TRANG TỬ VÀ NAM HOA KINH Chương 4: Học thuyết của Trang ppt

TRANG TỬ VÀ NAM HOA KINH

Chương 4: Học thuyết của Trang

UYÊN NGUYÊN TỪ ĐÂU?

Từ khi Tư Mã Thiên chép chung tiểu sử của Lão tử, Trang tử, Thân Bất Hại, Hàn

Phi trong một chương thì hễ nhắc tới Lão, chúng ta nghĩ ngay tới Trang, tưởng đâu

giữa Lão và Trang có một sự liên hệ chặt chẽ cũng như giữa Khổng và Mạnh, và

Trang chỉ chịu ảnh hưởng của Lão cũng như Mạnh chỉ chịu ảnh hưởng của Khổng.

Sự thực không phải vậy. Lão và Trang chỉ đại biểu cho tư tưởng lãng mạn, khoáng

đạt, vô vi của phương Nam cũng như Khổng và Mạnh đại biểu cho tư tưởng thực

tế của phương Bắc (tức miền ở phía Bắc sông Hoàng Hà), còn xét về ảnh hưởng

thì Trang nhận di sản tinh thần của nhiều nhà, từ Dương Chu sống trước Trang

khoảng một trăm năm tới Lão tử, Liệt tử, có lẽ cả Điền Biền và Thận Đáo sống

cùng thời với Trang và lớn hơn Trang khoảng mười tuổi, cho nên có tác giả đã nói

rằng: Trang tập đại thành các học thuyết của phương Nam.

Mà di sản đó cũng là thứ di sản gián tiếp chứ không trực tiếp như Khổng để lại Tử

Tư rồi Tử Tư truyền lại cho Mạnh tử hai ba thế hệ sau. Nghĩa là Mạnh tử có thể

coi là môn đồ xa của Khổng tử; Trang tử thì tuyệt nhiên không phải là môn đồ của

Lão tử. Hơn nữa, Mạnh tử được đọc các kinh Thi, Thư, Lễ, Xuân Thu của Khổng

tử, có thể cả Luận ngữ cùng Đại học, Trung dung nữa; còn Trang chỉ nghe được

học thuyết của Lão tử thôi chứ không được đọc vì, như chương I tôi đã nói, thời

ông, bộ Đạo Đức kinh chưa xuất hiện hoặc mới xuất hiện mà không tới tay ông,

cho nên trong Nội thiên ông không dẫn một câu nào trong bộ đó cả, còn những lời

ông cho Lão đáp Dương Tử Cư trong bài VII.4, có phần chắc là tư tưởng của Liệt

tử hoặc của chính ông hơn là của Lão, vì tư tưởng trong bài đó không hợp với Lão,

mà truyện chỉ là một “trọng ngôn” tức một thứ ngụ ngôn thôi.

Tuy gián tiếp, ảnh hưởng của Lão tới Trang cũng rõ rệt chẳng hạn trong quan niệm

về vũ trụ (Đạo, sự biến hoá của sự vật, lẽ qui căn), về nhân sinh (vô vi); nhưng khi

ứng biến với sự vật, Trang có thái độ khác Lão: Lão còn phân biệt mình và vật

(tiếng vật này trỏ các ngoại vật, tức những cái gì không phải là ta, từ người cho tới

vật) và trọng các đức khiêm, nhu, bất tranh, cư hạ (ở dưới người), cư hậu (ở sau

người), để bảo toàn thân mình; còn Trang “tề sinh tử”, “đồng nhân ngã”, coi tử

cũng như sinh, người cũng như mình, cứ theo luật tự nhiên mà biến hoá và để cho

vật biến hoá, không cho cái gì là hại cả (bất dĩ hại vi hại).

Đi ngược lên nữa, chúng ta thấy cả Lão và Trang đều chịu ảnh hưởng của Dương

tử về điểm “quí sinh” (trọng đời sống). Dương tử bảo dù mất một sợi lông chân

mà làm lợi được thiên hạ, ông cũng không chịu, như vậy là ông “quí kỉ” – quí thân

ông – và quí sinh – quí đời sống – đến cực điểm, quí kỉ nên khinh vật, quí sinh nên

khinh lợi (danh lợi).

Lão tử cũng bảo: “Danh với thân cái nào quí hơn? Thân và của, cái nào trọng hơn?

(Đạo Đức kinh – chương 44). Và nếu ta hiểu câu: “Quí dĩ thân vi thiên hạ, nhược

khả kí thiên hạ” (Đạo Đức kinh chương 13) như Phùng Hữu Lan là: “Người nào

cho thân mình quí hơn thiên hạ thì có thể giao thiên hạ cho người đó được” thì rõ

ràng Lão tử cũng “khinh vật, trọng sinh” như Dương tử.

Còn Trang chỉ mong không có tài gì, không ai biết tới mình để “hưởng tận tuổi

trời” thì cũng là quí sinh nữa. (Điểm này tôi sẽ xét thêm ở một đoạn sau).

Nhưng tiếng “ảnh hưởng” tôi dùng ở đây có lẽ không đúng. Cái quan niệm “trọng

sinh”, nhất là trong một thời loạn, thời mà sinh mạng con người có thể bị cướp bất

kì lúc nào, là một quan niệm rất phổ biến, chẳng cần phải chịu ảnh hưởng của

Dương Chu mà Lão và Trang cũng có thể có được. Mà chính Dương Chu cũng

chẳng cần phải chịu ảnh hưởng các ẩn sĩ từ đời Khổng tử, như Sở Cuồng Tiếp Dư,

Trường Thư, Kiệt Nịch (coi Luận ngữ - chương Vi tử) mới biết “vị ngã”, “vô

quân”, “quí sinh”. Phùng Hữu Lan chắc cũng nghĩ vậy cho nên trong Trung Quốc

triết học sử - chương 7 – chỉ coi các ẩn sĩ đó và Dương Chu là các bậc “tiền khu”

(đi trước mở đường) cho Lão, Trang thôi.

Một nhà nữa cũng ảnh hưởng ngang Lão tử tới Trang tử là Liệt tử.

Trong bộ Liệt tử và Dương tử (Lá Bối – 1972) trang 30 tôi có dẫn lời của Trương

Trầm: “(học thuyết của Liệt tử) đại khái giống với Lão, Trang, nhất là giống với

Trang”, và từ trang 30 tới trang 56 tôi đã vạch ra nhiều chỗ Liệt giống Trang:

- quan niệm tề vật – tr. 31.

- quan niệm tề thị phi – tr. 33.

- tinh thần hoài nghi mộng và thực – tr. 33.

- không phân biệt nội ngoại – tr. 35 và 42.

Đặc biệt là Liệt tử chủ trương rằng “người nào hoà đồng với vạn vật thì hoá đồng

với vạn vật, vạn vật không là thương tổn, trở ngại được mình mà có thể xuyên vô

kim thạch, đi trong nước lửa”. (bài II.12 – tr. 129). Trang cũng bảo các thần nhân

ở núi Cô Dạ hoà đồng được với vạn vật nên không có vật gì làm hại họ được,

xuống nước không chìm, vô lửa không cháy. (bài 3 chương Tiêu dao du).