Trách nhiệm giải trình của Chính phủ theo pháp luật Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRẦN QUYẾT THẮNG

TRÁCH NHIỆM GIẢI TRÌNH

CỦA CHÍNH PHỦ THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2020

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRẦN QUYẾT THẮNG

TRÁCH NHIỆM GIẢI TRÌNH

CỦA CHÍNH PHỦ THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính

Mã số: 9 38 01 02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

GS.TS. NGUYỄN ĐĂNG DUNG

HÀ NỘI – 20220

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án này là sản phẩm nghiên cứu của riêng cá nhân tôi,

trên cơ sở định hướng khoa học của Người hướng dẫn. Tôi xin chịu trách nhiệm

trong trường hợp phát hiện kết quả nghiên cứu này vi phạm những yêu cầu về tính

khách quan, trung thực và các tiêu chuẩn cần có khác của một luận án tiến sĩ.

Tác giả luận án

Trần Quyết Thắng

Trần Quyết Thắng

ii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ

TÀI LUẬN ÁN.........................................................................................................11

1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ........................................................11

1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước............................................................17

1.3. Nhận xét tình hình nghiên cứu về đề tài luận án.....................................27

1.4. Những vấn đề đặt ra cần được luận án nghiên cứu .................................31

Chƣơng 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM GIẢI

TRÌNH CỦA CHÍNH PHỦ....................................................................................34

2.1. Khái niệm trách nhiệm giải trình của Chính phủ ....................................34

2.2. Mục đích, yêu cầu của trách nhiệm giải trình của Chính phủ.................40

2.3. Chủ thể và nội dung trách nhiệm giải trình của Chính phủ..........................43

2.4. Phương thức và hệ quả thực hiện trách nhiệm giải trình của Chính phủ.......62

Chƣơng 3: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT

VỀ TRÁCH NHIỆM GIẢI TRÌNH CỦA CHÍNH PHỦ VIỆT NAM ...............74

3.1. Thực trạng pháp luật về trách nhiệm giải trình của Chính phủ Việt Nam.....74

3.2. Thực trạng thực hiện pháp luật về trách nhiệm giải trình của Chính

phủ Việt Nam .................................................................................................95

3.3. Đánh giá thực trạng trách nhiệm giải trình của Chính phủ Việt Nam ..103

Chƣơng 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO TRÁCH NHIỆM

GIẢI TRÌNH CỦA CHÍNH PHỦ VIỆT NAM ..................................................125

4.1. Quan điểm xây dựng giải pháp nâng cao trách nhiệm giải trình của

Chính phủ Việt Nam ....................................................................................125

4.2. Giải pháp nâng cao trách nhiệm giải trình của Chính phủ Việt Nam...128

4.3. Điều kiện thực hiện các giải pháp .........................................................149

KẾT LUẬN............................................................................................................153

CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ....156

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................158

iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

CP

UBTVQH

: Chính phủ

: Uỷ ban thƣờng vụ Quốc hội

TNGT : Trách nhiệm giải trình

iv

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU

Sơ đồ 2.1. Chu trình trách nhiệm giải trình của Chính phủ............................ 39

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trách nhiệm giải trình của Chính phủ là một đòi hỏi tất yếu để kiểm soát hoạt

động của Chính phủ trong tổ chức và vận hành của các nhà nước đương đại. Tại

Việt Nam, trách nhiệm giải trình của Chính phủ với những tên gọi khác nhau đã

được ghi nhận trong hệ thống pháp luật quốc gia và được Chính phủ thực hiện trên

thực tiễn qua các thời kỳ. Đặc biệt, trong hai nhiệm kỳ 2011-2016 và 2016-2021,

trách nhiệm giải trình của Chính phủ Việt Nam đã được định danh và thể chế hoá

trong nhiều văn bản pháp lý. Các vấn đề về chủ thể, nội dung, phương thức và hệ

quả trách nhiệm giải trình của Chính phủ cũng đã được định hình và liên tục được

hoàn thiện. Cũng trong giai đoạn này, trách nhiệm giải trình của Chính phủ đã được

thực hiện và có những cải tiến, nâng cao hiệu lực và hiệu quả trước các chủ thể

giám sát, chủ yếu là trước Quốc hội và nhân dân. Tuy nhiên, cả thực tiễn pháp luật

và thực hiện pháp luật về trách nhiệm giải trình của Chính phủ Việt Nam cho đến

nay vẫn còn nhiều hạn chế như:

