Tổ chức kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng

Trang 1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HỮU PHÚ

TỔ CHỨC KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG

CÁC TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG

THUỘC BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Tp Hồ Chí Minh, năm 2014

---------------

Trang 2

PHẦN 1: PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị. Kế toán

trách nhiệm xuất phát từ sự phân quyền trách nhiệm của nhà quản trị. Cơ sở của sự

phân quyền phụ thuộc vào quyết định của nhà quản trị, thái độ, quy mô, đặc điểm

hoạt động sản xuất kinh doanh và các yếu tố khác. Từ khi đƣợc hình thành đến nay,

kế toán trách nhiệm đã đƣợc vận dụng và có những đóng góp đáng kể vào sự thành

công của nhiều doanh nghiệp, các tập đoàn kinh tế … trên khắp thế giới. Càng

ngày, kế toán trách nhiệm càng có vai trò và vị trí quan trọng trong quản lý ở các

doanh nghiệp trên thế giới.

Đối với các doanh nghiệp Việt Nam, kế toán quản trị nói chung và kế toán

trách nhiệm nói riêng là một lĩnh vực vẫn còn khá mới mẽ. Tổng công ty xây dựng

là một đơn vị có nhiều công ty thành viên hoạt động trong nhiều lĩnh vực khác

nhau. Phạm vi hoạt động của Tổng công ty xây dựng trải rộng, cơ chế quản lý tài

chính đối với các công ty thành viên cũng khá đa dạng nên việc đánh giá thành quả

quản lý của từng đơn vị, bộ phận, cá nhân ở các công ty và toàn bộ Tổng công ty

vẫn còn nhiều bất cập. Bên cạnh đó, chất lƣợng các công trình xây dựng hiện nay có

thể nói rất thấp, không đảm bảo đúng thiết kế và thật đáng báo động. Công trình xây

dựng đƣờng mới vừa làm xong chƣa bàn giao đã xuống cấp, Công trình Thủy điện

Sông Tranh 2 bị rò rỉ nƣớc ảnh hƣởng nghiêm trọng đến tính mạng 40.000 ngƣời

dân sinh sống trong vùng, Công trình Thủy điện Ia Krêl vỡ đập do thấm nƣớc, lỗi

kỹ thuật … những thông tin nhƣ vậy tràn lan trên các mặt báo thƣờng ngày. Thực

trạng thất thoát, lãng phí và tiêu cực trong xây dựng cơ bản đã đƣợc đăng tải nhiều

trên các phƣơng tiện truyền thông và tại nhiều diễn đàn, gây nhức nhối trong toàn

xã hội. Thi công không đảm bảo khối lƣợng theo thiết kế đƣợc phê duyệt hoặc thi

công không đúng thiết kế dẫn đến phải phá đi làm lại; sử dụng vật liệu không đảm

bảo chất lƣợng; khai khống khối lƣợng; ăn bớt vật liệu, chất lƣợng công trình không

đảm bảo... gây lãng phí lớn trong quá trình thi công các công trình xây dựng. Ngoài

ra, công tác tổ chức thi công các công trình xây dựng hiện nay đang gây ra một số

Trang 3

vấn đề tác động đến môi trƣờng và xã hội. Điển hình là các vụ việc ngƣời dân bức

xúc vì bụi do các đơn vị thi công gây ra đã chặn đƣờng không cho xe, máy đơn vị

thi công làm chậm trễ tiến độ; không chịu hợp tác di dời… , thậm chí tiêu cực đến

mức đã đập phá trụ sở làm việc của đơn vị thi công. Tuy nhiên, những vấn đề nêu

trên không dễ gì tìm thấy đƣợc đối tƣợng hay bộ phận nào chịu trách nhiệm cũng

nhƣ các công ty phải tiêu tốn thêm nhiều chi phí cho việc khắc phục hậu quả.

