Vấn đề phát triển con người toàn diện ở Việt Nam hiện nay

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong mọi thời đại lịch sử, vấn đề con người luôn là vấn đề trung tâm của

triết học. Học thuyết Mác là sự tiếp nối và là bƣớc ngoặt trong nhận thức về phát

triển con ngƣời, nó tạo ra tiền đề lý luận để nhân loại bƣớc sang một kỷ nguyên

mới, “con ngƣời từ vƣơng quốc của tất yếu chuyển sang vƣơng quốc của tự do”

và ngƣợc lại “sự phát triển tự do của mỗi ngƣời là điều kiện cho sự phát triển tự

do của tất cả mọi ngƣời”. Đây là bản chất nhân văn sâu xa của học thuyết Mác

và qua đó, nó định hƣớng cho sự phát triển tiến bộ tiếp theo của loài ngƣời.

Là ngƣời Việt Nam đầu tiên đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, Chủ tịch Hồ

Chí Minh, hơn ai hết là ngƣời ý thức rõ, nhận thức sâu sắc học thuyết Mác về

con ngƣời và phát triển con ngƣời toàn diện. Tiếp thu và vận dụng sáng tạo học

thuyết đó của chủ nghĩa Mác vào hoàn cảnh lịch sử cụ thể của Việt Nam, Chủ

tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần khẳng định: “con ngƣời là vốn quý nhất, chăm lo

cho hạnh phúc của con ngƣời là mục tiêu phấn đấu cao nhất của chế độ ta”, rằng

“muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội trƣớc hết cần có những con ngƣời xã hội chủ

nghĩa”. Từ lập trƣờng tƣ tƣởng đó, mọi hoạt động của Hồ Chí Minh luôn luôn

“vì lợi ích mƣời năm trồng cây, vì lợi ích trăm năm trồng ngƣời”. Và việc xây

dựng con ngƣời Việt Nam mới – con ngƣời phát triển toàn diện đã trở thành tƣ

tƣởng quán xuyến, nhất quán trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của

Ngƣời. Và với Ngƣời, “bồi dƣỡng thế hệ cách mạng cho đời sau”, đào tạo

“những ngƣời thừa kế xây dựng xã hội chủ nghĩa”, có sự phát triển toàn diện,

“vừa hồng, vừa chuyên”, vừa có đức, vừa có tài, bao giờ cũng là “một việc rất

quan trọng và rất cần thiết”, là mối quan tâm hàng đầu.

Lấy chủ nghĩa Mác, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về vấn đề con ngƣời và phát

triển con ngƣời toàn diện làm nền tảng tƣ tƣởng, làm kim chỉ nam cho đƣờng lối

và chiến lƣợc phát triển con ngƣời toàn diện ở Việt Nam, Đảng Cộng sản Việt

2

Nam đã ban hành và thực hiện trên thực tế đƣờng lối và nhiều chủ trƣơng, chính

sách, giải pháp phát triển con ngƣời Việt Nam mới - con ngƣời Việt Nam phát

triển toàn diện cả về trí lực lẫn thể lực, cả về khả năng lao động lẫn tính tích cực

chính trị - xã hội, cả về lý tƣởng sống, lối sống, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản

lĩnh văn hoá, nhằm thực hiện thành công chiến lƣợc phát triển nguồn nhân lực

chất lƣợng cao cho công cuộc đổi mới đất nƣớc, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện

đại hoá và hội nhập quốc tế.

Thực hiện đƣờng lối, chủ trƣơng của Đảng, trong những năm qua, chúng

ta đã gặt hái đƣợc nhiều thành tựu to lớn về phát triển con ngƣời toàn diện. Con

ngƣời Việt Nam không ngừng phát triển cả về thể lực, trí lực và tâm lực, có ý

thức và khả năng làm chủ ngày càng cao. Song, trong bối cảnh hiện nay, khi

nhân loại đã và đang có những bƣớc tiến rất dài trong chiến lƣợc và thực tiễn

phát triển con ngƣời. Cùng với đó là sự phát triển nhƣ vũ bão của cuộc cách

mạng khoa học - công nghệ, của xu thế hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế tri

thức, đòi hỏi chúng ta phải có sự phát triển nhanh về chất lƣợng con ngƣời Việt

Nam, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn đang đặt ra.