- Về thực tiễn pháp luật: Trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước nói

chung và của Chính phủ nói riêng chưa được ghi nhận bằng một bản luật cụ thể,

thay vào đó mới chỉ được thể chế hoá tập trung ở cấp độ một văn bản dưới luật với

Nghị định 90/2013/NĐ-CP ban hành ngày 08/8/2013 quy định trách nhiệm giải

trình của cơ quan nhà nước trong việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao và

tản mát ở một số văn bản quy phạm pháp luật khác như Luật Thanh tra năm 2010;

Luật Tổ chức Chính phủ năm 2015; Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018… Ở

mỗi văn bản quy phạm khác nhau, trách nhiệm giải trình được giải thích có những

sự khác nhau nhất định. Chính việc chưa được tập hợp hoá đã khiến cho hành lang

pháp lý về trách nhiệm giải trình ở Việt Nam hiện nay chưa được hoàn thiện và

thống nhất. Đồng thời, các cấu thành trách nhiệm giải trình của Chính phủ như: chủ

thể, nội dung, phương thức và hệ quả cũng chưa được ghi nhận tập trung, đầy đủ và

còn nhiều sự chồng chéo, vướng mắc.

- Về thực tiễn thực hiện: Trên cơ sở những thiếu hụt về hành lang pháp lý, cùng

với những hạn chế về mặt tư duy mà trên thực tiễn, mặc dù hoạt động trách nhiệm

giải trình nói chung và trách nhiệm giải trình của Chính phủ nói riêng đã và đang

được thực thi nhưng chưa mang đến những hiệu quả như mong đợi. Cụ thể: các chủ

2

thể trong mối quan hệ trách nhiệm giải trình của Chính phủ mặc dù có sự phân định

nhưng chưa thực sự hoạt động có hiệu quả. Quốc hội và các cơ quan chuyên môn

của Quốc hội chưa yêu cầu và giám sát trách nhiệm giải trình của Chính phủ một

cách toàn diện; Toà án chưa có được các cơ sở pháp lý để yêu cầu trách nhiệm giải

trình của Chính phủ và người dân chưa có những nhận thức sâu sắc về quyền và

nghĩa vụ của mình cũng như thiếu hụt các cơ chế tiếp cận thông tin để yêu cầu và

giám sát trách nhiệm giải trình của Chính phủ; các nội dung trách nhiệm giải trình

của Chính phủ cũng chưa được thực hiện đầy đủ do vướng mắc cơ chế xác định

phạm vi nội dung không thuộc trách nhiệm giải trình và các chủ thể giám sát thiếu

tính chuyên môn để yêu cầu và giám sát một số nội dung đặc thù; các phương thức

thực hiện trách nhiệm giải trình mang tính truyền thống, chưa áp dụng các phương

thức mới, phù hợp với yêu cầu của thời đại và thói quen của xã hội; các hệ quả pháp

lý, đặc biệt là những hệ quả bất lợi đối với trách nhiệm giải trình của Chính phủ còn

chưa đảm bảo tính răn đe và ít được áp dụng trên thực tiễn.

Từ những hạn chế của thực tiễn pháp luật và thực hiện pháp luật về trách nhiệm

giải trình của Chính phủ Việt Nam đó đã đặt ra một nhu cầu thiết yếu cần có những

nghiên cứu khoa học nhằm xác lập cơ sở lý thuyết về trách nhiệm giải trình của

Chính phủ, đồng thời khảo sát thực trạng thể chế pháp lý và kết quả thực hiện các

thể chế pháp lý về trách nhiệm giải trình của Chính phủ Việt Nam, nhằm cung cấp

các luận cứ khoa học cho việc nghiên cứu sâu rộng hơn và đề xuất các giải pháp

nhằm hoàn thiện và nâng cao các vấn đề thực tiễn về trách nhiệm giải trình của

Chính phủ trong bối cảnh xây dựng nền hành chính công mới ở Việt Nam hiện nay.

