Thư viện tri thức trực tuyến
Kho tài liệu với 50,000+ tài liệu học thuật
© 2023 Siêu thị PDF - Kho tài liệu học thuật hàng đầu Việt Nam
Văn hóa kinh doanh của doanh nghiệp thương mại Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế
Nội dung xem thử
Mô tả chi tiết
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ CÔNG THƯƠNG
VIỆN NGHIÊN CỨU THƯƠNG MẠI
--------
TRẦN THỊ HƯƠNG NHUNG
VĂN HÓA KINH DOANH CỦA
DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI
VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH
HỘI NHẬP QUỐC TẾ
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
HÀ NỘI - 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ CÔNG THƯƠNG
VIỆN NGHIÊN CỨU THƯƠNG MẠI
--------
TRẦN THỊ HƯƠNG NHUNG
VĂN HÓA KINH DOANH CỦA
DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI
VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH
HỘI NHẬP QUỐC TẾ
Chuyên ngành: Kinh doanh thương mại
Mã số: 62.34.01.21
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS.TS. NGUYỄN VĂN NAM
2. TS. NGUYỄN VĂN LONG
HÀ NỘI - 2017
LỜI CAM ĐOAN
Với danh dự và trách nhiệm cá nhân, tôi xin cam đoan luận án “Văn hoá
kinh doanh của doanh nghiệp thương mại Việt Nam trong bối cảnh hội
nhập quốc tế” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các
kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự thu thập, phân tích một cách khoa
học, phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này chưa từng được
công bố trong bất cứ nghiên cứu nào khác.
Tác giả luận án
Trần Thị Hương Nhung
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
DANH MỤC PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG BIỂU
DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ
MỞ ĐẦU
1. Giới thiệu tóm tắt về nghiên cứu
2. Lý do chọn đề tài
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
5. Phương pháp nghiên cứu
6. Những đóng góp mới của luận án
7. Kết cấu của luận án
TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1. Các nghiên cứu ngoài nước
2. Các nghiên cứu trong nước
3. Khoảng trống của các nghiên cứu liên quan đến đề tài và hướng
nghiên cứu của luận án
PHẦN NỘI DUNG, KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VĂN HOÁ KINH DOANH
CỦA DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI TRONG BỐI CẢNH HỘI
NHẬP QUỐC TẾ
1.1. Những vấn đề cơ bản về văn hoá và kinh doanh
1.1.1. Văn hóa
1.1.1.1. Khái niệm
1
1
2
4
5
6
8
9
10
10
18
27
30
30
30
30
1.1.1.2. Đặc trưng của văn hoá
1.1.1.3. Các yếu tố cấu thành văn hoá
1.1.2. Mối quan hệ giữa văn hoá và kinh doanh
1.2. Doanh nghiệp thương mại và đặc điểm kinh doanh của doanh
nghiệp thương mại
1.2.1. Khái niệm thương mại
1.2.2. Khái niệm doanh nghiệp thương mại
1.2.3. Đặc điểm của doanh nghiệp thương mại
1.3. Văn hoá kinh doanh của doanh nghiệp thương mại
1.3.1. Văn hoá kinh doanh
1.3.1.1. Khái niệm
1.3.1.2. Môi trường, các phương thức và phương tiện xây
dựng văn hoá kinh doanh của doanh nghiệp
1.3.2. Văn hoá kinh doanh của doanh nghiệp thương mại
1.3.2.1. Khái niệm
1.3.2.2. Nội dung
1.3.2.3. Đặc điểm và các yêu cầu đặt ra đối với việc xây
dựng văn hoá kinh doanh của doanh nghiệp thương mại
1.3.2.4. Một số yếu tố ảnh hưởng đến văn hoá kinh doanh
của doanh nghiệp thương mại
