Về mối quan hệ giữa triết học và tôn giáo

VÒ mèi quan hÖ gi÷a triÕt häc

vµ t«n gi¸o

Lª C«ng Sù(*)

TriÕt häc vµ t«n gi¸o lµ hai h×nh th¸i ý thøc x· héi mang

tÝnh ®a d¹ng, phøc t¹p xÐt vÒ mäi ph−¬ng diÖn: nguån gèc

h×nh thµnh, néi dung hµm chøa, ®èi t−îng ph¶n ¸nh,

ph−¬ng thøc biÓu ®¹t, ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn, chøc n¨ng x·

héi, h×nh th¸i biÓu hiÖn vµ lÞch sö ph¸t triÓn. §Ó hiÓu mèi

quan hÖ gi÷a hai h×nh th¸i ý thøc x· héi nµy, bµi viÕt b¾t

®Çu b»ng viÖc ph©n tÝch quan hÖ gi÷a thÕ giíi quan thÇn

tho¹i, thÕ giíi quan t«n gi¸o vµ thÕ giíi quan triÕt häc.

XuÊt ph¸t tõ ®ã, bµi viÕt xem xÐt mèi quan hÖ nµy qua c¸c

giai ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau tõ Cæ - Trung ®¹i ®Õn thÕ kû

XX.

I. Tõ thÕ giíi quan thÇn tho¹i, thÕ giíi quan

t«n gi¸o ®Õn thÕ giíi quan triÕt häc

ThÕ giíi quan thÇn tho¹i

Sù ng¹c nhiªn cña con ng−êi tr−íc

mét thÕ giíi réng lín ®a d¹ng, phong

phó, bÝ hiÓm ®· t¸c ®éng vµo t©m thøc

con ng−êi, thóc ®Èy nã t×m hiÓu vµ gi¶i

thÝch ngän nguån v¹n vËt - ®ã lµ lý do

ra ®êi c¸c c©u chuyÖn hoang ®−êng gäi

lµ thÇn tho¹i. ThuËt ng÷ thÇn tho¹i cã

gèc tõ tiÕng Hy L¹p: mythologia, gåm

hai tõ ghÐp, mythos - truyÒn thuyÕt,

c©u chuyÖn, logos - lêi nãi, häc thuyÕt.

ThÇn tho¹i xuÊt hiÖn ë cuèi thêi

nguyªn thuû, khi con ng−êi b−íc vµo

giai ®o¹n Homo sapiens. ThÇn tho¹i lµ

sù ph¶n ¸nh giíi tù nhiªn vµ ®êi sèng

x· héi vµo ý thøc ng−êi nguyªn thuû

(K. Marx), lµ con ®−êng gi¶i to¶ nh÷ng

kh¸t väng sèng, hay cã thÓ lµ giÊc m¬

tËp thÓ (S. Freud). Tuy cã nhiÒu c¸ch

gi¶i thÝch kh¸c nhau vÒ nguån gèc vµ

b¶n chÊt thÇn tho¹i, nh−ng c¸c häc gi¶

nghiªn cøu vÒ nã ®· t−¬ng ®èi thèng

nhÊt quan ®iÓm cho r»ng, thÇn tho¹i

cã chøc n¨ng c¬ b¶n lµ gi¶i thÝch vµ dù

b¸o. Trªn thùc tÕ th× thÇn tho¹i víi t−

c¸ch lµ sù kh¸m ph¸ cã h×nh ¶nh - h−

¶o vÒ thÕ giíi, vµ do ®ã mµ ë nã, c¸i

ch−a nhËn thøc, c¸i bÝ Èn lín h¬n

nhiÒu so víi c¸i ®· nhËn thøc, bëi vËy

mµ trong thÇn tho¹i, niÒm tin chiÕm

−u thÕ so víi tri thøc.(∗)Lµ mét h×nh

th¸i ch−a ph©n ho¸ cña ý thøc céng

®ång, thÇn tho¹i bao hµm vµ kh¼ng

®Þnh trong nã c¸c yÕu tè thÈm mü, ®¹o

®øc, t«n gi¸o vµ ng«n ng÷.

ThÕ giíi quan t«n gi¸o

(∗) TS. Gi¶ng viªn triÕt häc, §¹i häc Hµ Néi.