Tuy nhiên, số lượng các công trình nghiên cứu về trách nhiệm giải trình nói chung

và trách nhiệm giải trình của Chính phủ theo pháp luật nói riêng còn ít. Cho đến

nay, chưa có công trình nào trực tiếp nghiên cứu trách nhiệm giải trình của Chính

phủ, do đó vấn đề lý luận chưa được thống nhất, nội hàm khảo sát, đánh giá thực

tiễn chưa đầy đủ, vì thế các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao trách nhiệm giải trình

của Chính phủ theo pháp luật chưa tạo ra được nhiều đột phá.

Trên cơ sở các nhu cầu thực tiễn và khoa học kể trên, có thể khẳng định rằng

nghiên cứu về trách nhiệm giải trình nói chung và trách nhiệm giải trình của Chính

phủ nói riêng là đòi hỏi cấp thiết của hiện tại và là một hướng nghiên cứu đang dần

phổ biến trong tương lai. Việc lựa chọn và triển khai đề tài “Trách nhiệm giải

3

trình của Chính phủ theo pháp luật Việt Nam” trong quy mô một luận án tiến sĩ

Luật học là hoàn toàn phù hợp với những yêu cầu của thực tiễn đó.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Luận án cung cấp các luận chứng về lý luận và thực tiễn, nhằm hoàn thiện pháp

luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về trách nhiệm giải trình của Chính

phủ Việt Nam trong tương lai.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu, luận án xác định và thực hiện các nhiệm vụ

nghiên cứu sau đây:

Thứ nhất, thu thập, hệ thống hoá các công trình khoa học về trách nhiệm giải

trình của Chính phủ có tính tiêu biểu, chọn lọc; phân tích, đánh giá các tài liệu này

theo những nội dung cụ thể và đưa ra các bình luận về xu hướng nghiên cứu trách

nhiệm giải trình trong thời gian qua; xác định nội dung nghiên cứu mới về trách

nhiệm giải trình của Chính phủ;

Thứ hai, luận giải những vấn đề lý luận chung về trách nhiệm giải trình của

Chính phủ như: khái niệm; mục đích, ý nghĩa; các cấu thành của trách nhiệm giải

trình, gồm: chủ thể, nội dung, phương thức và hệ quả;

Thứ ba, xem xét và đánh giá thực trạng các quy định pháp lý và việc thực hiện

các quy định pháp lý về trách nhiệm giải trình của Chính phủ Việt Nam hiện nay.

Qua đó chỉ ra được những ưu điểm, nhược điểm và nguyên nhân, tạo tiền đề cho

việc đề xuất các giải pháp;

Thứ tư, đề xuất các quan điểm, giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng

cao trách nhiệm giải trình của Chính phủ Việt Nam trong tương lai.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của Luận án là trách nhiệm giải trình của Chính phủ theo

pháp luật ở các phương diện: lý luận; thực tiễn pháp lý và thực tiễn thực hiện; giải pháp.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi nội dung: Luận án nghiên cứu trách nhiệm giải trình của Chính phủ

dưới góc độ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính. Trong đó: Chính phủ trong luận

án được xem xét ở nghĩa là một tổ chức đứng đầu hành pháp, mang ý “nội các” –

4

nghĩa hẹp. Không nghiên cứu Chính phủ với tư cách là bộ máy hành pháp – nghĩa

rộng; Luận án chỉ tập trung nghiên cứu trách nhiệm giải trình của Chính phủ theo

quy định của pháp luật mà không nghiên cứu trách nhiệm giải trình trước đảng

chính trị.

- Phạm vi không gian: Luận án nghiên cứu lý thuyết về trách nhiệm giải trình

của Chính phủ trong phạm quốc tế và nghiên cứu thực trạng và giải pháp nâng cao

trách nhiệm giải trình của Chính phủ trong phạm vi Việt Nam.

