Xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại theo pháp luật Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

HOÀNG ANH KHOA

XÁC ĐỊNH MỨC TRÁCH NHIỆM

TRONG VIỆC LIÊN ĐỚI BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

XÁC ĐỊNH MỨC TRÁCH NHIỆM

TRONG VIỆC LIÊN ĐỚI BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Chuyên ngành Luật Dân sự và Tố tụng dân sự

Định hƣớng ứng dụng

Mã số chuyên ngành: 80380103

Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS. Lê Minh Hùng

Học viên : Hoàng Anh Khoa

Lớp : Cao học Luật, Bình Thuận - Khóa 2

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn “Xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi

thường thiệt hại theo pháp luật Việt Nam” là công trình nghiên cứu khoa học của

riêng tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Lê Minh Hùng.

Các bản án, số liệu, tài liệu tham khảo được nêu trong luận văn đảm bảo độ tin cậy,

chính xác, có nguồn gốc và được trích dẫn theo đúng quy định của Trường Đại học

Luật thành phố Hồ Chí Minh.

Tác giả luận văn

Hoàng Anh Khoa

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BLDS Bộ luật dân sự

BLDS 1995 Bộ luật dân sự (Luật số 44-L/CTN) ngày 28/10/1995

BLDS 2005 Bộ luật dân sự (Luật số 33/2005/QH11) ngày 27/6/2005

BLDS 2015 Bộ luật dân sự (Luật số 91/2015/QH13) ngày 24/11/2015

BLHS Bộ luật hình sự

BTTH Bồi thường thiệt hại

LĐBTTH Liên đới bồi thường thiệt hại

MĐL Mức độ lỗi

MTN Mức trách nhiệm

TAND Tòa án nhân dân

TNDS Trách nhiệm dân sự

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƢƠNG 1. XÁC ĐỊNH MỨC TRÁCH NHIỆM TRONG VIỆC LIÊN ĐỚI

BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI DO HÀNH VI NHIỀU NGƢỜI CÙNG GÂY RA ..

.....................................................................................................................................9

1.1. Xác định mức trách nhiệm liên đới bồi thƣờng dựa vào mức độ lỗi của

từng ngƣời cùng gây thiệt hại ...............................................................................9

1.1.1. Khó khăn trong việc xác định mức trách nhiệm liên đới dựa theo lỗi.......9

1.1.2. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật ................................................................15

1.2. Xác định mức trách nhiệm liên đới bồi thƣờng dựa vào các yếu tố khác

...............................................................................................................................16

1.2.1. Dựa theo vai trò, tính chất hành vi của từng người gây thiệt hại............16

1.2.2. Dựa theo mối quan hệ nhân quả giữa tính chất hành vi gây thiệt hại của

từng người gây thiệt hại với tỷ lệ thiệt hại trong tổng thiệt hại chung ..............21

1.2.3. Dựa theo mức hưởng lợi của từng người gây thiệt hại............................24

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1........................................................................................29

CHƢƠNG 2. XÁC ĐỊNH MỨC TRÁCH NHIỆM TRONG VIỆC LIÊN ĐỚI

BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI DO TÀI SẢN GÂY RA .........................................30

2.1. Xác định mức trách nhiệm liên đới bồi thƣờng dựa vào quan hệ nhân

quả giữa tác động gây thiệt hại của tài sản và thiệt hại thực tế ......................31

2.1.1. Khi nhiều tài sản cùng gây ra thiệt hại ....................................................32

2.1.2. Khi tài sản và hành vi của con người cùng gây ra thiệt hại ....................34

2.2. Xác định mức trách nhiệm liên đới bồi thƣờng dựa vào hình thức sở hữu

chung đối với tài sản ............................................................................................36

2.2.1. Sở hữu chung hợp nhất.............................................................................37

2.2.2. Sở hữu chung theo phần ...........................................................................39

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2........................................................................................42

