánh giá trong dạy học theo định hướng phát triển năng lực......40

v

2.5. Xây dựng một số kế hoạch dạy học địa lí lớp 11 THPT theo định

hướng phát triển năng lực..................................................................................41

2.5.1. Kế hoạch dạy học bài: BÀI 9: NHẬT BẢN........................................41

2.5.2. Kế hoạch dạy học bài: BÀI 10: CỘNG HÒA NHÂN DÂN

TRUNG HOA (TRUNG QUỐC)......................................................................53

2.5.3. Kế hoạch dạy học bài: KHU VỰC ĐÔNG NAM Á ...........................63

Tiểu kết chương 2..............................................................................................73

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ......................................................74

3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm...........................................................74

3.1.1. Mục đích thực nghiệm.........................................................................74

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm........................................................................74

3.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm.............................................................74

3.3. Phương pháp tiến hành thực nghiệm..........................................................75

3.4. Tổ chức thực nghiệm..................................................................................77

3.4.1. Trường thực nghiệm............................................................................77

3.4.2. Bài thực nghiệm...................................................................................77

3.4.3. Các lớp tiến hành thực nghiệm............................................................78

3.4.4. Giáo viên thực nghiệm ........................................................................78

3.5. Nội dung thực nghiệm................................................................................79

3.6. Nhận xét, đánh giá kết quả thực nghiệm....................................................82

3.6.1. Kết quả thực nghiệm: ..........................................................................82

3.6.2. Nhận xét, đánh giá kết quả thực nghiệm.............................................85

Tiểu kết chương 3..............................................................................................88

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........................................................................89

1. Kết luận..........................................................................................................89

2. Kiến nghị .......................................................................................................90

TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................92

PHẦN PHỤ LỤC.............................................................................................94

vi

BẢNG TỪ VIẾT TẮT

Stt Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

1 CNTT Công nghệ thông tin

2 ĐHSP Đại học sư phạm

3 ĐC Đối chứng

4 GD & ĐT Giáo dục và đào tạo

5 GDPT Giáo dục phổ thông

6 GV Giáo viên

7 HS Học sinh

8 KT - XH Kinh tế - xã hội

9 Nxb Nhà xuất bản

10 PP, PPDH Phương pháp, phương pháp dạy học

11 SGK Sách giáo khoa

12 TB Trung Bình

13 TN Thực nghiệm

14 THPT Trung học phổ thông

15 TW Trung ương

vii

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Nội dung chương trình sách giáo khoa Địa lí lớp 11 hiện hành .......20

Bảng 1.2: Tổng hợp kết quả điều tra sử dụng những phương pháp dạy học

trong giờ dạy môn Địa Lí ..................................................................24

Bảng 1.3: Hứng thú của học sinh với môn học Địa lí .......................................26

Bảng 1.4: Phương pháp nhớ bài của học sinh với môn học Địa lí....................26

Bảng 1.5: Kết quả học tập môn Địa lí ...............................................................27

Bảng 3.1. Danh sách lớp và số học sinh tham gia thực nghiệm........................78

Bảng 3.2. Danh sách giáo viên địa lí tham gia giảng dạy thực nghiệm............79

Bảng 3.3. Bảng tổng hợp kết quả bài kiểm tra kiến thức của HS hai trường

sau khi học xong bài thực nghiệm số 1 của lớp thực nghiệm và

lớp đối chứng.....................................................................................82

Bảng 3.4. Bảng tổng hợp kết quả bài kiểm tra kiến thức của HS hai trường

sau khi học xong bài thực nghiệm số 2 của lớp thực nghiệm và

lớp đối chứng.....................................................................................82

Bảng 3.5. Bảng tổng hợp kết quả bài kiểm tra kiến thức của HS từng trường

sau khi học xong 2 bài thực nghiệm của lớp thực nghiệm và lớp

đối chứng...........................................................................................83

Bảng 3.6. Bảng tổng hợp kết quả bài kiểm tra kiến thức HS hai lớp ĐC và

TN của hai trường sau khi học xong 2 bài thực nghiệm của lớp

thực nghiệm và lớp đối chứng...........................................................83

viii

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1: Các năng lực cốt lõi trong chương trình giáo dục phổ thông 2018... 18

Hình 3.1: Biểu đồ thể hiện lượng điểm của các lớp TN và đối chứng.............. 84

Hình 3.2: Biểu đồ thể hiện tỉ lệ xếp loại học lực ở lớp TN và đối chứng ......... 84

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Bước sang thế kỉ XXI, mỗi dân tộc càng nhận thức chính xác và cụ thể

hơn vai trò, sức mạnh to lớn của giáo dục, đã khơi dạy và tạo tiềm năng vô tận

trong mỗi con người. Trong bối cảnh toàn cầu hoá đặt ra những yêu cầu mới

đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp

giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Một trong những định hướng cơ

bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm,

kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành

năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Đó cũng

là xu hướng quốc tế trong cải cách PPDH ở nhà trường phổ thông.

Phát triển giáo dục, đặc biệt là việc đổi mới PPDH là nhu cầu không thể

thiếu đối với các nước trên thế giới trong đó có Việt Nam. Đảng và Nhà nước

xác định giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu và là nền tảng, động lực của sự

nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, là điều kiện để phát huy nguồn

lực con người. Những quan điểm và đường lối chỉ đạo của Nhà nước về đổi

mới giáo dục được thể hiện qua các văn bản, chỉ thị, nghị quyết của Đảng:

CT30/1998/CT-TTg về chủ chương phân ban; Nghị quyết 40/2000/QH10 về

đổi mới chương trình giáo dục phổ thông; Chỉ thị 14/2001/CT- TTg về thực

hiện nghị quyết 40; Chiến lược phát triển giáo dục 2001- 2010; Luật giáo dục

sửa đổi năm 2005; Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI.

Tại Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI đã thông qua Nghị quyết

số 29/NQ-TW ngày 4/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện GD & ĐT xác

định mục tiêu cụ thể cho từng cấp học: “Đối với GDPT, tập trung phát triển trí

tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lưc ̣công dân, phát hiện và bồi dưỡng

năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho HS. Nâng cao chất lượng giáo dục

toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại

ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời.” [13]