- Phạm vi thời gian: Luận án nghiên cứu thực tiễn trách nhiệm giải trình của

Chính phủ Việt Nam theo các giai đoạn lịch sử từ năm 1945 đến nay. Trong đó chú

trọng phân tích thực trạng trách nhiệm giải trình của Chính phủ trong 2 nhiệm kỳ

(2011-2016 và 2016-2021) - thời kỳ có những thay đổi mạnh mẽ trong tổ chức, hoạt

động của bộ máy nhà nước và sự tiến bộ của các giá trị dân chủ trong nước. Đồng

thời, trên cơ sở các thực trạng đó, tác giả dự báo xu hướng thay đổi của các yếu tố

cấu thành trách nhiệm giải trình của Chính phủ trong mười năm tiếp theo nhằm đưa

ra các giải pháp nâng cao trách nhiệm giải trình theo pháp luật của Chính phủ Việt

Nam giai đoạn 2020-2030.

4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu

4.1. Phương pháp luận nghiên cứu

Thứ nhất, luận án sử dụng phương pháp luận là những nguyên lý của Triết học

Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về tổ chức quyền lực nhà nước và pháp luật;

các quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng về giám sát quyền lực nhà nước;

các thể chế pháp lý ghi nhận việc giám sát quyền lực nhà nước nói chung và giám

sát quyền lực của Chính phủ nói riêng và các quy định pháp lý về trách nhiệm giải

trình của Chính phủ. Bên cạnh đó, luận án cũng sử dụng phương pháp luận “Khế

ước xã hội” về chu trình quyền lực, nơi chủ quyền thuộc về nhân dân. Những

phương pháp luận kể trên được được áp dụng xuyên suốt nội dung của luận án.

Trong đó, tập trung chủ yếu vào Chương 2 và Chương 3 với mục đích làm rõ lý

luận và thực tiễn trách nhiệm giải trình của Chính phủ nói chung và Chính phủ Việt

Nam nói riêng.

Thứ hai, luận án sử dụng các phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu, lý

luận về luật học thực định nhằm thống kê và phân tích các quy định của pháp luật thực

định về trách nhiệm giải trình của Chính phủ, qua đó khái quát thực trạng và có những

5

đánh giá về thể chế pháp lý quy định trách nhiệm giải trình của Chính phủ. Phương

pháp này được sử dụng chủ yếu trong các mục 3.1 và 3.2 thuộc Chương 3 của luận án;

Thứ ba, luận án sử dụng các phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu, lý luận

về xã hội học pháp luật nhằm lý giải sự cần thiết của trách nhiệm giải trình của Chính

phủ thông qua nhu cầu xã hội, đồng thời lý giải được các tư tưởng, quan điểm xã hội chi

phối sự hình thành luật thực định về trách nhiệm giải trình của Chính phủ. Phương pháp

luận này chủ yếu được sử dụng trong mục 2.1 và 2.2 của Chương 2 luận án;

Thứ tư, luận án sử dụng các phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu, lý

luận về chính trị học pháp luật nhằm lý giải mối quan hệ giữa trách nhiệm giải trình

của Chính phủ với kiểm soát quyền lực nhà nước. Qua đó làm cơ sở để chứng minh

trách nhiệm giải trình là một cách thức kiểm soát quyền lực Chính phủ quan trọng

và hiệu quả. Luận điểm này chủ yếu được sử dụng tại các mục 2.2; 2.3 và 2.4 của

Chương 2 luận án;

Thứ năm, luận án sử dụng các phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu, lý

luận về chính sách pháp luật nhằm thấy được các tư tưởng, quan điểm của Đảng và

Nhà nước về trách nhiệm giải trình, qua đó xác lập nên những chính sách định

hướng cho việc hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm giải trình của Chính phủ. Luận

điểm này được vận dụng trong các tiểu mục 2.3.2 của Chương 2 và tiểu mục 3.2.3

của Chương 3 luận án.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình thực hiện luận án, tác giả sử dụng tổng hợp nhiều phương

pháp nghiên cứu khác nhau tuỳ thuộc vào vấn đề lý thuyết hoặc thực tiễn. Cơ bản

các phương pháp nghiên cứu bao gồm: Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết

gồm: Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết; Phương pháp phân loại và hệ

thống hoá lý thuyết; Phương pháp mô hình hoá; Phương pháp mô tả các định chế;