KẾT LUẬN..............................................................................................................43

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trách nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại là một loại trách nhiệm dân sự cho

phép người có quyền có thể yêu cầu bất cứ ai trong số những người có nghĩa vụ

phải thực hiện toàn bộ nghĩa vụ bồi thường thiệt hại. Trách nhiệm liên đới bồi

thường thiệt hại phát sinh từ việc có nhiều người cùng gây ra thiệt hại hoặc trong

một số trường hợp tài sản gây ra thiệt hại. Mỗi người có nghĩa vụ liên đới bồi

thường thiệt hại sẽ được phân chia phần nghĩa vụ liên đới nhất định, đồng nghĩa với

việc chủ thể có quyền được quyền yêu cầu bất cứ ai trong số những người có nghĩa

vụ phải thực hiện một phần hay toàn bộ nghĩa vụ bồi thường thiệt hại, do đó người

có quyền sẽ có thêm sự lựa chọn để khắc phục các thiệt hại đã xảy ra.

BLDS năm 2015 quy định về trách nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại do

nhiều người cùng gây ra tại Điều 587 (trước đây là Điều 620 BLDS năm 1995, Điều

616 năm BLDS 2005). Cụ thể, trách nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại của từng

người cùng gây thiệt hại (mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại

của mỗi người) được xác định tương ứng với mức độ lỗi của mỗi người, nếu không

xác định được mức độ lỗi thì họ phải bồi thường thiệt hại theo phần bằng nhau.

Theo đó, quy định trên đã xác định nghĩa vụ liên đới bồi thường thiệt hại cũng như

mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại của từng chủ thể cùng gây

ra thiệt hại, góp phần cung cấp cơ sở pháp lý quan trọng để cơ quan có thẩm quyền

tiến hành xử lí các tranh chấp về bồi thường thiệt hại được thuận lợi.

Tuy nhiên, việc xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt

hại thông qua mức độ lỗi của từng người gây thiệt hại phát sinh rất nhiều khó khăn

khi áp dụng trong thực tế. Bởi vì, lỗi lại là một trạng thái tâm lý, việc xác định lỗi

và mức độ lỗi là vấn đề phức tạp, không đơn giản, có trường hợp không xác định

được. Trong khi đó, pháp luật dân sự Việt Nam cũng không cho biết mức độ lỗi là

gì và việc xác định mức độ lỗi sẽ được thực hiện như thế nào, do đó gây rất nhiều

khó khăn trong việc xác định mức độ lỗi nặng nhẹ để chia các phần trách nhiệm bồi

thường tương ứng.

Đồng thời, việc xác định mức trách nhiệm thông qua mức độ lỗi dẫn đến khó

khăn trong việc áp dụng giải quyết các tranh chấp bồi thường thiệt hại mà không có

yếu tố lỗi (như bồi thường thiệt hại do làm ô nhiễm môi trường) do không có cơ sở

để đánh giá hoặc trong trường hợp một trong những người cùng gây thiệt hại là

người chưa thành niên hoặc người mất năng lực hành vi dân sự nhưng việc áp dụng

2

đó dẫn đến không công bằng cho những người còn lại. Từ đó, trên thực tế, một số

Tòa án đã không áp dụng mức độ lỗi để xác định mức trách nhiệm trong việc liên

đới bồi thường thiệt hại, mà áp dụng một số căn cứ khác để giải quyết các tranh

chấp được thuyết phục và công bằng hơn.

Bên cạnh đó, pháp luật dân sự quy định một số trường hợp liên đới bồi

thường thiệt hại trong một số trường hợp tài sản gây ra thiệt hại, nhưng lại chưa có

quy định để xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại của

từng người trong các trường hợp này như thế nào dẫn tới sự không thống nhất trong

việc áp dụng pháp luật để giải quyết.