Đáp ứng sự đòi hỏi đó, trong gần 30 năm đổi mới, nhất là trong những

năm gần đây, ở Việt Nam đã có không ít công trình nghiên cứu, đề tài khoa học,

luận án tiến sĩ, luận văn cao học lấy quan niệm của các nhà sáng lập chủ nghĩa

Mác - Lênin về con ngƣời, bản chất con ngƣời, giải phóng con ngƣời và phát

triển con ngƣời toàn diện. Lấy tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về xây dựng con ngƣời

Việt Nam mới, “bồi dƣỡng thế hệ cách mạng cho đời sau”, đào tạo “những ngƣời

kế thừa xây dựng chủ nghĩa xã hội” và lấy quan điểm của Đảng Cộng sản Việt

Nam về phát triển con ngƣời Việt Nam hiện đại - con ngƣời Việt Nam của thời

kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá gắn với phát triển kinh tế tri thức

làm đối tƣợng nghiên cứu. Không ít những đề tài và chƣơng trình khoa học đã

đƣợc ứng dụng trong thực tế và kết quả đạt đƣợc trong sự nghiệp phát triển con

ngƣời Việt Nam cũng không nhỏ. Tuy nhiên, bản thân sự phát triển con ngƣời ở

3

nƣớc ta đã và đang tồn đọng nhiều yếu kém, nhiều hạn chế và nhiều bất cập,

nhƣ: thể lực con ngƣời Việt Nam còn chƣa tốt, mặt bằng dân trí còn chƣa cao,

trình độ chuyên môn và trình độ khoa học, kỹ thuật của ngƣời lao động còn thấp,

tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm còn chƣa cao, tính sáng tạo và khả năng thích

ứng với những biến đổi mới trong lao động và cuộc sống còn chƣa tốt, sự tự mãn

dẫn đến tinh thần học hỏi và trí tiến thủ còn yếu…. Nhiều vấn đề khác, nhƣ: sự

chênh lệch về mức sống và điều kiện sống của ngƣời dân giữa các vùng, miền,

các dân tộc, các bộ phận dân cƣ; tình trạng thất nghiệp còn nhiều; tình trạng mất

dân chủ trong xã hội làm cho quyền của một bộ phận không nhỏ nhân dân bị vi

phạm; sự yếu kém về y tế và trong công tác chăm sóc sức khỏe cộng đồng; sự

yếu kém, bất cập trong giáo dục - đào tạo; nạn ô nhiễm môi trƣờng, bệnh dịch;

sự xuống cấp về văn hóa cũng nhƣ sự suy thoái về đạo đức, lối sống và thẩm

mỹ,..v.v và v.v.. cũng đã và đang trở thành lực cản và là thách thức rất lớn cho

sự phát triển con ngƣời Việt Nam. Tất cả những vấn đề đó đặt ra: phải có một

công trình có khả năng cung cấp cơ sở lý luận, phƣơng pháp luận và cơ sở thực

chứng khoa học, sát thực, khả thi nhằm đẩy mạng sự nghiệp xây dựng con ngƣời

Việt Nam mới – con ngƣời phát triển toàn diện, đáp ứng sự đòi hỏi của thực tiễn.

Với những lý do trên đây, chúng tôi chọn Vấn đề phát triển con người toàn

diện ở Việt Nam hiện nay làm đề tài nghiến cứu cho luận án tiến sĩ của mình.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở làm rõ quan niệm về phát triển con ngƣời toàn diện trong học

thuyết Mác, trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và trong quan điểm của Đảng Cộng sản

Việt Nam, luận án phân tích thực trạng, những vấn đề đặt ra trong phát triển con

ngƣời toàn diện ở Việt Nam hiện nay; từ đó, xác định định hƣớng, đề xuất một

số giải pháp nhằm đẩy mạnh phát triển con ngƣời toàn diện ở Việt Nam.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt đƣợc mục đích trên, luận án tập trung giải quyết các nhiệm vụ cụ

thể sau đây:

4

Thứ nhất, luận giải quan niệm của C.Mác, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và quan

điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát triển con ngƣời toàn diện.

Thứ hai, phân tích thực trạng và luận giải những vấn đề đặt ra trong phát

triển con ngƣời toàn diện ở Việt Nam trong những năm đổi mới vừa qua.

Thứ ba, xác định định hƣớng, đề xuất và luận giải một số giải pháp nhằm

đẩy mạnh phát triển con ngƣời toàn diện ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tƣợng nghiên cứu của luận án là quan niệm của C.Mác, tƣ tƣởng Hồ

Chí Minh và đƣờng lối, chủ trƣơng của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát triển

con ngƣời toàn diện; thực trạng và những vấn đề đặt ra trong phát triển con

ngƣời toàn diện ở Việt Nam.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Luận án nghiên cứu quan niệm của C.Mác về phát triển con ngƣời toàn

diện đƣợc ông đƣa ra trong một số tác phẩm tiêu biểu; đồng thời tập trung

nghiên cứu tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về phát triển con ngƣời toàn diện trong các

tác phẩm mà Ngƣời viết và nói về mục tiêu xây dựng con ngƣời Việt Nam hiện

đại. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về sự phát triển con ngƣời toàn

diện ở Việt Nam đƣợc luận án nghiên cứu qua đƣờng lối, chủ trƣơng của

Đảng trong thời kì đổi mới đất nƣớc.