Phương pháp lịch sử; Phương pháp so sánh luật học. Nhóm phương pháp nghiên

cứu thực tiễn gồm: Phương pháp quan sát khoa học; Phương pháp Phân tích, tổng

hợp kinh nghiệm; Phương pháp chuyên gia. Các phương pháp được sử dụng cụ thể

tại các Chương của luận án như sau:

- Chương 1 với mục đích làm rõ các vấn đề tổng quan về tình hình nghiên cứu

của đề tài, tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu chủ yếu gồm: Phương pháp lịch

sử và Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết. Trong đó:

6

+ Phương pháp lịch sử được tác giả sử dụng nhằm thống kê, xem xét lịch sử

hoạt động nghiên cứu về trách nhiệm giải trình của Chính phủ. Qua đó thiết lập

được hệ thống các tài liệu thứ cấp nổi bật liên quan đến nội dung nghiên cứu của đề

tài theo thời gian, tạo tiền đề cho quá trình phân tích, tổng hợp sau đó.

+ Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết. Thông qua nghiên cứu các tài

liệu thứ cấp khác nhau, tác giả phân tích chúng thành từng bộ phận để tìm hiểu sâu

sắc về tình hình và xu hướng nghiên cứu trách nhiệm giải trình của Chính phủ. Trên

cơ sở kết quả phân tích, tác giả tổng hợp tình hình và xu hướng nghiên cứu của từng

mặt, từng bộ phận thông tin đã được phân tích. Sau đó liên kết lại để có được tổng

quan chung về tình hình nghiên cứu. Từ đó rút ra được các nhận định tổng quát về

tình hình và xu hướng nghiên cứu, những khía cạnh đã được làm rõ và xác định các

khoảng trống nghiên cứu của luận án.

- Chương 2 với mục đích làm rõ những vấn đề lý luận về trách nhiệm giải

trình của Chính phủ, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp

lịch sử; Phương pháp phân loại và hệ thống hoá lý thuyết; Phương pháp mô hình

hoá; Phương pháp mô tả các định chế và Phương pháp so sánh luật học. Trong đó:

+ Phương pháp lịch sử nhằm tìm hiểu sự hình thành của Chính phủ, của khái

niệm trách nhiệm giải trình, qua đó xây dựng được tiến trình biến đổi tư duy lý

thuyết về trách nhiệm giải trình của Chính phủ.

+ Phương pháp phân loại và hệ thống hoá lý thuyết được thực hiện nhằm phân

loại các quan điểm về khái niệm trách nhiệm giải trình của Chính phủ khác nhau

như: quan điểm chính trị; quan điểm chính sách công; quan điểm hành chính công;

quan điểm phòng, chống tham nhũng; quan điểm pháp lý… Qua đó hệ thống hóa

khái niệm bằng cách sắp xếp các quan điểm về trách nhiệm giải trình thành một hệ

thống trên cơ sở một mô hình lý thuyết làm sự hiểu biết về trách nhiệm giải trình

của Chính phủ đầy đủ hơn. Đồng thời phương pháp nghiên cứu này cũng được sử

dụng trong phân tích các cấu thành trách nhiệm giải trình của Chính phủ như: chủ

thể, nội dung, phương thức và hệ quả.

+ Phương pháp mô hình hoá nhằm làm rõ cơ chế vận hành trách nhiệm giải

trình của Chính phủ theo theo hướng thấy được hệ quả của hoạt động này. Đồng

thời việc mô hình hoá cũng cơ sở để xây dựng cấu trúc của hoạt động trách nhiệm

giải trình của Chính phủ.

7

+ Phương pháp mô tả các định chế được sử dụng để mô tả cách thức tổ chức

và hoạt động của các định chế của bộ máy nhà nước trong ba hình thức chính thể:

Cộng hoà Đại nghị; Cộng hoà Tổng thống và Cộng hoà Hỗn hợp.