Để khắc phục những tồn tại, vướng mắc nêu trên, trong thời gian tới chúng ta

cần tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu những quy định, cũng như thực tiễn xác định mức

trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại để từ đó có cơ sở đưa ra những

giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật nói chung, pháp luật dân sự nói riêng, góp

phần nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định về bồi thường thiệt hại. Đó cũng là lý

do cho sự cần thiết để tác giả lựa chọn đề tài “Xác định mức trách nhiệm trong

việc liên đới bồi thường thiệt hại theo pháp luật Việt Nam” làm luận văn thạc sĩ

luật học.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Việc nghiên cứu vấn đề trách nhiệm bồi thường thiệt hại nói chung và trách

nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại do hành vi của nhiều người cùng gây ra và tài

sản gây ra nói riêng đã được nhiều nhà khoa học pháp lý trong nước nghiên cứu từ

góc độ lý luận đến thực tiễn. Tuy nhiên, các công trình khoa học trên chủ yếu

nghiên cứu về căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại, nguyên tắc bồi

thường thiệt hại, năng lực chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại, mức bồi thường

thiệt hại, riêng các công trình khoa học nghiên cứu về xác định mức trách nhiệm

trong việc liên đới bồi thường thiệt hại hiện nay rất hạn chế. Điển hình có các công

trình nghiên cứu tiêu biểu có liên quan đến đề tài như sau:

- Giáo trình, sách chuyên khảo:

Trường Đại học Luật Hà Nội (2017), Giáo trình Luật dân sự Việt Nam - Tập

II, Nxb Công an nhân dân. Trong nội dung của giáo trình giới thiệu một cách tổng

quát về các vấn đề nghĩa vụ, hợp đồng, bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng dưới

góc độ lý luận. Nhưng đây là một giáo trình dùng để giảng dạy chương trình cử

nhân, nên chưa đề cập sâu về vấn đề xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới

bồi thường thiệt hại.

3

Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh (2019), Giáo trình Pháp luật về hợp

đồng và bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, Tái bản có sửa đổi, bổ sung, Nxb

Hồng Đức - Hội Luật gia Việt Nam. Trong nội dung của giáo trình đã giới thiệu khá

toàn diện về vấn đề nghĩa vụ, hợp đồng và bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng dưới

góc độ lý luận. Nhưng do hạn chế là dùng để giảng dạy chương trình cử nhân, nên

giáo trình chưa đề cập sâu về vấn đề xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới

bồi thường thiệt hại, nhất là dưới góc độ thực tiễn.

Lê Minh Hùng (Chủ biên, 2019), Sách tình huống Pháp luật hợp đồng và bồi

thường thiệt hại ngoài hợp đồng (bình luận bản án), Nxb Hồng Đức - Hội Luật gia

Việt Nam. Trong cuốn sách này, tác giả đã nghiên cứu một cách khá toàn diện về

các vấn đề pháp lý có liên quan đến nghĩa vụ, hợp đồng, bồi thường thiệt hại ngoài

hợp đồng qua việc bình luận các bản án liên quan đến từng các vấn đề cụ thể.

Những bài viết có giá trị tham khảo cao.

Sách chuyên khảo như:

Đỗ Văn Đại (2018), Luật bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng Việt Nam -

Bản án và bình luận bản án Tập 1 và 2 (Sách chuyên khảo, xuất bản lần thứ tư),

Nxb Hồng Đức - Hội Luật gia Việt Nam. Trong cuốn sách này, tác giả đã nghiên

cứu một cách khá đầy đủ về một số vấn đề pháp lý có liên quan đến bồi thường thiệt

hại ngoài hợp đồng qua việc bình luận các bản án liên quan đến từng các vấn đề cụ

thể. Những bài viết về bồi thường thiệt hại có giá trị tham khảo cao.

Nguyễn Xuân Quang - Lê Nết - Nguyễn Hồ Bích Hằng (2007), Luật dân sự

Việt Nam, Nxb. Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh. Các tác giả phân tích các vấn

đề lý luận chung và các trường hợp cụ thể về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài

hợp đồng về phương diện lý luận (chương IV), có giá trị tham khảo cao.