1.3.3. Văn hoá kinh doanh của doanh nghiệp thương mại trong
bối cảnh hội nhập quốc tế
1.3.3.1. Hội nhập quốc tế và xu hướng vận động của môi
trường văn hoá kinh doanh
1.3.3.2. Vai trò của văn hoá kinh doanh đối với doanh
nghiệp trong bối cảnh hội nhập quốc tế
1.3.3.3. Văn hoá kinh doanh của doanh nghiệp thương mại
dưới tác động của hội nhập quốc tế
1.4. Tiêu thức và tiêu chí nhận diện, đánh giá văn hoá kinh doanh của
32
32
33
35
35
36
37
38
38
38
41
44
44
45
49
50
53
53
56
57
61
doanh nghiệp thương mại
1.4.1. Mô hình nghiên cứu điển hình về văn hoá kinh doanh
1.4.1.1. Một số mô hình ngoài nước
1.4.1.2. Một số mô hình trong nước
1.4.2. Xác lập hệ thống các tiêu thức và tiêu chí nhận diện và
đánh giá văn hoá kinh doanh của doanh nghiệp thương mại
1.5. Kinh nghiệm xây dựng văn hoá kinh doanh
1.5.1. Kinh nghiệm của một số doanh nghiệp thương mại nước
ngoài
1.5.2. Bài học kinh nghiệm cho doanh nghiệp thương mại Việt
Nam
TIẾU KẾT CHƯƠNG 1
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG VĂN HOÁ KINH DOANH CỦA
DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI VIỆT NAM TRONG BỐI
CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ
2.1. Khái quát về doanh nghiệp thương mại Việt Nam
2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển ngành thương mại Việt
Nam
2.1.2. Thực trạng hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp
thương mại Việt Nam
2.2. Phân tích thực trạng văn hoá kinh doanh của doanh nghiệp
thương mại Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế theo các tiêu
thức và tiêu chí nhận diện, đánh giá
2.2.1. Mô tả mẫu
2.2.2. Kết quả kiểm chứng giả thuyết về các tiêu chí nhận diện
và đánh giá văn hoá kinh doanh của doanh nghiệp thương mại
thuộc các thành phần, qui mô và khu vực khác nhau
2.2.3. Thực trạng văn hoá kinh doanh của doanh nghiệp thương
mại Việt Nam theo các tiêu thức, tiêu chí nhận diện và
tiêu chí
61
61
67
72
74
74
80
85
86
86
86
87
92
92
93
95
đánh giá
2.2.3.1. Tiêu chí nhận diện “Văn hoá trong quan hệ của cấp
trên với cấp dưới”
2.2.3.2. Tiêu chí nhận diện “Văn hoá trong quan hệ của cấp
dưới với cấp trên”
2.2.3.3. Tiêu chí nhận diện “Văn hoá trong quan hệ giữa các
đồng nghiệp”
2.2.3.4. Tiêu chí nhận diện “Văn hoá của người lao động
trong công việc”
2.2.3.5. Tiêu chí nhận diện “Văn hoá trong quan hệ của
doanh nghiệp với khách hàng”
2.2.3.6. Tiêu chí nhận diện “Văn hoá trong quan hệ của
doanh nghiệp với đối tác”
2.2.3.7. Tiêu chí nhận diện “Văn hoá trong quan hệ của
doanh nghiệp với đối thủ cạnh tranh”
2.2.3.8. Tiêu chí nhận diện “Văn hoá trong quan hệ của
doanh nghiệp với cộng đồng, xã hội”
2.3. Đánh giá chung về văn hoá kinh doanh của doanh nghiệp thương
mại Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế
2.3.1. Những thành tựu đạt được
2.3.2. Những hạn chế
2.3.3. Một số nguyên nhân của những hạn chế
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2
CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP XÂY DỰNG VĂN HOÁ KINH DOANH
CỦA DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI VIỆT NAM TRONG BỐI
CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ
3.1. Định hướng cho văn hoá kinh doanh của doanh nghiệp thương
mại Việt Nam giai đoạn tới