- Luận án tập trung khảo sát thực trạng và những vấn đề đặt ra trong phát

triển con ngƣời toàn diện ở Việt Nam trong những năm đổi mới đất nƣớc.

4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu

4.1. Cơ sở lý luận

Luận án đƣợc thực hiện trên cơ sở lý luận, phƣơng pháp luận duy vật biện

chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và

quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát triển con ngƣời toàn diện.

5

Luận án dựa trên những tác phẩm lý luận chủ yếu của C.Mác và

Ph.Ăngghen, Hồ Chí Minh; các văn kiện, nghị quyết của Đảng Cộng sản Việt

Nam; dựa vào các nguyên tắc và tiêu chí đánh giá phát triển con ngƣời của

Chƣơng trình phát triển liên hợp quốc - UNDP, đồng thời kế thừa có chọn lọc

những công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài của các học giả đi trƣớc.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Để nghiên cứu và trình bày kết quả nghiên cứu, trong luận án này, chúng

tôi sử dụng các phƣơng pháp nhƣ: phân tích và tổng hợp, lôgíc và lịch sử, tổng

hợp và khái quát hoá, đối chiếu và so sánh, thống kê...

5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án

- Luận án đã đƣa ra và khẳng định: Phát triển con người toàn diện ở Việt

Nam hiện nay là sự phát triển toàn diện, hài hòa giữa con người cá nhân và con

người xã hội; giữa thể lực, trí lực và tâm lực; giữa đức và tài; giữa “hồng” và

“chuyên” trong mỗi con người; phát triển cá tính và sự phong phú của bản chất

con người, làm cho con người trở thành một nguồn lực chủ yếu, một chủ thể vẹn

toàn cả về năng lực lẫn phẩm chất, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp

đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo định hướng xã hội chủ

nghĩa, phát triển kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế ở Việt Nam hiện nay.

- Từ thực trạng phát triển con ngƣời toàn diện ở Việt Nam, luận án đã

đƣa ra và luận giải một số vấn đề đặt ra: 1) Mâu thuẫn giữa yêu cầu khách

quan của sự phát triển nhanh về con ngƣời toàn diện với thực tế phát triển con

ngƣời toàn diện ở nƣớc ta còn chậm; 2) Mâu thuẫn giữa yêu cầu cần phải tạo

ra những điều kiện kinh tế - xã hội thuận lợi cho phát triển con ngƣời toàn

diện với thực tế yếu kém, bất cập của những điều kiện này là trở lực đối với

phát triển con ngƣời toàn diện ở Việt Nam.

- Luận án xác định định hƣớng cơ bản và đề xuất, luận giải tính khả thi

của một số giải pháp nhằm đẩy mạnh phát triển con ngƣời toàn diện, đáp ứng

những đòi hỏi của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, phát triển

kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế ở Việt Nam hiện nay.

6

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

- Ở một mức độ nhất định, luận án góp phần làm sáng tỏ lý luận chung về

phát triển con ngƣời toàn diện.

- Luận án có thể đƣợc sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc xây dựng,

hoạch định chiến lƣợc phát triển con ngƣời Việt Nam trong giai đoạn tiếp theo.

- Luận án có thể đƣợc sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu,

giảng dạy triết học Mác - Lênin về vấn đề con ngƣời và phát triển con ngƣời.

7. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,

luận án gồm 4 chƣơng, 10 tiết.