Cạnh tranh toàn cầu ngày càng diễn ra gay gắt cộng với những thay đổi

không ngừng của khoa học công nghệ, môi trƣờng cạnh tranh dẫn đến các hệ thống

kiểm soát cũ không đủ khả năng đáp ứng nếu không chịu cập nhật, điều chỉnh. Nhu

cầu cung cấp thông tin cho nhà quản lý trong quá trình ra quyết định hiện nay bên

cạnh các chỉ tiêu tài chính còn phải xét đến các chỉ tiêu phi tài chính …Trong báo

cáo quốc gia về Thực hiện phát triển bền vững ở Việt Nam tại Hội nghị cấp cao của

Liên hợp quốc về phát triển bền vững (RIO + 20), mục tiêu tổng quát của Định

hƣớng chiến lƣợc phát triển bền vững ở Việt Nam là “Đạt được sự đầy đủ về vật

chất, sự giàu có về tinh thần và văn hóa, sự bình đẳng của các công dân và sự đồng

thuận của xã hội, sự hài hòa giữa con người và tự nhiên; phát triển phải kết hợp

chặt chẽ, hợp lý và hài hòa được ba mặt là phát triển kinh tế, phát triển xã hội và

bảo vệ môi trường”. Đây chính là trách nhiệm và thách thức lớn đặt ra cho các

doanh nghiệp trong nƣớc nói chung và các công ty xây dựng nói riêng. Vì vậy,

trong tiến trình phát triển và hội nhập, vấn đề bảo vệ môi trƣờng, nâng cao chất

lƣợng cuộc sống … đòi hỏi các đơn vị thi công xây lắp phải chủ động quan tâm,

đánh giá trách nhiệm quản lý của các bộ phận có liên quan đến các vấn đề trên.

Để thực hiện đƣợc những vấn đề và các yêu cầu nêu trên, cần thiết phải có

một công cụ kiểm soát hữu hiệu giúp cho nhà quản lý thực hiện việc kiểm soát quản

lý trong môi trƣờng cạnh tranh toàn cầu hiện nay; phù hợp với xu thế hội nhập, phát

triển bền vững. Tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây

dựng là một trong những công cụ cần thiết có thể đáp ứng đƣợc các yêu cầu của

thực tiễn, phù hợp với xu thế hiện nay.

Trang 4

Xuất phát từ những yêu cầu cần thiết, khách quan đã nêu trên, tác giả đã

quyết định chọn đề tài “Tổ chức kế toán trách nhiệm trong các Tổng công ty xây

dựng thuộc Bộ giao thông vận tải” làm đề tài nghiên cứu cho luận án của mình.

2. Tổng quan về tình hình nghiên cứu kế toán trách nhiệm

2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nƣớc

Nhu cầu về thông tin để hoạch định và kiểm soát tài chính hoạt động sản

xuất kinh doanh đã thúc đẩy sự hình thành kế toán trách nhiệm (Responsibility

Accounting). Từ khi Robert Anthony giới thiệu quyển sách kế toán quản trị năm

1956 tập trung vào ba vấn đề chính: giới thiệu kế toán quản trị là gì, làm thế nào có

thể hệ thống và phân tích vấn đề mới để ra quyết định, giới thiệu các công cụ kiểm

soát chi phí thích hợp, các nghiên cứu tiếp theo sau về kế toán quản trị nói chung,

kế toán trách nhiệm nói riêng đƣợc nhiều sự quan tâm, nghiên cứu của các chuyên

gia, nhà khoa học.

