XÁC ĐỊNH NHỮNG MẶT HÀNG CÓ TIỀM NĂNG, LỢI THẾ XUẤT KHẨU TRONG 5 NĂM TỚI VÀ CÁC BIỆN PHÁP NHẰM KHUYẾN

BỘ CÔNG THƯƠNG

DỰ ÁN HỖ TRỢ THƯƠNG MẠI ĐA BIÊN

EU – VIỆT NAM

HOẠT ĐỘNG CB - 2A “HỖ TRỢ BỘ CÔNG THƯƠNG

XÂY DỰNG CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN XUẤT

NHẬP KHẨU THỜI KỲ 2011 - 2020”.

BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ

XÁC ĐỊNH NHỮNG MẶT HÀNG CÓ TIỀM NĂNG, LỢI THẾ

XUẤT KHẨU TRONG 5 NĂM TỚI VÀ CÁC BIỆN PHÁP NHẰM

KHUYẾN KHÍCH , ĐẨY MẠNH XUẤT KHẨU

Người thực hiện: Đỗ Văn Chiến

Giám đốc Trung tâm Thông tin

Công nghiệp và Thương mại

Hà Nội, 11- 2010

1

2

Chuyên đề 4:

XÁC ĐỊNH NHỮNG MẶT HÀNG CÓ TIỀM NĂNG, LỢI THẾ XUẤT

KHẨU TRONG 5 NĂM TỚI VÀ CÁC BIỆN PHÁP NHẰM KHUYẾN

KHÍCH , ĐẨY MẠNH XUẤT KHẨU

I. KINH TẾ THẾ GIỚI VÀ NHỮNG TÁC ĐỘNG ĐẾN CƠ CẤU NHU CẦU

ĐỐI VỚI HÀNG XUẤT KHẨU CỦA VIỆT NAM TRONG 5 NĂM TỚI

1. Sự chuyển dịch giữa các nền kinh tế trên thế giới

Kinh tế thế giới đang chuyển dịch dần theo hướng tăng tỷ trọng của các nền kinh

tế mới nổi và đang phát triển trong cả hoạt động sản xuất, đầu tư và tiêu dùng hàng hóa,

dịch vụ trong khi các nền kinh tế phát triển như Hoa Kỳ, EU và Nhật Bản đang trở nên

bão hòa.

Với tiềm lực tích lũy từ nhiều năm, các nền kinh tế phát triển lâu đời (nhóm 1) sẽ

vẫn có khả năng hấp thụ một lượng hàng không nhỏ từ các nước có nền kinh tế đang phát

triển, mới nổi (nhóm 2) và các nền kinh tế còn lại có tăng trưởng GDP thấp (nhóm 3)1

.

Tuy nhiên, xu hướng tiêu dùng, đầu tư, sản xuất sẽ chuyển dần sang những thị trường

mới nổi và đang phát triển có khả năng sinh lời cao hơn.

a) Các nền kinh tế phát triển (nhóm 1) sẽ vận động theo các xu hướng sau:

- Phát triển sản xuất các ngành đáp ứng nhu cầu nội địa, kể cả các ngành sản xuất

hàng hóa trước đây chủ yếu phải nhập khẩu để tái cân bằng cán cân thương mại và tạo

công ăn việc làm trong nước.

- Tận dụng mọi ưu thế mà các nước khác trong nhóm các nền kinh tế mới nổi

(nhóm 2) không có được, không thể sản xuất được, đặc biệt là hàng hóa công nghệ cao,

hàng cơ khí phức tạp, để phát triển sản xuất những hàng hóa mới, hàng hóa “thông minh”

và xuất khẩu sang các nước thuộc nhóm 2 và nhóm các nước đang phát triển khác (nhóm

3). Đây là yếu tố rất quan trọng liên quan đến chính sách tiền tệ, sức ép về mạnh yếu, các

đồng tiền, tỷ giá tiền tệ giữa nội bộ một nhóm nước và giữa các nhóm nước khác nhau

hiện nay và trong 5 năm nữa.

- Giảm sản xuất các ngành hàng mà đầu tư sang các nước nhóm 2 và nhóm 3 có

lợi hơn

b) Các nền kinh tế thuộc nhóm 2 có những dịch chuyển trong sản xuất nội địa

như sau:

1 Ở đây phân chia thành 3 nhóm nước với trình độ phát triển, triển vọng tăng trưởng kinh tế khác nhau để thuận lợi

cho việc phân nhóm các nhu cầu đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam (về nhóm hàng hóa, sức mua của các

nhóm thị trường).