3.1.1. Bối cảnh trong nước và quốc tế tác động đến văn hoá kinh
95
103
104
105
107
112
114
116
119
119
122
125
129
130
130
130
doanh của doanh nghiệp thương mại Việt Nam
3.1.1.1. Bối cảnh trong nước
3.1.1.2. Bối cảnh quốc tế
3.1.2. Quan điểm, mục tiêu xây dựng văn hoá kinh doanh của
doanh nghiệp thương mại Việt Nam thời hội nhập quốc tế
3.1.2.1. Quan điểm
3.1.2.2. Mục tiêu tổng quát
3.1.2.3. Mục tiêu cụ thể
3.1.3. Định hướng xây dựng văn hoá kinh doanh của doanh
nghiệp thương mại Việt Nam đến 2020
3.2. Giải pháp cho doanh nghiệp
3.2.1. Một số giải pháp
3.2.1.1. Trong quan hệ nội bộ doanh nghiệp
3.2.1.2. Trong quan hệ với các lực lượng bên ngoài doanh
nghiệp
3.2.2. Một số kiến nghị
3.3. Kiến nghị với Nhà nước
3.3.1. Tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh
3.3.2. Nâng cao trình độ và năng lực của đội ngũ cán bộ, công
chức các cơ quan công quyền
3.3.3. Tuyên truyền, giáo dục, đào tạo, nâng cao nhận thức về
văn hoá kinh doanh
3.3.4. Nâng cao chất lượng đội ngũ doanh nhân Việt Nam
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3
KẾT LUẬN
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA
NGHIÊN CỨU SINH
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
130
132
135
135
135
136
137
140
140
141
148
151
153
153
155
156
157
158
159
DANH MỤC PHỤ LỤC
PHỤ LỤC 1
PHƯƠNG PHÁP KHẢO SÁT, ĐIỀU TRA CỦA LUẬN ÁN VỀ THỰC TRẠNG
VĂN HOÁ KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI VIỆT NAM
TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ
PHỤ LỤC 2
PHIẾU ĐIỀU TRA VỀ VĂN HOÁ KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP
THƯƠNG MẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ
PHỤ LỤC 3
PHIẾU PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA VỀ VĂN HOÁ KINH DOANH CỦA DOANH
NGHIỆP THƯƠNG MẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ
PHỤ LỤC 4
DANH SÁCH CÁC DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI VIỆT NAM ĐƯỢC GỬI
PHIẾU ĐIỀU TRA KHẢO SÁT VỀ VĂN HOÁ KINH DOANH CỦA DOANH
NGHIỆP THƯƠNG MẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ
PHỤ LỤC 5
DANH SÁCH CÁC CHUYÊN GIA KINH TẾ TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC, CÁC
NHÀ KHOA HỌC VÀ ĐẠI DIỆN DOANH NGHIỆP ĐƯỢC MỜI THAM GIA
PHỎNG VẤN SÂU CHUYÊN GIA
PHỤ LỤC 6
KẾT QUẢ PHÂN TÍCH HỆ SỐ TIN CẬY CRONBACH ANPHA (RELIABILITY
ANALYSIS)
PHỤ LỤC 7
KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH ANOVA BẰNG PHẦN MỀM SPSS
PHỤ LỤC 8
MỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ QUÁ TRÌNH KHẢO SÁT, ĐIỀU TRA DOANH NGHIỆP
VÀ PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA CỦA NGHIÊN CỨU SINH
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
AFTA (Asean Free Trade Area): Khu vực mậu dịch tự do ASEAN
ASEAN (Association of South East Asian Nations): Hiệp hội các quốc gia
Đông Nam Á
ASEAN-6: gồm 6 quốc gia Đông Nam Á là Brunei, Indonesia, Malaysia,
Philippines, Singapore và Thái Lan
CD-CT: Văn hoá trong quan hệ của cấp dưới với cấp trên
CEO (Chief Executive Officer): Tổng giám đốc điều hành
CP: Cổ phần
CPI (Consumer Price Index): Chỉ số giá tiêu dùng
CT-CD: Văn hoá trong quan hệ của cấp trên với cấp dưới
DN-CĐXH: Văn hoá trong quan hệ của doanh nghiệp với cộng đồng xã hội