- Martin N. Kellogg (1962) thông qua công trình “Fundamentals of

Responsibility Accounting” đăng trên tạp chí “National Association of

Accountants” đã trình bày những nghiên cứu về sự phát triển của kế toán trách

nhiệm trong mối quan hệ giữa kế toán trách nhiệm với cơ cấu tổ chức, kế toán trách

nhiệm với kế toán chi phí, kế toán trách nhiệm với ngân sách, kế toán trách nhiệm

với kiểm soát chi phí. Kế toán trách nhiệm có mối quan hệ chặt chẽ với phân cấp

quản lý và với kế toán chi phí. Nguyên tắc để thiết lập một hệ thống kế toán trách

nhiệm là phải phân chia tổ chức thành các bộ phận, đơn vị theo từng chức năng cụ

thể; phân công trách nhiệm cho các bộ phận đã đƣợc phân chia; yêu cầu các bộ

phận này phải lập các báo cáo và thực hiện giám sát từng cấp quản lý. Ngoài ra, tác

giả cũng đề cập đến hệ thống kế toán chi phí đƣợc sử dụng nhƣ là công cụ quản lý,

trƣớc hết phải gán trách nhiệm cho từng khoản chi phí. Để kiểm soát đƣợc chi phí

thì cần phải tìm hiểu và xác định đƣợc nguồn gốc phát sinh chi phí.

- Tác giả Joseph P. Vogel (1962) cũng đã bàn về kế toán trách nhiệm thông

qua công trình “Rudiments of Responsibility Accounting in Public Utilities” đăng

trên tạp chí “National Association of Accountants”. Kế toán trách nhiệm trƣớc hết

đƣợc sử dụng để kiểm soát chi phí. Tác giả đã đề cập đến việc xây dựng và thiết lập

Trang 5

hệ thống kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm đƣợc thiết kế

phù hợp với cơ cấu tổ chức của từng doanh nghiệp, tùy thuộc vào quy mô hoạt động

mà phân cấp quản lý. Kế toán trách nhiệm phải đƣợc xây dựng trên cơ sở phân cấp

quản lý nhằm thu thập thông tin cũng nhƣ kiểm soát thông tin tại các bộ phận, từ đó

cung cấp thông tin cho nhà quản trị ra quyết định một cách có hiệu quả. Việc làm

này theo tác giả là không hề đơn giản.

- Năm 1963, N.J. Gordon đã thông qua công trình “Toward a Theory of

Responsibility Accounting System” đăng trên tạp chí “National Association of

Accountants” đã trình bày những nghiên cứu về lý thuyết của hệ thống kế toán trách

nhiệm. Cơ sở của hệ thống kế toán trách nhiệm là lý thuyết kinh tế về tổ chức. Kế

toán trách nhiệm chỉ phát huy hiệu quả khi doanh nghiệp có phân cấp quản lý và có

tổ chức. Lý thuyết tổ chức đƣợc quan tâm trong mối quan hệ với phân quyền. Vì

vậy, nghiên cứu về kế toán trách nhiệm là nghiên cứu đến vấn đề về kinh tế lẫn xã

hội.

- Tác giả Ahmed Belkaoui (1981) thông qua công trình “The Relationship

between self – disclosure Style and Attitude to Responsibility Accounting” đăng trên

tạp chí “Organization and Society, Vol.6, N4, P 181-189” đã trình bày những

nghiên cứu chuyên sâu về khái niệm, điều kiện thực hiện kế toán trách nhiệm trong

tổ chức với phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể. Nhiều khái niệm mới liên quan đến kế

toán trách nhiệm cũng đƣợc tác giả làm rõ nhƣ trung tâm trách nhiệm, trung tâm chi

phí … Tác giả cũng đã nhấn mạnh rằng nhân tố con ngƣời, nhân tố cá nhân đóng

vai trò quan trọng trong sự thành công của hệ thống kế toán trách nhiệm vì nhà quản

lý phải tự chịu trách nhiệm về hiệu quả của đơn vị mình.