Phùng Trung Tập (2017), Luật Dân sự Việt Nam (Bình giảng và áp dụng) -

trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, Nxb Công an nhân dân. Trong tài

liệu này, tác giả phân tích từng quy định cụ thể về trách nhiệm bồi thường thiệt hại

ngoài hợp đồng, bình luận một số tình huống bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng,

cũng như giới thiệu một số phong tục, tập quán và luật tục về trách nhiệm bồi

thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Tuy nhiên vẫn chưa đề cập sâu về xác định mức

trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại.

Nguyễn Văn Tuân (2016), Bảo đảm quyền được bồi thường của người bị

thiệt hại trong tố tụng hình sự, Nxb Tư pháp. Tác giả khái quát một số nội dung cơ

bản về vấn đề dân sự trong vụ án hình sự. Nghiên cứu các quy định của pháp luật

4

Việt Nam và một số nước trên thế giới về giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình

sự, phân tích thực tiễn xét xử các vụ án hình sự có vấn đề dân sự. Tuy nhiên, chỉ đề

cập đến việc liên đới bồi thường thiệt hại dưới góc độ bảo đảm quyền của người bị

thiệt hại trong vụ án hình sự.

- Luận án tiến sĩ, Luận văn thạc sĩ, Khóa luận tốt nghiệp:

Phạm Kim Anh (2008), Trách nhiệm dân sự liên đới bồi thường thiệt hại

trong pháp luật dân sự Việt Nam, Luận án tiến sĩ, Trường Đại học Luật Hà Nội.

Luận án đã đi sâu nghiên cứu vấn đề trách nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại ngoài

hợp đồng trên bình diện rộng là pháp luật dân sự Việt Nam.

Nguyễn Văn Hợi (2017), Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra

theo pháp luật dân sự Việt Nam, Luận án tiến sĩ, Trường Đại học Luật Hà Nội.

Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật về liên đới

bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra, làm rõ bản chất, đặc điểm của trách nhiệm bồi

thường thiệt hại do tài sản gây ra, các điều kiện phát sinh trách nhiệm bồi thường

thiệt hại do tài sản gây ra và các chủ thể phải chịu trách nhiệm bồi thường. Đồng

thời, chỉ ra sự khác biệt với trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hành vi của con

người gây ra. Tuy nhiên, luận án chưa đề cập đến việc xác định mức trách nhiệm

trong việc liên đới bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra.

Phạm Thanh Hằng (2013), Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng

trong bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Luật

Hà Nội. Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về bồi thường, cách bảo

vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong bồi thường thiệt hại ngoài hợp

đồng và đưa ra một số giải pháp cụ thể, trong đó cũng có bàn về nghĩa vụ liên đới

bồi thường thiệt hại của vợ chồng.

Nguyễn Thị Mân (2013), Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra

theo pháp luật Việt Nam, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí

Minh. Tác giả tập trung nghiên cứu các vấn đề về điều kiện phát sinh, chủ thể chịu

trách nhiệm, xác định nguyên tắc chủ thể chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại do

tài sản gây ra (Điều 627 BLDS năm 2005) về mặt cơ sở lý luận và thực tiễn.

Huỳnh Thị Tín (2015), Trách nhiệm dân sự liên đới bồi thường thiệt hại theo

quy định của Bộ luật dân sự 2005, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Luật Thành

phố Hồ Chí Minh. Tác giả tập trung nghiên cứu những vấn đề cơ bản về trách

nhiệm dân sự liên đới bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng và một số hạn chế và đề

xuất hoàn thiện về trách nhiệm dân sự liên đới bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

5

- Các bài viết, bài báo:

Phạm Kim Anh (2003), “Khái niệm lỗi trong trách nhiệm dân sự”, Tạp chí

Khoa học pháp lý, số 3. Tác giả phân tích các quan điểm khác nhau cũng như quy

định của các hệ thống pháp luật khác nhau về việc xây dựng định nghĩa khái niệm

lỗi và đề xuất hướng xây dựng khái niệm lỗi trong trách nhiệm dân sự.