7

Chƣơng 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

Vấn đề con ngƣời, phát triển con ngƣời đã đƣợc nghiên cứu từ rất sớm

trong lịch sử tƣ tƣởng của nhân loại, ở cả phƣơng Đông lẫn phƣơng Tây. Tuy

nhiên, đến những năm 80 của thế kỉ XX, vấn đề con ngƣời và phát triển con

ngƣời mới thực sự đƣợc nghiên cứu một cách sâu rộng, thành quả lớn đầu tiên là

báo cáo phát triển con ngƣời của Chƣơng trình phát triển liên hợp quốc – UNDP,

năm 1990. Ở Việt Nam, vấn đề con ngƣời và phát triển con ngƣời, mặc dù mới

đƣợc quan tâm nghiên cứu trong những năm gần đây. Nhƣng cho đến nay, đã có

rất nhiều công trình nghiên cứu đƣợc đăng tải trên các tạp chí triết học, nghiên

cứu con ngƣời, xã hội học, tâm lý học, …, nhiều sách tham khảo, chuyên khảo,

giáo trình đƣợc đăng tải khắp cả nƣớc, một số công trình khoa học cấp bộ, cấp

nhà nƣớc, luận văn thạc sỹ, luận án tiến sĩ đã bảo vệ thành công. Chúng ta cũng

đã có báo cáo quốc gia về phát triển con ngƣời, lần đầu tiên vào năm 2001 và

những năm tiếp theo. Có thể nói, các nhà nghiên cứu đã tiếp cận vấn đề này ở rất

nhiều góc độ khác nhau, nhiều chuyên ngành khoa học khác nhau. Đồng thời họ

cũng luận giải vấn đề này một cách hết sức đa dạng và sâu sắc trên cả bình diện

lý luận và thực tiễn. Vì vậy, việc nghiên cứu tổng quan các công trình nghiên

cứu liên quan đến đề tài luận án là hết sức cần thiết, trƣớc tiên giúp chúng tôi có

một cái nhìn tổng thể về các công trình khoa học có nội dung liên quan đến đề

tài. Quan trọng hơn, nó sẽ cho chúng tôi những cơ sở lý luận, phƣơng pháp luận,

những luận cứ, luận chứng cho việc nghiên cứu đề tài. Đồng thời, cũng giúp

chúng tôi tham chiếu nội dung đề tài của mình với những công trình khoa học

đó, để tránh sự trùng lặp, phát huy những thành quả đã đạt đƣợc, tránh những

hạn chế mà các đề tài đó mắc phải. Hơn nữa, cho phép chúng tôi tập trung vào

những điểm mới cần đƣợc nghiên cứu trong đề tài.

8

1.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LÝ LUẬN CHUNG VỀ

PHÁT TRIỂN CON NGƢỜI TOÀN DIỆN

Cuốn sách Về vấn đề xây dựng con người mới [16], là công trình tập hợp

nhiều bài viết của một tập thể tác giả, ngoài phần mở đầu và kết luận, công trình

đƣợc chia làm hai phần. Phần thứ nhất, bao gồm các bài viết về những tƣ tƣởng

về con ngƣời trong lịch sử triết học phƣơng Đông, phƣơng Tây. Phần thứ hai,

chia làm hai mục I và II, tập hợp bảy bài viết của các nhà khoa học. Các bài viết

trong cuốn sách đã khẳng định vấn đề con ngƣời là vấn đề trọng tâm đƣợc

nghiên cứu trong suốt quá trình lịch sử phát triển của tƣ tƣởng của nhân loại. Xã

hội càng phát triển, sự nhận thức đúng đắn vị trí, vai trò và cuộc sống của chính

bản thân con ngƣời càng đƣợc quan tâm hàng đầu. Chủ nghĩa Mác - Lênin ra đời

là bƣớc ngoặt cách mạng trong nghiên cứu con ngƣời và sự phát triển con ngƣời.

Dƣới ánh sáng của Đại hội Đảng IV về nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới

và xây dựng con ngƣời Việt Nam mới, các tác giả đã luận giải một cách sâu sắc

các nội dung, tiêu chuẩn, phƣơng thức và biện pháp để xây dựng con ngƣời Việt

Nam mới, trong bài: “Triết học và nhiệm vụ nghiên cứu vấn đề xây dựng con

ngƣời mới dƣới ánh sáng của Đại hội Đảng lần thứ IV”, tác giả Phạm Nhƣ

Cƣơng đã cho rằng: “Phương hướng chung của việc xây dựng con người mới xã

hội chủ nghĩa là con người phát triển toàn diện, cân đối, là chăm lo đến mọi mặt

của đời sống con người. Nhưng vấn đề cấp bách nhất hiện nay là xây dựng một

phong cách lao động mới: Lao động vì tập thể, lao động có kỷ luật, có kỹ thuật,

có năng xuất lao động cao, có hiệu quả lao động thiết thực. Biết lao động vì tập

thể thành nghĩa vụ của mỗi người, thành niềm vinh dự và tự hào cao nhất của

mỗi người, là cả một cuộc cách mạng sâu sắc về thái độ và kỷ luật lao động. Một

cuộc cách mạng như vậy trong ý thức, tâm lý của mỗi cá nhân và của cả xã hội

chỉ có thể là kết quả của sự kết hợp các biện pháp giáo dục, kinh tế, hành chính,

pháp luật” [16, tr.55-56].