- Bên cạnh các nghiên cứu về lý thuyết, các nghiên cứu thực nghiệm về kế

toán trách nhiệm cũng dần dần đƣợc triển khai, ứng dụng. Năm 1992, các tác giả

Brian P.Bloomfield Rod Coombs, David J. Cooper, David Rea đã nghiên cứu, phân

tích hệ thống thông tin quản lý trong bệnh viện tại Anh qua công trình “Machines

and Manoeuvres: Responsibility Accounting and the Construction of Hospital

Information Systems”. Năm 1977, tác giả Shih, Michael SH đã thực hiện quá trình

điều tra làm thế nào các công ty thiết kế hệ thống đánh giá hiệu năng cho các nhà

Trang 6

quản lý cây trồng qua công trình “Responsibility Accounting and Controllability:

Determinants of Performance Evaluation Systems for Plant Managers in Canada”

…

- Bổ sung và nhấn mạnh thêm các nghiên cứu về kế toán trách nhiệm, các tác

giả Rick Antle và Joel S. Demski (1998) thông qua công trình “The Controllability

Principle in Responsibility Accounting” đăng trên tạp chí “The Accounting review,

Vol. 63, No 4, P 700-718” đã làm sáng tỏ nguyên tắc có thể kiểm soát đƣợc trong

kế toán trách nhiệm là nhƣ thế nào. Tác giả Emma I. Okoye (2009) thông qua công

trình “Improvement of Managerial Performance in Manufactoring Organizations:

An Application of Responsibility Accounting” đăng trên tạp chí “Journal of

Management Sciences, Vol.9, No. 1, P 1-17” đã trình bày những nghiên cứu về mối

quan hệ giữa kế toán trách nhiệm và thành quả quản lý trong các doanh nghiệp sản

xuất; kế toán trách nhiệm là công cụ để đánh giá trách nhiệm quản lý…

- Trong hơn một thập niên gần đây, vấn đề về môi trƣờng, trách nhiệm xã

hội, phát triển bền vững đƣợc nhiều quốc gia, tổ chức và các nhà khoa học quan tâm

nhiều hơn. Các ấn phẩm, các quy định, luật lệ về môi trƣờng, phát triển bền vững

đƣợc công bố ngày càng nhiều hơn nhƣ: “Environmental Management Accounting

Procedures and Principles” của UNITED NATIONS (2001); “Sustainability

Report” của European Commission, “Integrated Financial and Sustainability

Reporting in the United States” của IRRC Institute v.v…Các nghiên cứu về kế toán

nói chung và kế toán trách nhiệm nói riêng cũng không nằm ngoài xu thế đó.

Nghiên cứu của Jaroslava HYRŠLOVÁ và Miroslav HÁJEK (2006)

“Environmental Accounting - an Important part of an Information System in the

Conditions when the Company Approach to the Environment Influences its

Prosperity” đƣợc đăng trên tạp chí Economics and Management: Ekonomika ir

Vadyba; nghiên cứu của Emma I. Okoye, 2009. “Improvement of Managerial

Performance in Manufactoring Organizations: An Application of Responsibility

Accounting” đƣợc đăng trên tạp chí “Journal of Management Sciences, Vol.9, No.

1,P 1-17”; nghiên cứu của Fredrik S. Larsson & Stefan Svensson, 2010 “Does

Corporate Environmentalism have an Influence on Management Accounting

Trang 7

Practices ? A study of companies in environmental-sensitive industries” đăng trên

“School of Business, Economics and Law, University of Gothenburg” là những

nghiên cứu rất có ý nghĩa về việc nghiên cứu và đƣa vấn đề môi trƣờng vào trong kế

toán. Thêm vào đó, một trong những nghiên cứu về kế toán trách nhiệm xã hội cần

phải kể đến đó là nghiên cứu của Sajad Gholami và các cộng sự (2012) “Social

Responsibility Accounting: From Theory to Practice” đƣợc đăng trên tạp chí

“Journal of Basic and Applied Scientific Research”. Nghiên cứu này đã chỉ ra bên

cạnh các mục tiêu về tài chính, các doanh nghiệp phải chú trọng đến trách nhiệm

đối với xã hội vì những hành vi phi đạo đức sẽ ảnh hƣởng lớn đến hiệu quả hoạt

động của đơn vị. Các nghiên cứu về kế toán trách nhiệm cũng không tách rời xu

hƣớng nêu trên. Nghiên cứu của Simmons, A (2002) “Turf wars at work” đăng trên

tạp chí “Strategic Finance” (August): P.51-55 (Problems with Relationships

between Responsibility Centers, and how to deal with them); nghiên cứu của Lin, Z.