Trịnh Tuấn Anh (2016), “Bàn về căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường

thiệt hại ngoài hợp đồng theo Bộ luật dân sự năm 2015”, Tạp chí Kiểm sát, số 19.

Tác giả nêu ra một số điểm bất cập về căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường

thiệt hại ngoài hợp đồng theo Bộ luật dân sự năm 2015 và đưa ra một số giải pháp

hoàn thiện.

Đoàn Thị Ngọc Hải, “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm

cao độ gây ra”, Tạp chí Tòa án nhân dân điện tử, ngày 22/11/2019. Tác giả khái

quát việc bồi thường do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra, trong đó có đề cập vấn đề

liên đới bồi thường thiệt hại của chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ.

Nguyễn Văn Hồng và Kiều Thành Nghĩa (1999), “Liên đới bồi thường thiệt

hại”, Tạp chí toà án nhân dân, số 10. Tác giả trình bày một cách khái quát về vấn

đề LĐBTTH và có nêu ra một số bất cập có liên quan.

Vũ Thị Lan Hương (2017), "Bàn về trách nhiệm của người thi công trong bồi

thường thiệt hại do nhà cửa, công trình xây dựng khác gây ra", Tạp chí Dân chủ và

pháp luật, số 8. Tác giả nêu ra một số trách nhiệm của người thi công trong bồi

thường thiệt hại do nhà cửa, công trình xây dựng khác gây ra, trong đó có đề cập về

vấn đề liên đới bồi thường thiệt hại của người thi công với chủ sở hữu khi có người

bị xâm phạm về sức khỏe, tính mạng do nhà cửa, công trình xây dựng khác gây ra.

Phùng Trung Tập (1997), “Yếu tố lỗi trong trách nhiệm liên đới bồi thường

thiệt hại ngoài hợp đồng”, Tạp chí Luật học, số 5. Tác giả đã phân tích, làm rõ mối

quan hệ giữa yếu tố lỗi và mức bồi thường thiệt hại khi áp dụng trách nhiệm liên đới

bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

Phùng Trung Tập (2004), “Lỗi và trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp

đồng”, Tạp chí Tòa án, số 10. Tác giả chỉ bàn về yếu tố lỗi trong một số loại trách

nhiệm dân sự ngoài hợp đồng với mục đích và cách nhìn nhận về yếu tố lỗi trong

việc xác định trách nhiệm dân sự cụ thể là lỗi không phải là do suy đoán mà do

pháp luật quy định trước.

Phùng Trung Tập (2004), “Bàn về lỗi - Một điều kiện xác định trách nhiệm

dân sự ngoài hợp đồng”, Đặc san Nghề luật, số 08. Tác giả bàn về điều kiện của

6

trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là người gây thiệt hại có lỗi. Từ

một số cơ sở lý luận, tác giả nhận định lỗi không phải là do suy đoán mà do pháp

luật quy định trước.

Vũ Thị Hồng Yến (2012), “Bàn về trách nhiệm bồi thường trong trường hợp

tài sản gây ra thiệt hại”, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 11. Tác giả cho rằng trách

nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra không phát sinh yếu tố lỗi. Tài sản gây

ra thiệt hại là tài sản hữu hình đang chịu sử quản lý, sử dụng hay trông coi của chủ

thể nhất định. Do đó, chủ sở hữu, người quản lý, sử dụng và trông coi phải bồi

thường thiệt hại cả khi không có lỗi.