9

Nguyễn Thế Kiệt trong Luận án phó tiến sỹ của mình với đề tài: Vai trò của

những điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan trong việc xây dựng con người

mới trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam [71], trên cơ sở quan

điểm mácxít về mối quan hệ giữa điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan với

tính cách là nguyên tắc phƣơng pháp luận nền tảng, luận án này đã luận giải vấn

đề xây dựng con ngƣời Việt Nam mới. Trong đó, tác giả luận án đặc biệt nhấn

mạnh đến vai trò lãnh đạo của Đảng, nhất là đội ngũ đảng viên – với tƣ cách là

nhân tố chủ quan có vị trí hàng đầu trong việc xây dựng con ngƣời Việt Nam

mới. Theo tác giả luận án, “xây dựng con người trong hàng ngũ Đảng với tư

cách là bộ phận tiên phong của toàn bộ sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội”,

là “mắt xích chủ yếu của việc xây dựng con người mới trong quảng đại quần

chúng” [71, tr.5]. Có thể nói, đây là luận án có giá trị về lý luận và thực tiễn

trong việc nghiên cứu con ngƣời, cũng nhƣ việc xây dựng chiến lƣợc phát triển

con ngƣời Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

Cuốn sách Vấn đề con người và chủ nghĩa “Lý luận không có con người”

[133]. Ngoài phần nhập đề và phụ lục, cuốn sách gồm sáu chƣơng. Đồng thời với

việc phê phán chủ nghĩa lý luận không có con ngƣời của phái Althusser ở Pháp

trong việc phái này cho rằng chủ nghĩa Mác là thứ lý luận không có con ngƣời (con

ngƣời nói chung), tác giả cuốn sách đã luận giải sâu sắc về những giá trị của chủ

nghĩa Mác - Lênin và khẳng định chủ nghĩa Mác - Lênin luôn xem con ngƣời là vấn

đề cơ bản và mục đích tối hậu của học thuyết này là nhằm giải phóng và phát triển

con ngƣời. Vì vậy, cuốn sách là tài liệu quan trọng trong nghiên cứu về con ngƣời

và phát triển con ngƣời toàn diện.

Tư tưởng triết học về con người [126], cuốn sách bao gồm 9 chƣơng. Đây

là cuốn sách thể hiện công tình nghiên cứu công phu, có hệ thống về vấn đề

con ngƣời trong lịch sử tƣ tƣởng triết học của nhân loại. Trên cơ sở luận giải

các quan điểm về con ngƣời của những nhà triết học tiêu biểu của các trƣờng

phái, các nền triết học trong lịch sử, các tác giả khẳng định triết học Mác -

Lênin nói riêng, chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung có mục đích cao nhất là khắc

10

phục sự tha hóa con ngƣời, giải phóng và phát triển con ngƣời. Lý luận của chủ

nghĩa Mác - Lênin về con ngƣời thể hiện tính nhân văn, nhân đạo, khoa học và

cách mạng triệt để.

Cuốn sách: Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và chính sách xã hội [135]

đƣợc kết cấu theo hai chƣơng: Chương 1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người;

Chương 2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội. Các tác giả của công

trình này đã trình bày tƣ tƣởng của Hồ Chí Minh về con ngƣời và về chính sách

xã hội trong mối quan hệ biện chứng tạo thành một chỉnh thể. Các tác giả đã luận

giải những tác phẩm và những luận điểm của Hồ Chí Minh về con ngƣời; về sự

yêu thƣơng, kính trọng con ngƣời; về vai trò và vị trí của các bộ phận quần

chúng nhân dân trong đấu tranh cách mạng. Trên cơ sở đó, các tác giả đã luận

giải nội dung của tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về các chính sách xã hội nhằm đảm bảo

công bằng và tiến bộ xã hội với mục tiêu cao quý là làm cho mọi ngƣời dân Việt

Nam có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện - cả

đức và tài, có lý tƣởng cách mạng.

Đặng Hữu Toàn - một trong những nhà khoa học có nhiều tâm huyết trong

nghiên cứu về con ngƣời và phát triển con ngƣời Việt Nam. Trong bài “Phát

triển vì con ngƣời trong quan niệm của Mác và sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện

đại hóa nhằm mục tiêu phát triển con ngƣời ở nƣớc ta hiện nay” [141], trên cơ sở

luận giải mục tiêu tối hậu trong quan điểm của C.Mác là vì sự nghiệp giải phóng

con ngƣời, tác giả đã luận giải một cách sâu sắc những quan điểm của Đảng

Cộng sản Việt Nam trong chỉ đạo sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa vì

mục tiêu phát triển con ngƣời Việt Nam. Cũng trong năm đó, trên Tạp chí Khoa

học xã hội, với tiêu đề "Phát triển con ngƣời Việt Nam toàn diện với tƣ cách là

mục tiêu, động lực của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc” [142],

tác giả tiếp tục khẳng định sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa là nhằm mục

tiêu phát triển con ngƣời Việt Nam toàn diện, có đủ đức và tài, có chuyên môn

giỏi, có trình độ khoa, học kỹ thuật, có đạo đức và bản lĩnh chính trị...Và chính