J. and Z. Yu (2002) “Responsibility Cost Control System in China: A Case of

Management Accounting Application” đăng trên tạp chí “Management Accounting

Research” (December): P.447-467; nghiên cứu của Schoute, M (2008)

“Determinants of Responsibility Centre Choices – An Empirical Study at the

Managerial Level” đăng trên tạp chí “Journal of Applied Management Accounting

Research” (Winter): P.47-58; nghiên cứu của Garber, M (2011) “Profit Center

Accounting: Theory and Practice” đăng trên “The CPA Journal” (April): P.6-12…

Đặc biệt là nghiên cứu của Verschoor, C. C (2012) “Responsibility Reporting is

getting more attention” đăng trên tạp chí “Strategic Finance” (December): 12, P.14-

15 nhấn mạnh tầm quan trọng của kế toán trách nhiệm cũng nhƣ đề nghị kế toán

trách nhiệm cần phải đƣợc quan tâm, chú ý nhiều hơn nữa.

Nhƣ vậy, trong những năm gần đây, kế toán nói chung và kế toán trách

nhiệm nói riêng đã đi sâu vào những vấn đề về môi trƣờng, trách nhiệm xã hội và

phát triển bền vững. Để đánh giá thành quả của các bộ phận, các mô hình đánh giá

thành quả đã đƣợc các nhà khoa học nghiên cứu, đề xuất thực hiện. Một trong

những mô hình đánh giá kết hợp cả 3 vấn đề kinh tế (tài chính), môi trƣờng và xã

hội phục vụ phát triển bền vững đó là mô hình Knowledge Management Star (KM

Trang 8

Star) do Nirmal Pal và các cộng sự công bố năm 2004 qua nghiên cứu “Knowledge

QuoitientTM (KQ): A way to Measure the Knowledge Intensity of your Team” của

đại học Penn State. Cụ thể mô hình này đánh giá thành quả của bộ phận dựa trên 5

khía cạnh: tài chính, tính bền vững, khách hàng, quy trình và nhận thức. Đây chính

là tài liệu mà tác giả đã nghiên cứu và kết hợp với lý thuyết về kế toán trách nhiệm

(Responsibility Accounting) để vận dụng, triển khai các ý tƣởng xây dựng việc

đánh giá trách nhiệm quản lý của các bộ phận trong chƣơng 3 của luận án. Đây

cũng chính là điểm mới mà chƣa có tác giả nào trong nƣớc công bố.

Tóm lại, kế toán trách nhiệm là công cụ kiểm soát rất hiệu quả đã đƣợc các

tác giả ngoài nƣớc nghiên cứu dƣới các góc độ khác nhau. Đây là những nội dung

rất bổ ích cho việc kế thừa để vận dụng tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong

điều kiện thực tiễn ở Việt Nam. Tuy nhiên, có thể nói các công trình nghiên cứu

đƣợc giới thiệu, trình bày trên đây tập trung chủ yếu ở tầm vĩ mô, hoặc có tính khái

quát mà chƣa đƣa ra cụ thể về tổ chức kế toán trách nhiệm trong loại hình công ty

xây dựng, trong xu thế hội nhập, phát triển bền vững. Đây chính là “lổ hổng” trong

nghiên cứu mà tác giả đã phát hiện ra để tiếp tục nghiên cứu.

