Từ ngữ địa phương bắc bộ trong truyện ngắn kim lân.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN



TRẦN THỊ THẢO

TỪ NGỮ ĐỊA PHƢƠNG BẮC BỘ

TRONG TRUYỆN NGẮN KIM LÂN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGÀNH SƢ PHẠM NGỮ VĂN

Đà Nẵng, tháng 5/2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN



TỪ NGỮ ĐỊA PHƢƠNG BẮC BỘ

TRONG TRUYỆN NGẮN KIM LÂN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGÀNH SƢ PHẠM NGỮ VĂN

Ngƣời hƣớng dẫn:

PGS.TS. Bùi Trọng Ngoãn

Ngƣời thực hiện:

TRẦN THỊ THẢO

(Khóa 2014 – 2018)

Đà Nẵng, tháng 5/2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan khóa luận tốt nghiệp Đại học với đề tài Từ ngữ địa

phương Bắc bộ trong truyện ngắn Kim Lân là công trình nghiên cứu do tôi

thực hiện. Các số liệu, kết quả nêu trong khóa luận đều là trung thực và chƣa

từng đƣợc sử dụng ở một công trình nghiên cứu nào khác. Tôi xin chịu hoàn

toàn trách nhiệm về nội dung của khóa luận này.

Đà Nẵng, ngày 23 tháng 4 năm 2018

Ngƣời thực hiện

Trần Thị Thảo

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến PGS.TS. Bùi Trọng Ngoãn ngƣời

đã tận tình giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình thực hiện luận văn này. Xin

gửi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo trong khoa Ngữ văn, các cán bộ thƣ viện

nhà trƣờng đã giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu. Xin gửi lời cảm ơn đến

gia đình, bạn bè đã luôn ở bên động viên, giúp đỡ để tôi có đƣợc động lực

hoàn thành tốt khóa luận này.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Sinh viên

Trần Thị Thảo

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU.......................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài........................................................................................... 1

2. Lịch sử vấn đề .............................................................................................. 2

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................ 3

3.1. Đối tƣợng nghiên cứu............................................................................... 3

3.2. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................. 3

4. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................ 4

4.1. Mục đích nghiên cứu................................................................................ 4

4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 4

5. Phƣơng pháp nghiên cứu.............................................................................. 4

6. Dự kiến đóng góp của đề tài......................................................................... 5

7. Bố cục đề tài ................................................................................................. 5

NỘI DUNG...................................................................................................... 6

CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ TỔNG QUAN VỀ TRUYỆN NGẮN

KIM LÂN ......................................................................................................... 6

1.1. Cơ sở lí luận ............................................................................................. 6

1.1.1. Khái quát về phương ngữ, từ ngữ địa phương ...................................... 6

1.1.1.1.Khái quát về phương ngữ ..................................................................... 6

1.1.1.2.Khái quát từ ngữ địa phương ............................................................... 8

1.1.2. Khái quát phương ngữ Bắc bộ và từ ngữ địa phương Bắc bộ................ 9

1.1.2.1.Khái quát phương ngữ Bắc bộ.............................................................. 9

1.1.2.2.Khái quát từ ngữ địa phương Bắc bộ ................................................. 12

1.2. Tổng quan về Kim Lân và truyện ngắn Kim Lân................................... 13

1.2.1. Vài nét về cuộc đời Kim Lân ................................................................ 13

1.2.2. Sự nghiệp sáng tác và truyện ngắn Kim Lân........................................ 15

1.2.3. Đặc trưng phong cách ngôn ngữ Kim Lân........................................... 19

1.3. Tiểu kết................................................................................................... 20

CHƢƠNG II: KHẢO SÁT TỪ NGỮ ĐỊA PHƢƠNG BẮC BỘ ĐƢỢC

DÙNG TRONG TRUYỆN NGẮN KIM LÂN.............................................. 21

2.1. Thống kê các đơn vị từ ngữ địa phƣơng Bắc bộ đƣợc dùng trong truyện

ngắn Kim Lân ................................................................................................. 21

2.1.1.Các đơn vị từ ngữ địa phương ngữ Bắc bộ được sử dụng trong từng

truyện ngắn của Kim Lân ............................................................................... 21