3

- Đẩy mạnh sản xuất các hàng hóa tiêu dùng lâu bền, công nghệ cao và cơ khí

nhằm đáp ứng yêu cầu trong nước và cạnh tranh với ưu thế hàng hóa từ các nước nhóm 1

- Buộc phải giảm sản xuất hàng hóa mà ở các nước nhóm 1 sẽ giảm nhập khẩu

(như đã phân tích ở phần 1.3.1), thay vào đó chuyển dịch sản xuất để xuất khẩu sang các

nước thuộc nhóm 2 và nhóm 3.

- Tăng cường đầu tư cho các hoạt động nghiên cứu, dự báo nhu cầu thị

trường để tạo ra những dòng sản phẩm mới, những công nghệ, mô hình sản xuất

mới. Đây sẽ là một trong những nhân tố quan trọng quyết định sự bứt phá của các nền

kinh tế này trong tương lai.

2. Sự chuyển dịch trong sản xuất, tiêu dùng của các nền kinh tế tiêu biểu và

các thị trường xuất khẩu chính của Việt Nam.

2.1. Hoa Kỳ

a) Kết quả hồi phục của các ngành kinh tế và trong lĩnh vực xã hội quan trọng

Kết thúc năm 2009, thị trường bất động sản của Mỹ vẫn trầm lắng, tăng trưởng

kinh tế trong năm 2009 âm 2,9%, chi tiêu của các hộ gia đình giảm 0,6%, Nhưng một số

tín hiệu phục hồi đã xuất hiện, nhất là khi tăng trưởng kinh tế quí IV/2009 đã đạt dương

(5,6%). Tuy nhiên, các chính sách kích thích tăng trưởng đã khiến thâm hụt ngân sách

của Hoa Kỳ lên tới 1,4 ngàn tỷ USD, nợ công là 12,3 ngàn tỷ USD, tương đương với

84% GDP2

.

b) Đánh giá kết quả so với những năm trước khủng hoảng

So sánh kết quả của năm 2009 với các năm trước khủng hoảng có thể thấy sự sụt

giảm mạnh của cả GDP, xuất khẩu và nhập khẩu cũng như sản xuất công nghiệp, cho

thấy nền kinh tế này cần một khoảng thời gian lớn để có thể lấy lại sức mạnh trước đây.

Tăng trưởng GDP, Xuất khẩu, Nhập khẩu của Hoa Kỳ qua các năm

Tăng trưởng GDP, XK, NK của Hoa Kỳ

-20

-15

-10

-5

0

5

10

2007 2008 2009

Năm

Tốc độ tăng trưởng (%)

GDP

XK

NK

Nguồn: Bộ Lao động và Bộ Thương mại Hoa Kỳ

2 Nguồn: Số liệu thống kê của Bộ Lao động Mỹ

4

c) Đánh giá về nhu cầu hàng hóa tiêu dùng mục tiêu:

Tính đến thời điểm kết thúc năm 2009, nhu cầu đối với hàng hóa tiêu dùng của

Hoa Kỳ vẫn chưa phục hồi rõ nét. Doanh số bán lẻ tăng giảm không đều trong các tháng

nửa đầu năm 2010. Theo thống kê của Bộ Lao động Mỹ vào ngày 13/8/2010, bảy tháng

đầu năm 2010, doanh số bán lẻ hàng hóa và dịch vụ của Hoa Kỳ chỉ tăng nhẹ 6,4% so với

bảy tháng đầu năm 2009, trong đó nếu không tính ô tô và thiết bị phụ tùng ô tô thì doanh

số bán lẻ chỉ tăng 5,7%.

Tóm lại:

Kinh tế Hoa Kỳ đã bắt đầu có sự chuyển dịch từ những năm liền trước khủng

hoảng tài chính 2008, với xu hướng bão hòa trong tiêu dùng hàng hóa dân sinh và cao

cấp, trong khi sự bế tắc trong việc tìm ra những dòng sản phẩm, dịch vụ mới cũng

khiến tiêu dùng và sản xuất không có đủ động lực để duy trì nhịp tăng trưởng. Sự

chuyển dịch càng rõ nét hơn khi khủng hoảng diễn ra, như một quy luật khó cưỡng

lại được của chu kỳ kinh tế. Tốc độ tăng trưởng của tiêu dùng, GDP và nhập khẩu đã

liên tục giảm trong giai đoạn 2007 cho thấy khả năng đóng góp của kinh tế Hoa Kỳ và

kinh tế thế giới đang giảm so với trước đây..