2.2. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc

Việc nghiên cứu kế toán trách nhiệm nói chung và tổ chức kế toán trách

nhiệm trong các tổng công ty nói riêng trong thời gian qua đã có một số cơ quan, tác

giả đã đề cập và nghiên cứu. Ngoài ra, một số công trình đăng tải trên các tạp chí,

sách, báo … về vấn đề này cũng đƣợc công bố. Tuy vậy, có thể nói mảng đề tài kế

toán trách nhiệm nói chung hay kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty nói

riêng hiện nay trong nƣớc có rất ít tài liệu cũng nhƣ tác giả nghiên cứu, trình bày.

Có thể điểm sơ về tình hình nghiên cứu kế toán quản trị nói chung, kế toán trách

nhiệm nói riêng trong nƣớc thời gian qua nhƣ sau:

Kế toán quản trị đƣợc các nhà nghiên cứu ở Việt Nam bắt đầu nghiên cứu từ

đầu những năm 1990. Tác giả Nguyễn Việt (1995) trong Luận án “Vấn đề hoàn

thiện kế toán Việt Nam” đã trình bày phƣơng hƣớng và giải pháp xây dựng hệ thống

kế toán tài chính và kế toán quản trị trong các doanh nghiệp Việt Nam. Đây là

những đề xuất mang tính sơ khai trong bối cảnh kế toán quản trị bắt đầu đƣợc

Trang 9

nghiên cứu. Do đó, những nội dung về kế toán quản trị đƣợc trình bày mang tính cơ

bản. Năm 1997, tác giả Phạm Văn Dƣợc đã nghiên cứu về “Phương hướng xây

dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị vào doanh nghiệp Việt Nam”

trong đó so sánh về mặt lý luận sự giống và khác nhau giữa kế toán quản trị và kế

toán tài chính; vai trò, nội dung và các nghiệp vụ của kế toán quản trị. Tác giả đã có

những nghiên cứu cụ thể và đề xuất các biện pháp ứng dụng kế toán quản trị vào

thực tiễn trong các doanh nghiệp Việt Nam với 5 giải pháp vĩ mô và 6 giải pháp vi

mô. Đây chính là bƣớc khởi xƣớng cho những nghiên cứu tiếp nối về kế toán quản

trị sau này. Tuy nhiên, do tính mới mẻ của kế toán quản trị và điều kiện nền kinh tế

lúc bấy giờ nên những nghiên cứu này mang tính đính hƣớng, chung chung cho tất

cả các loại hình doanh nghiệp chứ chƣa đi vào cụ thể từng ngành nghề.

Từ đầu những năm 2000, yêu cầu cấp thiết của xã hội đặt ra là phải xây dựng

mô hình kế toán quản trị theo từng ngành kinh doanh để các doanh nghiệp trong

ngành làm cơ sở xây dựng riêng cho mình. Do đó, đã xuất hiện một số nghiên cứu

về các vấn đề cụ thể của kế toán quản trị áp dụng riêng cho các loại hình doanh

nghiệp. Luận án “Kế toán quản trị và phân tích chi phí sản xuất trong ngành sản

xuất công nghiệp” của Tiến sĩ Lê Đức Toàn, Luận án “Phương hướng xây dựng hệ

thống báo cáo kế toán quản trị và tổ chức vận dụng vào các doanh nghiệp Việt

Nam” của Tiến sĩ Phạm Quang, Luận án “Tổ chức kế toán quản trị chi phí và giá

thành trong doanh nghiệp sản xuất ở Việt Nam” của Tiến sĩ Trần Văn Dung…đã đi

theo xu hƣớng trên. Nhìn chung, các nghiên cứu lúc này chỉ mới đi sâu vào nội

dung kế toán quản trị chứ chƣa đề cập hoặc chỉ mới đề cập sơ khai về kế toán trách

nhiệm. Tuy vậy, kế toán trách nhiệm đã có những manh nha ban đầu nhƣ việc tổ

chức các trung tâm trách nhiệm, các công cụ sử dụng để đánh giá trách nhiệm quản

lý về chi phí, đầu tƣ …

Năm 2010, tác giả Phạm Văn Dƣợc đã thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học

“Tổ chức hệ thống báo cáo kế toán đánh giá trách nhiệm bộ phận trong doanh

nghiệp thương mại tại Việt Nam” tại Trƣờng ĐH kinh tế Tp Hồ Chí Minh. Đây là

một trong những tài liệu rất có giá trị cho việc nghiên cứu về kế toán trách nhiệm.