Như vậy, nhìn chung có thể thấy rằng hiện nay đề tài nghiên cứu về xác định

mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại vẫn còn hạn chế. Các công

trình khoa học nêu trên đã phân tích về lý luận và thực tiễn về bồi thường thiệt hại,

yếu tố lỗi, chỉ ra một số hạn chế trong quy định của pháp luật nhưng chưa nghiên

cứu những vướng mắc, bất cập về việc về xác định mức trách nhiệm trong việc liên

đới bồi thường thiệt hại trên cơ sở thực tiễn Tòa án đã xét xử. Để từ đó, đưa ra kiến

nghị hoàn thiện quy định của pháp luật dân sự nên đây cũng là định hướng nghiên

cứu mới trong công trình khoa học này của tác giả.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Luận văn sẽ nghiên cứu các quy định của pháp luật về vấn đề xác định mức

trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật Việt

Nam và một số khó khăn, vướng mắc trong việc áp dụng pháp luật trong thực tiễn

xét xử, từ đó đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật và

nâng cao hiệu quả công tác áp dụng pháp luật về xác định mức trách nhiệm trong

việc liên đới bồi thường thiệt hại.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn xác định các nhiệm vụ:

- Phân tích, làm rõ, đánh giá các quy định của pháp luật dân sự về xác định

về xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại.

- Phân tích, đánh giá, so sánh thực tiễn áp dụng quy định pháp luật dân sự về

về xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại; nêu ra những

vướng mắc, bất cập còn tồn tại và nguyên nhân của những vướng mắc, bất cập đó.

- Đưa ra kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật dân sự về xác định mức

trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại.

7

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các quy định của pháp luật Việt Nam về

xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại và thực tiễn giải

quyết các vấn đề liên quan đến về xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi

thường thiệt hại.

Về phạm vi nghiên cứu, luận văn xác định như sau:

+ Phạm vi về nội dung: Luận văn nghiên cứu về vấn đề xác định mức trách

nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại theo pháp luật Việt Nam (thông qua các

BLDS năm 1995, BLDS năm 2005, BLDS năm 2015 và các văn bản hướng dẫn).

+ Phạm vi về không gian, thời gian: Luận văn nghiên cứu một số vụ án điển

hình xảy ra trong phạm vi cả nước từ 01/01/2017 đến nay (áp dụng các quy định của

BLDS năm 2015). Tuy nhiên, BLDS năm 2015 mới có hiệu lực, thực tiễn áp dụng

chưa nhiều nên luận văn nghiên cứu thêm các vụ án từ 01/01/2005 đến 01/01/2017.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Để phục vụ cho việc nghiên cứu thực hiện đề tài, tác giả vận dụng các

phương pháp cụ thể như phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp nghiên

cứu án điển hình, phương pháp so sánh được sử dụng trong chương 1 và chương 2

của luận văn gồm:

- Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng để phân tích và tổng hợp

một cách khái quát các nội dung cần nghiên cứu trong luận văn. Qua đó, phân tích

thành từng vấn đề để tìm hiểu cụ thể quy định của pháp luật về xác định mức trách

nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại. Đồng thời, tổng hợp từng vấn đề đã

phân tích để khái quát những nội dung đã trình bày và đề xuất một số kiến nghị

nhằm hoàn thiện những quy định của pháp luật.

- Phương pháp nghiên cứu án điển hình được dùng để phân tích các bản án,

quyết định của các cơ quan tiến hành tố tụng liên quan đến việc giải quyết vấn đề

xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại; từ đó nhận xét về

thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật Việt Nam về xác định mức trách nhiệm

trong việc liên đới bồi thường thiệt hại cũng như những bất cập, vướng mắc.

- Phương pháp so sánh được sử dụng để làm rõ những điểm tương đồng và

khác biệt trong các quy định của pháp luật Việt Nam về xác định mức trách nhiệm

trong việc liên đới bồi thường thiệt hại; cũng như việc áp dụng pháp luật của các cơ

quan tiến hành tố tụng trong thực tiễn, để từ đó tìm ra những ưu điểm và hạn chế

trong việc xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại.

8

6. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài

Mặc dù còn có những hạn chế nhất định nhưng những kết quả nghiên cứu của

đề tài sẽ là tài liệu tham khảo cho giảng viên, sinh viên chuyên ngành luật và những

người có quan tâm về vấn đề xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi

thường thiệt hại. Đề tài cũng đã làm rõ các vướng mắc, hạn chế còn tồn tại trong

quy định của pháp luật dân sự và thực tiễn từ đó đóng góp ý kiến nhằm hoàn thiện

quy định của pháp luật dân sự về vấn đề xác định mức trách nhiệm trong việc liên

đới bồi thường thiệt hại.