DN-ĐT: Văn hoá trong quan hệ của doanh nghiệp với đối tác
DN-ĐTCT: Văn hoá trong quan hệ của doanh nghiệp với đối thủ cạnh tranh
DN-KH: Văn hoá trong quan hệ của doanh nghiệp với khách hàng
EU (European Union): Liên minh Châu Âu
GDP (Gross Domestic Product): Tổng sản phẩm quốc nội
HDI (Human Development Indicator): Chỉ số phát triển con người
ISO (International Organization for Standardization): Tổ chức tiêu chuẩn hoá
quốc tế
NIAGS (Noi Bai International Airport Ground Services): Xí nghiệp thương
mại mặt đất Nội Bài
NLĐ-CV: Văn hoá của người lao động trong công việc
NXB: Nhà xuất bản
UNESCO (United Nations Educational Sciencetific and Cultural
Organization): Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hoá Liên hợp quốc
VEF (Vietnam Economic Forum): Diễn đàn kinh tế Việt Nam
QHĐN: Văn hoá trong quan hệ giữa các đồng nghiệp
SA8000 (Social Accountability 8000): Hệ thống các tiêu chuẩn trách nhiệm
giải trình xã hội
SPSS (Statistic Package for Social Science): Phần mềm Phân tích Khoa học
Xã hội
TCĐG: Tiêu chí đánh giá
TNHH: Trách nhiệm hữu hạn
TP: Thành phố
WEF (World Economic Forum): Diễn đàn Kinh tế Thế giới
WTO (World Trade Organization): Tổ chức Thương mại thế giới
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1: Các tiêu thức và tiêu chí nhận diện, đánh giá văn hoá
kinh doanh của doanh nghiệp thương mại
73
Bảng 2.1: Thông tin khái quát về đối tượng nghiên cứu 92
Bảng 2.2: Kết quả điều tra về lý do doanh nghiệp không có bộ
phận chuyên trách về văn hoá kinh doanh
127
DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ
Hình 1.1: Mô hình “Cây văn hoá kinh doanh của doanh nghiệp
thương mại”
46
Hình 1.2: Mô hình của tác giả Schein 62
Hình 1.3: Mô hình của tác giả Denison 65
Hình 1.4: Mô hình của tác giả Charles Handy 66
Hình 1.5: Mô hình của tác giả Dương Thị Liễu 68
Hình 1.6: Mô hình của tác giả Nguyễn Mạnh Quân 69
Hình 1.7: Mô hình của tác giả Đỗ Hữu Hải 71
Hình 2.1: Kết quả điều tra về việc xây dựng bộ triết lý kinh doanh
của ban lãnh đạo doanh nghiệp
96
Hình 2.2: Kết quả điều tra về định hướng kinh doanh của ban lãnh
đạo
97
Hình 2.3: Kết quả điều tra về sự công bằng trong doanh nghiệp 99
Hình 2.4: Kết quả điều tra về điều kiện học tập, phát triển tại doanh
nghiệp
100
Hình 2.5: Kết quả điều tra về quan hệ xã giao của doanh nghiệp với
đối tác
112
Hình 2.6: Kết quả điều tra về quan hệ đối tác chiến lược của doanh
nghiệp với đối thủ cạnh tranh trong và ngoài ngành
114
Hình 2.7: Kết quả điều tra về tình trạng cạnh tranh không lành
mạnh giữa các doanh nghiệp thương mại
116
Hình 2.8: Kết quả điều tra về chi phí doanh nghiệp dành cho bảo
vệ môi trường
117
1
MỞ ĐẦU
1. GIỚI THIỆU TÓM TẮT VỀ NGHIÊN CỨU
Nói về văn hóa kinh doanh, tác giả Lê Ngọc Trà trong bài viết “Văn hóa
của doanh nhân”, trích từ cuốn “Doanh nhân Việt Nam thời kỳ đổi mới” đã
khẳng định: “Đã tồn tại lâu dài hẳn kinh doanh phải có văn hóa kinh
doanh”[38]. Điều đó không ngoại trừ với các doanh nghiệp thương mại Việt
Nam. Hoạt động thương mại có đóng góp quan trọng đối với sự phát triển
kinh tế của mọi quốc gia, và văn hoá kinh doanh góp một phần không nhỏ vào
thành công của các doanh nghiệp thương mại, đặc biệt trong bối cảnh hội
nhập quốc tế có sự giao thoa giữa các nền văn hoá.