11

những con ngƣời Việt Nam phát triển toàn diện đó trở thành động lực của sự

nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Tuy nhiên, tác giả cũng thấy

rằng sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội kinh tế quốc tế cũng có

nhiều mặt trái tác động đến đời sống xã hội, đặt ra nhiều thánh thức trong chiến

lƣợc phát triển con ngƣời Việt Nam. Từ nhận thức đó, tác giả đã đi tới quan

điểm rằng, phát triển con ngƣời Việt Nam cần phải gắn với phát triển văn hóa, và

trong bài“Gắn phát triển con ngƣời Việt Nam hiện đại với giữ gìn và phát huy

bản sắc văn hóa dân tộc” [143], tác giả đã khẳng định văn hóa là động lực quan

trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội, vì vậy “phát triết văn hóa, giữ gìn và

phát huy bản sắc văn hóa dân tộc cũng cần phải được coi là quốc sách hàng

đầu” [143, tr.9]. Và trong mối quan hệ với con ngƣời thì con ngƣời là chủ thể

sáng tạo văn hóa, đồng thời văn hóa sẽ hƣớng con ngƣời đến với giá trị chân -

thiện - mỹ. Do đó, “văn hóa, việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc

không thể đứng ngoài chiến lược phát triển con người Việt Nam hiện đại” [143,

tr.9]. Hơn nữa, sự phát triển con ngƣời là thƣớc đo quan trọng hàng đầu về tính

nhân văn của sự tiến bộ xã hội – điều này đƣợc tác giả luận giải trong bài “Phát

triển con ngƣời - thƣớc đo nhân văn của tiến bộ xã hội trong thời đại ngày nay và

trong công cuộc đổi mới ở Việt Nam” [147]. Có thể nói, những công trình khoa

học này là cơ sở lý luận quan trọng cho việc nghiên cứu con ngƣời và phát triển

con ngƣời toàn diện Việt Nam.

Phát triển con người - từ quan niệm đến chiến lược và hành động [161] -

Công trình tập hợp một số bài viết của các nhà khoa học trên thế giới, trong đó có

Amartya Sen - Ngƣời đƣợc nhận giải Noben về kinh tế năm 1999 nhờ đóng góp to

lớn của ông trong việc nghiên cứu vấn đề đói nghèo và phát triển con ngƣời. Các

tác giả đã trình bày quan điểm của mình về khái niệm con ngƣời, chiến lƣợc phát

triển con ngƣời, đồng thời đƣa ra các công cụ phân tích, đánh giá trình độ phát

triển con ngƣời; nguồn lực và những nhân tố tác động đến phát triển con ngƣời, và

về thực trạng phát triển con ngƣời ở các nƣớc trên thế giới. Các tác giả đã khẳng

12

định, việc phát triển con ngƣời là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của nhân

loại trong kỷ nguyên mới. Công trình cũng là cơ sở tham chiếu quan trọng cho vấn

đề phát triển con ngƣời Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

Về phát triển toàn diện con người thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá [48],

Cuốn sách do GS,VS Phạm Minh Hạc chủ biên, đây là một công trình khoa học

thể hiện sự nghiên cứu công phu của các tác giả về vấn đề phát triển con ngƣời

Việt Nam theo cả chiều rộng lẫn chiều sâu. Cuốn sách đƣợc chia làm hai phần với

mƣời hai chƣơng nội dung. Ở phần thứ nhất của cuốn sách, các tác giả đã trình

bày những cơ sở khoa học của chiến lƣợc phát triển toàn diện con ngƣời Việt Nam

thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Cơ sở lý luận cho chiến lƣợc phát triển con

ngƣời toàn diện ở Việt Nam chính là chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí

Minh. Bên cạnh đó, kinh nghiệm của nƣớc ngoài về phát triển con ngƣời cũng là

cơ sở quan trọng trong việc phát triển con ngƣời Việt Nam. Đông thời, sự nghiệp

công nghiệp hóa, hiện hóa đất nƣớc đã trở thành cơ sở thực tiễn của chiến lƣợc

phát triển con ngƣời toàn diện ở Việt Nam. Các tác giả cũng đã đƣa ra mô hình

nhân cách con ngƣời Việt Nam, con ngƣời Việt Nam là “Con người có lý tưởng

độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có đạo đức trong sáng, giữ gìn và phát huy

các giá trị văn hóa của dân tộc, có năng lực tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại;

có ý chí kiên cường, có hoài bão lớn lao phát huy tiềm năng của dân tộc và con

người Việt Nam, có ý thức cộng đồng và phát huy tính tích cực của cá nhân, có tư

duy sáng tạo và có óc thực nghiệm, có kỹ năng thực hành giỏi, tay nghề cao, có

tác phong công nghiệp, có tính tổ chức và kỷ luật, tinh thần trách nhiệm cao, có

lòng nhân ái, tôn trọng và hợp tác được với người khác, có sức khỏe, có khả năng

tự hoàn thiện không ngừng, năng động và thích ứng, có tinh thần pháp luật và có

ý thức công dân, ý thức bảo vệ môi sinh, biết yêu cái đẹp” [48, tr.106-107]. Đó là

mô hình gắn bó chặt chẽ giữa đức và tài trong con ngƣời. Trong phần thứ hai, các

tác giả đã đƣa ra định hƣớng chiến lƣợc và luận giải những giải pháp cụ thể cho

việc phát triển con ngƣời Việt Nam trên bốn phƣơng diện cơ bản là đạo đức, trí

tuệ, thẩm mỹ và thể chất.