Đối với hoạt động thực tiễn, với vai trò là một tài liệu tham khảo, đề tài có

thể góp phần nhỏ vào việc nâng cao nhận thức của những người làm công tác

nghiên cứu, xét xử, kiểm sát, luật sư về xác định mức trách nhiệm trong việc liên

đới bồi thường thiệt hại.

7. Bố cục của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn

gồm hai chương:

Chƣơng 1: Xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại

do hành vi nhiều người cùng gây ra

Chƣơng 2: Xác định mức trách nhiệm trong việc liên đới bồi thường thiệt hại

do tài sản gây ra

9

CHƢƠNG 1

XÁC ĐỊNH MỨC TRÁCH NHIỆM TRONG VIỆC LIÊN ĐỚI BỒI THƢỜNG

THIỆT HẠI DO HÀNH VI NHIỀU NGƢỜI CÙNG GÂY RA

BLDS 2015 quy định về trách nhiệm LĐBTTH do nhiều người cùng gây ra

tại Điều 587 (trước đây được quy định Điều 620 BLDS 1995, Điều 616 BLDS

2005). Theo đó, căn cứ xác định MTN trong việc LĐBTTH do hành vi nhiều người

cùng gây ra được xác định đựa vào “MĐL”. Cụ thể: Trách nhiệm bồi thường của

từng người cùng gây thiệt hại được xác định tương ứng với MĐL của mỗi người,

nếu không xác định được MĐL thì họ phải BTTH theo phần bằng nhau.

Xác định lỗi và MĐL là vấn đề pháp lý rất phức tạp trong cả lý luận và thực

tiễn. Trên thực tế, việc xác định lỗi và MĐL rất khó khăn, có trường hợp không thể

xác định được. Mặc dù, BLDS 2015 đã có quy định cụ thể về việc MTN trong việc

LĐBTTH do hành vi nhiều người cùng gây ra. Tuy nhiên, chính sự khó khăn trong

việc xác định MĐL hoặc xác định theo MĐL làm cho MTN của mỗi người không

được công bằng đã dẫn đến có Tòa án đã áp dụng các căn cứ khác để xác định MTN

trong việc LĐBTTH do hành vi nhiều người cùng gây ra. Trong chương này, tác giả

sẽ tập trung nghiên cứu những vấn đề có vướng mắc trong thực tiễn liên quan đến

việc xác định MTN trong việc LĐBTTH do hành vi nhiều người cùng gây ra, bao

gồm: (1) trường hợp căn cứ vào MĐL của từng người cùng gây thiệt hại để xác định

MTN trong việc LĐBTTH; (2) trường hợp căn cứ vào các yếu tố khác để xác định

MTN trong việc LĐBTTH.

1.1. Xác định mức trách nhiệm liên đới bồi thường dựa vào mức độ lỗi của

từng người cùng gây thiệt hại

1.1.1. Khó khăn trong việc xác định mức trách nhiệm liên đới dựa theo lỗi

Theo quy định tại Điều 364 BLDS 2015 thì lỗi trong TNDS bao gồm lỗi cố ý

và lỗi vô ý. Lỗi cố ý là trường hợp một người nhận thức rõ hành vi của mình sẽ gây

thiệt hại cho người khác mà vẫn thực hiện và mong muốn hoặc tuy không mong

muốn nhưng để mặc cho thiệt hại xảy ra. Lỗi vô ý là trường hợp một người không

thấy trước hành vi của mình có khả năng gây thiệt hại, mặc dù phải biết hoặc có thể

biết trước thiệt hại sẽ xảy ra hoặc thấy trước hành vi của mình có khả năng gây thiệt

hại, nhưng cho rằng thiệt hại sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn chặn được.