2.1.2.Tần suất các từ ngữ địa phương Bắc bộ được dùng trong các truyện

ngắn của Kim Lân .......................................................................................... 24

2.2. Đặc điểm từ pháp của từ ngữ địa phƣơng Bắc bộ trong các truyện ngắn

của Kim Lân ................................................................................................... 29

2.2.1.Đặc điểm cấu tạo từ............................................................................... 29

2.2.2. Từ loại................................................................................................... 33

2.3.Đặc điểm ngữ nghĩa của từ ngữ địa phƣơng Bắc bộ trong truyện ngắn Kim

Lân .............................................................................................................. 37

2.3.1.Nghĩa của từ ngữ địa phương Bắc bộ trong truyện ngắn Kim Lân....... 37

2.3.2. Phạm vi biểu vật của từ ngữ địa phương Bắc bộ trong truyện ngắn Kim

Lân .............................................................................................................. 61

2.4. Tiểu kết.................................................................................................... 64

CHƢƠNG III: VAI TRÒ CỦA TỪ NGỮ ĐỊA PHƢƠNG BẮC BỘ TRONG

TRUYỆN NGẮN KIM LÂN ......................................................................... 65

3.1. Từ ngữ địa phƣơng Bắc bộ - đặc trƣng làm nên nét riêng trong truyện

ngắn Kim Lân ................................................................................................. 65

3.1.1. Những dấu ấn riêng của từ ngữ địa phương Bắc bộ trong truyện ngắn

Kim Lân .......................................................................................................... 65

3.1.1.1. Phương tiện ngôn ngữ trở thành chất liệu đặc thù của tác phẩm văn

chương ............................................................................................................ 65

3.1.1.2. Phương tiện ngôn ngữ trở thành bản sắc văn hóa vùng miền........... 66

3.1.1.3. Phương tiện ngôn ngữ trở thành chất liệu để cá tính hóa nhân vật.. 68

3.1.2. Nét độc đáo của việc sử dụng từ ngữ địa phương Bắc bộ trong truyện

ngắn Kim Lân ................................................................................................. 70

3.1.2.1.Từ ngữ địa phương Bắc bộ - nhịp cầu nối Kim Lân với nơi chôn rau

cắt rốn............................................................................................................. 70

3.1.2.2.Từ ngữ địa phương Bắc bộ – dấu ấn chân quê trong truyện ngắn Kim

Lân .............................................................................................................. 72

3.2. Hiệu quả của việc sử dụng từ ngữ địa phƣơng Bắc bộ thay cho từ ngữ

toàn dân .......................................................................................................... 74

3.2.1. Tầm tác động của từ ngữ địa phương Bắc bộ đối với quan hệ đa chiều

trong tổ chức đời sống của người dân quê..................................................... 74

3.2.2.Tầm tác động của từ ngữ địa phương Bắc bộ đối với không gian nghệ

thuật là xứ Kinh Bắc....................................................................................... 76

3.3. Nhận xét về cách dùng từ của nhà văn Kim Lân so với các nhà văn cùng

thời nhƣ Nam Cao, Ngô Tất Tố...................................................................... 77

3.4. Tiểu kết.................................................................................................... 81

KẾT LUẬN ................................................................................................... 83

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................ 85

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Kim Lân là một cây bút truyện ngắn đặc sắc của văn học Việt Nam.

Sáng tác của ông đã kết thành một chất men trong tâm hồn của bao thế hệ

ngƣời đọc. Văn chƣơng Kim Lân không chỉ hấp dẫn ở bức tranh sống động về

cảnh vật và con ngƣời Bắc bộ mà còn cuốn hút ngƣời đọc ở một thứ ngôn ngữ

lắng đọng đậm chất chân quê. Ngoài khả năng dẫn truyện hóm hỉnh, tạo tình

huống bất ngờ, thuộc bình diện nghệ thuật, truyện ngắn Kim Lân còn là một

hệ thống ngôn từ giàu bản sắc văn hóa của một vùng quê. Đó là lớp từ ngữ địa

phƣơng trên quê hƣơng Kinh Bắc của ông. Phƣơng ngữ tiếng Việt có ba loại

phƣơng ngữ đặc trƣng là phƣơng ngữ Bắc, phƣơng ngữ Trung và phƣơng ngữ

Nam. Mỗi phƣơng ngữ mang trong mình một nét đặc trƣng riêng, Kim Lân đã

dùng những từ ngữ địa phƣơng của phƣơng ngữ Bắc bộ - phƣơng ngữ gắn với

quê hƣơng ông trong từng các sáng tác của mình để tạo nên chất văn in đậm

dấu ấn cá tính sáng tạo Kim Lân.