Dự báo thời kỳ 2010-2015, kinh tế Hoa Kỳ sẽ phục hồi so với thời gian diễn ra

khủng hoảng, nhưng không năng động như các giai đoạn trước, bởi hiện nay chưa

thấy những động lực khả quan cho tăng trưởng kinh tế của nước này như trong các

thập kỷ trước. Ở tầm vĩ mô, nền kinh tế sẽ chuyển từ trạng thái nợ nần và tiêu dùng

thái quá sang xuất khẩu và tiết kiệm; kéo theo những thay đổi về vi mô. Những hình

thức và môi trường kinh doanh mới sẽ xuất hiện trong thời gian tới.

2.2. Kinh tế EU

a) Những chỉ tiêu kinh tế quan trọng tính đến nay:

+ Tăng trưởng GDP từ nửa cuối năm 2009 đã có sự cải thiện, tuy nhiên vẫn thấp

hơn nhiều so với tăng trưởng tại các thị trường mới nổi.

Tăng trưởng GDP qua các quí của EU (%)

Q1/2009 QII/2009 QIII/2009 Q4/2009 Q1/2010 Q2/2010

-2,4 -0,3 0,3 0,

1

0,

1

0,

2

Nguồn: Eurostat

+ Doanh số bán lẻ: Tuy vẫn trong xu hướng giảm song doanh thu bán lẻ khu vực

EU đã có sự cải thiện tốt vào giai đoạn cuối năm

5

Diễn biến doanh thu bán lẻ của EU

Tháng

1/2010

Tháng

2/2010

Tháng

3/2010

Tháng

4/2010

Tháng

5/2010

Tổng doanh

thu

-0,5 +0,4 +0,6 -1,0 +0,4

Thực phẩm,

đồ uống

thuốc lá

-0,2 -0,3 +0,8 -1,1 +0,3

Hàng phi

thực phẩm

-0,3 +0,5 +1,0 -1,0 +0,5

Nguồn: Eurostat (2010)

+ Xuất nhập khẩu của EU với bên ngoài:

Biểu đồ: Xuất nhập khẩu của EU

trong các năm 2008, 2009

(ĐV: tỷ Euro) Năm 2008 Năm 2009 Tăng giảm

Xuất khẩu 1.306,6 1.093,4 -16%

Nhập khẩu 1.565,0 1.198,9 -23%

Cán cân -258,4 -105,5

Nguồn: Eurostat

+ Sản xuất công nghiệp: Sụt giảm mạnh từ năm 2008 khi khủng hoảng xảy ra

nhưng từ giai đoạn cuối năm 2009 bắt đầu khởi sắc.

b) Triển vọng thời kỳ 2010-2015

Thời kỳ 2010-2015, các nền kinh tế khu vực EU sẽ dần phục hồi từ khủng hoảng,

nhưng cũng giống như kinh tế Nhật Bản và Hoa Kỳ, động lực cho sự tăng trưởng mạnh

mẽ chưa xuất hiện. Đóng góp của khu vực này vào tăng trưởng kinh tế thế giới sẽ ở mức

thấp hơn so với các nền kinh tế mới nổi và so với giai đoạn trước.

Tóm lại:Bên cạnh những hạn chế tương tự như kinh tế Hoa Kỳ (tiêu dùng có

dấu hiệu bão hòa ở những thị trường lớn, hoạt động sản xuất và kinh doanh kém

năng động so với các thị trường mới nổi), trong nền kinh tế EU còn những trở ngại

khác cho sự phục hồi và phát triển mạnh, đó là sự chênh lệch về trình độ phát triển và

chu kỳ kinh tế giữa các nhóm nước thành viên; đồng Euro đang được định giá cao so

với khu vực khác. Kinh tế khu vực EU nhìn chung mới chỉ là tạm thoát khỏi đáy suy

thoái và chưa phục hồi rõ rệt và còn phải cần rất nhiều thời gian để có thể đạt được

những thành tựu trước khủng hoảng.

2.3. Trung Quốc:

6

a) Những chuyển dịch trong nền kinh tế Trung Quốc:

Cũng phải đối mặt với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu như các nước

khác, nhưng với đà tăng trưởng mạnh trong những năm gần đây và quỹ dự trữ ngoại

hối khổng lồ, lớn nhất thế giới, Trung Quốc vẫn dẫn đầu thế giới về mức độ phục hồi

và vươn lên trở thành một trong những cường kinh tế trên thế giới. Sự phát triển của

nền kinh tế Trung Quốc có những đặc điểm nổi bật sau đây:

- Tăng trưởng kinh tế cao liên tục trong 5 năm trở lại đây với động lực chủ

yếu là xuất khẩu và đầu tư, trong khi tiêu dùng cũng có những cải thiện đáng kể :

Tham khảo tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc qua các quí, từ Q1-