+ Phương pháp so sánh luật học được sử dụng trong việc đối chiếu các yếu tố

cấu thành trách nhiệm giải trình của Chính phủ như: chủ thể, nội dung, phương thức

và hệ quả trong quan điểm lập pháp của các quốc gia đại diện cho ba chính thể:

Cộng hoà Đại nghị; Cộng hoà Tổng thống và Cộng hoà Hỗn hợp.

- Chương 3 với mục đích nghiên cứu thực trạng pháp luật và việc thực hiện hiện

pháp luật về trách nhiệm giải trình của Chính phủ, tác giả sử dụng một số phương pháp

nghiên cứu sau: Phương pháp quan sát khoa học; Phương pháp thống kê; Phương pháp

phân tích tổng kết kinh nghiệm và Phương pháp chuyên gia. Trong đó:

+ Phương pháp quan sát khoa học được sử dụng nhằm phản ánh thực trạng

trách nhiệm giải trình của Chính phủ thông qua quan sát hoạt động trả lời chất vấn của

Chính phủ trước Quốc hội ở các kỳ họp; quan sát hoạt động của Cổng thông tin điện tử

Chính phủ; quan sát chương trình “Dân hỏi, Bộ trưởng trả lời”; quan sát trách nhiệm

giải trình của các thành viên Chính phủ trước xã hội thông qua phương tiện thông tin

đại chúng… Kết quả có được từ phương pháp quan sát khoa học là nguồn để phân tích

và đánh giá thực trạng trách nhiệm giải trình của Chính phủ Việt Nam.

+ Phương pháp thống kê được sử dụng để thống kê các quy định của pháp luật

về trách nhiệm giải trình của Chính phủ thông qua các yếu tố cấu thành của hoạt

động này. Đồng thời, phương pháp thống kê còn được sử dụng để định lượng hoạt

động trách nhiệm giải trình của Chính phủ trên thực tế qua các nhiệm kỳ.

+ Phương pháp phân tích tổng kết kinh nghiệm. Trên cơ sở các số liệu được

quan sát, thống kê, phương pháp phân tích tổng kết kinh nghiệm được sử dụng

nhằm phân tích xu hướng biến đổi của thực trạng trách nhiệm giải trình của Chính

phủ theo thời gian, qua đó rút ra được những kết luận về các giá trị đạt được, các

hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong thực hiện trách nhiệm giải trình

của Chính phủ Việt Nam hiện nay.

+ Phương pháp chuyên gia. Tác giả tham dự hội nghị, hội thảo khoa học liên

quan đến đề tài luận án. Phương pháp này giúp tác giả xác định được các nguyên

nhân của hạn chế một cách đa diện và sâu sắc.

8

- Chương 4 với mục đích đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và

nâng cao trách nhiệm giải trình của Chính phủ, tác giả sử dụng chủ yếu: Phương

pháp chuyên gia và Phương pháp phân tích. Trong đó:

+ Phương pháp chuyên gia. Tác giả tham dự hội nghị, hội thảo khoa học liên

quan đến đề tài luận án. Phương pháp này được sử dụng nhằm tham gia trao đổi,

phản biện về những giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao trách

nhiệm giải trình của Chính phủ Việt Nam trong tương lai. Từ đó tổng hợp các đề

xuất, làm cơ sở nghiên cứu các giải pháp của đề tài luận án.

+ Phương pháp phân tích được sử dụng nhằm phân tích, thuyết phục về những

quan điểm và giải pháp do tác giả đề xuất nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao

trách nhiệm giải trình của Chính phủ Việt Nam trong tương lai.

5. Đóng góp mới về khoa học của luận án

Tác giả xác định các điểm mới về khoa học của luận án bao gồm:

Thứ nhất, hệ thống hoá và phân tích tổng hợp tình hình nghiên cứu về trách

nhiệm giải trình của Chính phủ. Qua đó so sánh tình hình nghiên cứu vấn đề này

của Việt Nam với thế giới, nhằm chứng minh tính cấp thiết cũng như xu hướng mở

rộng nghiên cứu trách nhiệm giải trình nói chung và trách nhiệm giải trình của

Chính phủ Việt Nam hiện nay nói riêng;