Phƣơng ngữ là một đối tƣợng của từ vựng học. Trong đó, phƣơng ngữ

địa lí gắn liền với văn hóa vùng miền nên đƣợc giới nghiên cứu quan tâm rõ

rệt. Với đề tài “Từ ngữ địa phƣơng Bắc bộ trong truyện ngắn Kim Lân” chúng

tôi sẽ tiếp đi sâu vào tìm hiểu từ việc khảo sát sự có mặt của chúng trong

trang viết của Kim Lân, chúng tôi hƣớng đến khả năng biểu đạt của chúng

trong những tác phẩm văn chƣơng cụ thể. Đề tài này cũng giúp chúng tôi có

thêm những hiểu biết về đặc trƣng văn hóa xứ Kinh Bắc về con ngƣời, về

cuộc sống sinh hoạt, về phong tục - tập quán đặc trƣng của một vùng quê Bắc

bộ.

Đối với chƣơng trình Sƣ phạm Ngữ văn bậc đại học với hai khối kiến

thức chuyên ngành lớn nhất là văn học và ngôn ngữ. Thực hiện đề tài này

cũng là một cách chúng tôi huy động tất cả những kiến thức đã đƣợc trang bị

2

nhằm tìm kiếm một cơ hội ghi nhận kết quả học tập. Mặt khác, Kim Lân là

một tác gia đƣợc dạy trong chƣơng trình Ngữ văn trung học; vì vậy nghiên

cứu về sáng tác của Kim Lân cũng là một cách chuẩn bị tri thức và phƣơng

pháp trong quá trình giảng dạy tác giả, tác phẩm.

Đó chính là những lí do giúp chúng tôi chọn để nghiên cứu đề tài này –

Từ ngữ địa phương Bắc bộ trong truyện ngắn Kim Lân.

2. Lịch sử vấn đề

Kim Lân là một hiện tƣợng khác thƣờng của văn học Việt Nam thế kỉ

XX. Ông chỉ viết một thể loại truyện ngắn và chỉ công bố một số lƣợng tác

phẩm thật sự ít ỏi đến không ngờ nhƣng để lại ấn tƣợng trong lòng ngƣời đọc

sâu sắc đến lạ. Là một cây bút thực sự đƣợc nhiều ngƣời tìm đọc nên tác

phẩm của ông đã trở thành đối tƣợng nghiên cứu của nhiều ngƣời. Trong đó

về ngôn ngữ nghệ thuật của Kim Lân đã có không ít nhà nghiên cứu quan

tâm. Bảo Nguyên với bài “Sử dụng ngôn ngữ - nghệ thuật đặc sắc của truyện

ngắn Kim Lân”[4] hay Phan Hoàng với bài viết: “Nhà văn Kim Lân: Cây bút

độc đáo và đặc sắc về nông thôn”[19]. Từ các bài viết này có thể xác tín ngôn

ngữ văn chƣơng Kim Lân giản dị, mộc mạc nhƣ chính con ngƣời và cuộc đời

ông, một nhà văn “một đời đi về với đất đai quê kiểng”.

Văn Kim Lân có một nét duyên riêng khi ông nói về con ngƣời về thú

vui đồng nội. Các tác phẩm của ông tập trung vào những điều bình dị nhất của

thôn quê Việt Nam, nhƣ nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Mạnh trong Tổng tập

văn học Việt Nam đã nhận xét: “Văn Kim Lân tỏ ra độc đáo, hấp dẫn hơn khi

ông viết về những cái gọi là thú vui đồng quê hay phong lưu đồng ruộng”

[10]. Có lẽ vì thế Lữ Quốc Văn cho rằng Kim Lân chính là “nhà tiểu thuyết

phong tục hạng nhất của Việt Nam”[14]. Hà Minh Đức nhận xét: “Kim Lân là

cây bút truyện ngắn xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại, Kim Lân đã tạo