2006-Q2-2010

11,4 11,5 10,6 10,4

13 12,6

11,5 11,2 10,6 10,1

9

6,8

7,9

9,1

10,7

11,9

10,3

6,2

0

4

8

12

16

Q1/06

Q2/06

Q3/06

Q4/06

Q1/07

Q2/07

Q3/07

Q4/07

Q1/08

Q2/08

Q3/08

Q4/08

Q1/09

Q2/09

Q3/09

Q4/09

Q1/2010

Q2/2010

Nguồn: Tổng cục Thống kê Trung Quốc

Năm 2009 đánh dấu sức tăng trưởng mạnh mẽ của kinh tế Trung Quốc. GDP các

quý trong năm 2009 của Trung Quốc tăng lần lượt 6,2% trong quý I, 7,9% trong quý II,

9,1% trong quý III và 10,7% trong quý IV. Tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc tiếp tục

đạt 11,9% vào quí I/2010 trước khi hạ nhiệt còn 10,3% trong quí II/2010.

- Xuất khẩu và thu hút FDI tăng mạnh trong những năm gần đây, cộng với

thói quen tiết kiệm trong một thời gian dài đã giúp Trung Quốc tích lũy được quỹ

dự trữ ngoại hối lớn nhất thế giới, giúp nước này chủ động hơn các nước khác trong

chính sách kích thích tăng trưởng, chính sách tỷ giá và quản lí ngoại hối cũng như

bình ổn thị trường trong nước và đầu tư ra nước ngoài.

+ Theo số liệu từ Cơ quan thống kê quốc gia Trung Quốc, 7 tháng đầu năm

2010, xuất khẩu đạt 850,49 tỷ USD, tăng 35,6%; nhập khẩu đạt 766,56 tỷ USD, tăng

47,2%; thặng dư thương mại đạt 83,93 tỷ USD, giảm 21,2%

+ Theo thông báo của Bộ Thương mại Trung Quốc, các doanh nghiệp nước ngoài

đã đầu tư gần 66 tỷ USD vào nước này, tăng hơn 18% so với cùng giai đoạn năm ngoái

- Trung Quốc trở thành thị trường tiêu thụ một lượng hàng hóa lớn của thế

giới và sức tiêu thụ ngày càng tăng:

7

Tiêu dùng trong nước cũng tăng mạnh, thể hiện qua mức tăng của doanh thu

bán lẻ: Theo số liệu của Tổng cục Thống kê Trung Quốc, doanh thu bán lẻ thực tế năm

2009 tăng 16,9%, mức tăng cao nhất kể từ năm 1986. Bảy tháng đầu năm 2010, doanh số

bán lẻ của Trung Quốc tăng 18,2% so với cùng kỳ năm 2009, cao gấp hơn 3 lần so với

mức tăng của doanh số bán lẻ tại Hoa Kỳ trong cùng giai đoạn.

Tham khảo tăng trưởng XNK của Trung Quốc từ tháng 1/2007

đến hết quí II/2010

40

60

80

100

120

140

160

T1/07 T7/07 T1/08 T7/08 T1/09 T7/09 T1/2010

Xu t kh u Nh p kh u

Nguồn: Tổng cục Thống kê Trung Quốc

- Trung Quốc đã tận dụng cuộc khủng hoảng như một cơ hội để tăng cường

nhập khẩu hàng hóa, nguyên vật liệu chiến lược trong bối cảnh giá thế giới giảm

mạnh. Họ cũng mua lại những nguồn tài nguyên và cổ phần của các công ty khai

khoáng lớn trên thế giới, nhờ thế mà họ đang ở thế thượng phong trong ngành năng

lượng toàn cầu. (Điều này sẽ được lí giải cụ thể hơn trong phần 3 của báo cáo)

- Nền kinh tế Trung Quốc đang có sự chuyển dịch theo hướng gia tăng tỷ

trọng và tốc độ tăng trưởng của ngành dịch vụ và ngành công nghiệp, xây dựng.

Trong năm 2009, giá trị gia tăng của ngành nông lâm ngư nghiệp: đạt 3.547,7 tỷ NDT,

tăng 4,2%; ngành công nghiệp và xây dựng đạt 15.695,8 tỷ, tăng 9,5%; ngành dịch vụ đạt

14.291,8 tỷ, tăng 8,9%.

- Năm 2011 dự báo triển vọng tăng trưởng kinh tế Trung Quốc sẽ tiếp tục duy

trì ở mức cao.

+ Tiêu dùng nội địa của Trung Quốc cũng có triển vọng lớn nhờ mức tăng đáng kể

thu nhập của người dân và lĩnh vực xuất khẩu được cải thiện.

+ Thị trường ô tô diễn ra tích cực sẽ tạo đà phát triển cho đầu tư và tiêu dùng liên

quan tới lĩnh vực này.