13

Nguyễn Hữu Công trong Luận án tiến sỹ triết học, với đề tài: Tư tưởng Hồ

Chí Minh về phát triển con người toàn diện [14], tác giả luận án đã trình bày

trong ba chƣơng nội dung. Chƣơng thứ nhất, trình bày hai cơ sở lý luận cơ bản

để hình thành tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về con ngƣời và phát triển con ngƣời toàn

diện. Bên cạnh việc nhấn mạnh tƣ tƣởng của Dân tộc Việt Nam, tác giả đã khẳng

định chủ nghĩa Mác - Lênin là tiền đề lý luận cơ bản cho sự hình thành tƣ tƣởng

Hồ Chí Minh về phát triển con ngƣời toàn diện. Chƣơng thứ hai, trình bày nội

dung tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về phát triển con ngƣời toàn diện, đồng thời luận

giải vai trò của các nhân tố kinh tế, chính trị, văn hóa trong quá trình hình thành

và phát triển con ngƣời toàn diện. Theo tác giả: “Để có những con người phát

triển toàn diện cho chế độ mới, xã hội cần phải tạo ra được những điều kiện kinh

tế, chính trị, văn hóa, xã hội phù hợp, phải tổ chức giáo dục, đào tạo, phát triển

con người mọi mặt. Có như vậy, sự nghiệp đào tạo, phát triển con người toàn

diện ở Việt Nam mới có thể đi tới thành công” [14, tr.128].

Triết học Mác - Lênin về con người và việc xây dựng con người Việt Nam

trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa [170], Cuốn sách gồm 3 chƣơng.

Trong chƣơng 1. Những quan điểm cơ bản của triết học Mác - Lênin về con

người, trên cơ sở phê phán những hạn chế và sai lầm của một số quan niệm trƣớc

Mác về con ngƣời, tác giả đã khẳng định sự ra đời của chủ nghĩa Mác là bƣớc

ngoặt cách mạng trong quan niệm về con ngƣời. Các quan điểm của Mác,

Ăngghen, Lênin về bản chất con ngƣời, về con ngƣời - chủ thể sáng tạo của lịch

sử và giải phóng con ngƣời đƣợc tác giả phân tích sâu sắc và đi đến khẳng định,

học thuyết Mác - Lênin đã “coi con người là điểm xuất phát và sự giải phóng con

người là mục tiêu cao nhất mà nhân loại cần đạt tới” [170, tr.31]; “giải phóng

con người là đưa con người ra khỏi sự khép kín về đẳng cấp, địa vị, về vị trí của

con người trong xã hội, là sự thừa nhận bản chất phổ biến của con người, thừa

nhận bản tính loài của con người xuyên suốt sự tồn tại hiện thực của con người;

làm cho lao động và hòa bình, nhân bản, nhân đạo và bình đẳng…những thuộc

14

tính nội tại của con người được thực hiện vững chắc ở từng con người và cả

cộng đồng xã hội” [170, tr.81]. Và “con đường duy nhất để thực hiện sự giải

phóng ấy là tiến hành cuộc cách mạng vô sản, xây dựng thành công chủ nghĩa

xã hội và chủ nghĩa cộng sản” [170, tr.98].

Mấy vấn đề triết học về xã hội và phát triển con người [62], Cuốn sách

đƣợc kết cấu thành hai phần chính. Phần thứ nhất với nhan đề chủ nghĩa xã hội

và sự phát triển xã hội Việt Nam, đƣợc tác giả Nguyễn Văn Huyên trình bày

trong mƣời một chƣơng nội dung. Trong phần này, trên cơ sở cho rằng chủ

nghĩa xã hội là xu hƣớng phát triển tất yếu của xã hội loài ngƣời, tác giả đã

khẳng định chỉ có chủ nghĩa xã hội mới là môi trƣờng, điều kiện để tiến tới

phát triển con ngƣời Việt Nam. Phần thứ hai của cuốn sách với nhan đề lý

tưởng xã hội chủ nghĩa và vấn đề phát triển con người ở Việt Nam và đƣợc

trình bày trong mƣời chƣơng nội dung. Tác giả cho rằng chủ nghĩa Mác - Lênin

là cơ sở lý luận quan trọng cho sự nghiệp phát triển con ngƣời Việt Nam

(chƣơng 2), đồng thời tác giả đã đƣa ra hƣớng tiếp cận mới về con ngƣời và

phát triển con ngƣời, theo tác giả “quá trình tiến bộ của lịch sử vươn tới tự do -