Mặc dù có quy định về lỗi, tuy nhiên pháp luật dân sự lại không đưa ra định

nghĩa về lỗi và MĐL (thuật ngữ “MĐL” được đề cập tại Điều 363 và 587 BLDS

2015). Bên cạnh đó, từ quy định tại Điều 364 BLDS 2015 ta có thể nhận biết được

10

lỗi cố ý và lỗi vô ý; tuy nhiên, pháp luật dân sự lại không cho biết làm thế nào để

xác định MĐL mặc dù MĐL được pháp luật dân sự sử dụng làm căn cứ để xác định

MTN trong việc LĐBTTH do nhiều người cùng gây ra và mức BTTH trong trường

hợp bên bị vi phạm có lỗi.

Trong khoa học pháp lý về dân sự, lỗi được hiểu là thái độ tâm lý chủ quan

của người vi phạm nghĩa vụ dân sự, phản ánh nhận thức của người đó đối với hành

vi và hậu quả của hành vi mà họ đã thực hiện1

. Theo Từ điển pháp luật Việt Nam,

trong lĩnh vực dân sự:“...lỗi trong trách nhiệm dân sự được hiểu là yếu tố chủ quan

nói lên thái độ tâm lý của con người đối với hành vi của mình và hậu quả của hành

vi ấy...”2

; còn trong lĩnh vực hình sự, “Lỗi là thái độ chủ quan của chủ thể đối với

hành vi nguy hiểm của mình và hậu quả cho xã hội của hành vi đó gây ra.”3

. Theo

các định nghĩa này, lỗi là một trạng thái tâm lý của một người được thể hiện ra bên

ngoài thông qua hành vi gây thiệt hại và hậu quả của việc gây thiệt hại. Điều đó cho

thấy, lý trí và ý chí của người gây thiệt hại có mối quan hệ với hành vi gây thiệt hại

và hậu quả của việc gây thiệt hại. Tuy nhiên, việc đánh giá một trạng thái hay một

thái độ tâm lý của một người nào đó trên thực tế rất khó khăn, có trường hợp không

thể định lượng được, bởi lẽ lý trí và ý chí là cái bên trong bộ não con người và đôi

khi lý trí và ý chí của một con người nào đó không được thể hiện một cách tương

xứng thông qua hành vi mà họ đã thực hiện. Hay nói cách khác, nếu thông qua hành

vi của một người nào đó để xác định MĐL của họ thì trong một số trường hợp việc

đánh giá có phần mang tính chất định tính.

Thông qua việc phân tích quy định về lỗi tại Điều 364 BLDS 2015 trong

trường hợp nhiều người cùng gây thiệt hại ta rút ra được cách hiểu về lỗi và MĐL

như sau:

(i) So sánh giữa lỗi cố ý và lỗi vô ý: thì lỗi cố ý rõ ràng có MĐL cao hơn lỗi

vô ý.

(ii) Trong lỗi cố ý: nếu người nào đó nhận thức hành vi của mình sẽ gây thiệt

hại cho người khác một cách rõ hơn những người cùng gây thiệt hại mà vẫn thực

hiện và mong muốn thiệt hại xảy ra nhiều hơn thì có MĐL cao hơn. Cụ thể hơn nữa,

trường hợp nếu người nào đó nhận thức hành vi của mình sẽ gây thiệt hại cho người

khác một cách rõ hơn mà vẫn thực hiện và mong muốn thiệt hại xảy ra như nhau thì

có MĐL cao hơn; hoặc, trường hợp nếu người nào đó nhận thức hành vi của mình

1 Nguyễn Văn Cừ - Trần Thị Huệ (2017), Bình luận khoa học BLDS 2015, NXB Công an nhân dân, tr.559.

2 Nguyễn Ngọc Điệp (2020), Từ điển Pháp luật Việt Nam, Nxb Thế giới, tr.249.

3 Nguyễn Ngọc Điệp (2020), tlđd (2), tr.83.