Thứ hai, xác lập được khái niệm trách nhiệm giải trình, qua đó tăng khả năng

nhận diện trách nhiệm giải trình trong hoạt động nghiên cứu Khoa học Pháp lý,

Khoa học Chính trị và Khoa học Quản lý nhà nước;

Thứ ba, phân tích sâu sắc hơn các vai trò của trách nhiệm giải trình của Chính

phủ dưới nhiều khía cạnh khác nhau. Qua đó chứng minh tính tất yếu của trách

nhiệm giải trình trong tổ chức và hoạt động của Chính phủ;

Thứ tư, chỉ ra và phân tích các chủ thể trong quan hệ trách nhiệm giải trình của

Chính phủ với hai nhóm đối tượng gồm: nhóm chủ thể chịu trách nhiệm giải trình

và nhóm chủ thể có quyền yêu cầu và giám sát trách nhiệm giải trình Chính phủ.

Qua đó cho thấy được địa vị chính trị và pháp lý của Chính phủ trong tổ chức và

vận hành của quyền lực nhà nước và mối quan hệ giữa Chính phủ và các chủ thể

khác trong chu trình quyền lực đó;

Thứ năm, khoanh vùng được các nội dung trách nhiệm giải trình của Chính

phủ. Dựa trên vai trò, chức năng hành pháp của Chính phủ, luận án phân tích chi tiết

9

hơn các nội dung Chính phủ phải có trách nhiệm giải trình. Qua đó đóng góp một

giá trị quan trọng trong xác định giới hạn trách nhiệm giải trình của Chính phủ

chính là giới hạn thẩm quyền của Chính phủ;

Thứ sáu, tổng hợp được các phương pháp thực hiện trách nhiệm giải trình của

Chính phủ trước các chủ thể yêu cầu. Mỗi nhóm phương pháp gắn liền với mối quan hệ

giữa Chính phủ và các chủ thể và phụ thuộc vào trình độ phát triển của tư duy chính trị

cũng như công nghệ truyền thông. Qua đó cho thấy xu hướng ứng dụng các phương

tiện truyền thông đa phương tiện vào thực hiện trách nhiệm giải trình trở thành một lựa

chọn hiệu quả của các Chính phủ đương đại;

Thứ bảy, xác lập được các hệ quả Chính phủ phải gánh chịu trong trường hợp

trách nhiệm giải trình thất bại. Từ nghiên cứu chỉ ra rằng, mọi hệ quả bất lợi mà

Chính phủ phải gánh chịu đều được quy về ba nguy cơ: thay đổi chính sách; thay

đổi nhân sự Chính phủ và Chính phủ bị giải thể.

Với những đóng góp mới đó, tác giả mong muốn xác lập tính cấp bách đối với xu

hướng nghiên cứu trách nhiệm giải trình trong khoa học pháp lý ở Việt Nam hiện nay.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

6.1. Ý nghĩa lý luận

Các kết quả nghiên cứu sẽ làm phong phú hơn hệ thống tri thức, hiểu biết về

nội dung trách nhiệm giải trình; đồng thời, ở một chừng mực nào đó, Luận án là tài

liệu tham khảo có giá trị về mặt lý luận cho những nghiên cứu liên quan sau này.

Qua đó, gợi mở hướng nghiên cứu mới về vấn đề trách nhiệm giải trình nói riêng và

kiểm soát quyền lực Chính phủ nói chung.

6.2. Ý nghĩa thực tiễn

Các kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng như một giá trị tham khảo cho

hoạt động xây dựng, ban hành pháp luật và các văn bản liên quan điều chỉnh trách

nhiệm giải trình của Chính phủ; các giải pháp nếu được sự đồng thuận từ các nhà

quản lý cũng có thể trở thành những phương án tham khảo hoặc lựa chọn ứng dụng

vào nâng cao trách nhiệm giải trình của Chính phủ trong tương lai; ngoài ra, nghiên

cứu cũng có thể trở thành một nội dung được bổ sung vào chương trình giảng dạy

các học phần: Luật Hiến pháp; Luật Hành chính và các học phần liên quan đến

ngành Quản lý nhà nước.