hạnh phúc, chính là quá trình giảm dần mẫu số hy sinh, chịu đựng, tăng dần tử

số thưởng ngoạn, hưởng thụ cho con người. Sáng tạo, cống hiến - tạo ra văn

hóa, làm phong phú thế giới xã hội bên ngoài và thưởng ngoạn, hưởng thụ - sự

văn hóa bản thân, làm giàu thế giới tinh thần bên trong - đó là một trong

những nội dung quan trọng nhất, cao cả nhất, tập trung nhất của đời sống con

người; đó cũng chính là nội dung quan trọng nhất của mục tiêu và chiến lược

phát triển con người hiện đại” [62, tr.153-154]. Từ đó tác giả cho rằng, con

ngƣời hiện đại là con ngƣời phải có trí tuệ, có kỹ năng nghề nghiệp, có trình độ

khoa học, kỹ thuật. Đặc biệt là phải biết sáng tạo, biết thƣởng ngoạn - hƣởng

thụ văn hóa. Rằng văn hóa, các giá trị nhân văn và kinh tế thị trƣờng, môi

trƣờng đô thi, văn hóa thẩm mỹ, nghệ thuật và giáo dục là những nhân tố cho

sự hình thành và phát triển các phẩm chất đó của con ngƣời hiện đại.

15

Cuốn sách Con người và phát triển con người: trong quan niệm của

C.Mác và Ph.Ăngghen [117], do Hồ Sĩ Quý chủ biên. Cuốn sách gồm 2

phần. Phần thứ nhất: Di sản kinh điển - những tư tưởng cơ bản về con người

và phát triển con người. Phần này trình bày những luận điểm về con ngƣời

và phát triển con ngƣời trong quan niệm của C.Mác và Ph.Ăngghen, tƣơng

ứng với các quan điểm đó là các trích dẫn tƣ tƣởng của C.Mác và

Ph.Ăngghen về chủ đề con ngƣời, về bản chất con ngƣời, về vấn đề giải

phóng con ngƣời. Phần thứ hai: Di sản kinh điển nhìn từ thời đại ngày nay -

ý nghĩa thế giới quan và phương pháp luận đối với nhận thức và phát triển

con người. Phần này gồm những bài viết của các tác giả, trong đó phân tích,

làm sáng tỏ quan điểm của C.Mác và Ph.Ăngghen về vấn đề con ngƣời và

phát triển con ngƣời. Trong bài: Học thuyết Mác về con người và giải phóng

con người, PGS,TS Đặng Hữu Toàn đã khẳng định vấn đề cơ bản trong học

thuyết Mác là coi “con người là điểm xuất phát và giải phóng con người là

mục tiêu cao cả nhất mà nhân loại cần đạt tới” [117, tr.479]. Cuốn sách là

tƣ liệu quan trọng cho việc nghiên cứu cơ sở lý luận và phƣơng pháp luận

phục vụ nghiên cứu vấn đề con ngƣời và phát triển con ngƣời.

Cuốn sách Tư tưởng Hồ Chí Minh - Phương pháp luận nghiên cứu con

người: Niên giám nghiên cứu [49], do GS,VS Phạm Minh Hạc chủ biên. Cuốn

sách đƣợc chia làm 3 phần: Tư tưởng Hồ Chí Minh - Những vấn đề phương pháp

luận; Hồ Chí Minh và sự nghiệp phát triển con người; Hồ Chí Minh với các thế

hệ người Việt Nam. Đây là một công trình trình tập hợp nhiều bài viết của các tác

giả và đƣợc trình bày một cách có hệ thống, phản ánh sâu rộng những tƣ tƣởng,

quan điểm và triết lý của Hồ Chí Minh về con ngƣời, bản chất con ngƣời,

phƣơng pháp luận nghiên cứu con ngƣời, sự nghiệp trồng ngƣời, và về con ngƣời

phát triển toàn diện; tƣ tƣ tƣởng của Hồ Chí Minh về lao đồng và ngƣời lao

động, trí thức, ngƣời nghệ sỹ, ngƣời cán bộ, ngƣời cao tuổi, phụ nữ, thanh niên,

trẻ em. Trong đó, có nhiều bài viết của những ngƣời đã nhiều lần tiếp xúc và làm

việc với Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhƣ Đại tƣớng Võ Nguyên Giáp (bài Chủ tịch