Tuy nhiên, việc làm thế nào để nghiên cứu và đánh giá một cách chính
xác, đầy đủ thực trạng văn hóa kinh doanh của doanh nghiệp thương mại Việt
Nam hiện nay, từ đó khắc phục những hạn chế, khiến văn hóa kinh doanh
Việt Nam phù hợp với chuẩn mực quốc tế trong bối cảnh hội nhập mà vẫn
phát huy được bản chất, truyền thống vốn có của mình là một vấn đề vô cùng
quan trọng. Nghiên cứu này hướng đến đối tượng là các doanh nghiệp Việt
Nam kinh doanh trong lĩnh vực thương mại và tập trung phân tích sự ảnh
hưởng của hai tiêu thức “Quan hệ nội bộ doanh nghiệp” và “Quan hệ của
doanh nghiệp với các lực lượng bên ngoài” tới văn hoá kinh doanh của các
doanh nghiệp thương mại Việt Nam.
Bằng các phương pháp phân tích định tính và định lượng, kết quả nghiên
cứu đã hình thành bộ tiêu chí nhận diện và đánh giá văn hoá kinh doanh của
doanh nghiệp thương mại Việt Nam gồm 4 tiêu chí nhận diện thuộc tiêu thức
“Quan hệ nội bộ doanh nghiệp” là: Văn hoá trong quan hệ của cấp trên với
cấp dưới (với 5 tiêu chí đánh giá); Văn hoá trong quan hệ của cấp dưới với
cấp trên (với 2 tiêu chí đánh giá); Văn hoá trong quan hệ giữa các đồng
2
nghiệp (với 2 tiêu chí đánh giá); Văn hoá của người lao động trong công việc
(với 3 tiêu chí đánh giá) và 4 tiêu chí nhận diện thuộc tiêu thức “Quan hệ của
doanh nghiệp với các lực lượng bên ngoài” là: Văn hoá trong quan hệ của
doanh nghiệp với khách hàng (với 5 tiêu chí đánh giá); Văn hoá trong quan hệ
của doanh nghiệp với đối tác (với 2 tiêu chí đánh giá); Văn hoá trong quan hệ
của doanh nghiệp với đối thủ cạnh tranh (với 2 tiêu chí đánh giá); Văn hoá
trong quan hệ của doanh nghiệp với cộng đồng, xã hội (với 2 tiêu chí đánh
giá). Trong các tiêu chí nhận diện, nổi bật nhất là “Văn hoá trong quan hệ của
doanh nghiệp với khách hàng”, còn những tiêu chí nhận diện khác như “Văn
hoá trong quan hệ của doanh nghiệp với đối tác”, “Văn hoá trong quan hệ của
doanh nghiệp với đối thủ cạnh tranh” và đặc biệt là “Văn hoá trong quan hệ
của doanh nghiệp với cộng đồng, xã hội” còn chưa được các doanh nghiệp
thương mại Việt Nam chú trọng đúng mức. Cuối cùng, căn cứ vào thực trạng
văn hoá kinh doanh của các doanh nghiệp thương mại Việt Nam trong bối
cảnh hội nhập quốc tế được phân tích theo các tiêu thức và tiêu chí nhận diện,
đánh giá đã xây dựng, nghiên cứu đưa một số giải pháp và kiến nghị đối với
các doanh nghiệp thương mại Việt Nam và đối với Nhà nước để xây dựng văn
hoá kinh doanh của doanh nghiệp thương mại Việt Nam, nhằm tạo ra những
nét đặc trưng, bản sắc độc đáo, nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp
trong thời kỳ hội nhập quốc tế.
2. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Việc Việt Nam ngày càng hội nhập quốc tế sâu rộng hơn đang đặt các
doanh nghiệp trong nước nói chung và các doanh nghiệp thương mại Việt
Nam nói riêng đứng trước vô vàn sức ép. Điều này là tất yếu, ngay khi Việt
Nam mới gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới, tác giả Vương Quân Hoàng
đã thẳng thắn khẳng định: “Việc Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại thế
giới (WTO - World Trade Organization) sẽ đưa nền kinh tế vào một kỷ