Tài liệu này đã hệ thống hóa đƣợc cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm, kinh

Trang 10

nghiệm nƣớc ngoài rất cụ thể và đầy đủ. Tài liệu đã trình bày đƣợc một hệ thống

báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị đƣợc thiết lập phù hợp với cơ cấu tổ chức

trong doanh nghiệp thƣơng mại; xác lập các trung tâm trách nhiệm nhằm cung cấp

thông tin phục vụ kiểm soát, và đánh giá trách nhiệm quản trị của các cấp quản lý

khác nhau. Mặc khác, để công tác xây dựng hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm

quản trị có thể áp dụng cho loại hình doanh nghiệp thƣơng mại mang tính khả thi

cao, nghiên cứu đã xác định một số điều kiện để thực hiện quy trình xây dựng hệ

thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị trong các doanh nghiệp thƣơng mại.

Ngoài ra, để hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị đƣợc xây dựng có thể

vận dụng thành công trong loại hình doanh nghiệp thƣơng mại, nghiên cứu cũng đã

nêu lên một số giải pháp hỗ trợ từ phía Nhà nƣớc và doanh nghiệp. Cũng trong năm

này, Luận án của Tiến sĩ Hoàng Văn Tƣởng “Tổ chức kế toán quản trị với việc tăng

cường quản lý hoạt động kinh doanh trong các doanh nghiệp xây lắp Việt Nam” đã

nghiên cứu đến việc tổ chức các trung tâm trách nhiệm trong các doanh nghiệp xây

lắp. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp nhỏ và chỉ đƣợc trình bày ở góc độ phân công,

phân nhiệm chứ chƣa đi vào cụ thể, chi tiết và đầy đủ mà một hệ thống kế toán trách

nhiệm trong doanh nghiệp xây lắp cần phải xây dựng. Luận án của Tiến sĩ Trần Văn

Tùng (2010) ““Xây dựng hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị trong

công ty niêm yết ở Việt Nam” đã trình bày những nghiên cứu về mặt lý luận của hệ

thống báo cáo kế toán trách nhiệm nói chung, đặc thù kế toán trách nhiệm trong các

công ty cổ phần và mô hình tổ chức kế toán trách nhiệm trong công ty cổ phần của

một số quốc gia phát triển trên thế giới. Nhằm cung cấp thông tin phục vụ kiểm

soát, và đánh giá trách nhiệm quản trị của các cấp quản lý khác nhau, luận án này

cũng đã đƣa ra mô hình cơ cấu tổ chức mang tính phổ biến trong công ty niêm yết,

với cơ chế quản lý theo mô hình Tổng công ty có sự phân cấp và hoạt động trong

lĩnh vực sản xuất, từ đó đề nghị mô hình chung về xây dựng hệ thống báo cáo đánh

giá trách nhiệm quản trị cho Tổng công ty. Luận án cũng đã xác định đƣợc một số

điều kiện để thực hiện quy trình xây dựng hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm

quản trị trong các công ty niêm yết, nhƣ công ty phải xây dựng rõ động cơ, mục tiêu

chung và lựa chọn mô hình tổ chức quản lý phù hợp, phân cấp quản lý rõ ràng, trên

Trang 11

cơ sở đó xác lập cơ chế quản lý thành những trung tâm trách nhiệm cụ thể; xây

dựng hệ thống định mức – tiêu chuẩn liên quan đến các chỉ tiêu của các báo cáo

trách nhiệm; xác lập các phƣơng pháp phân bổ chi phí gián tiếp và phân tích báo

cáo bộ phận; định giá sản phẩm, dịch vụ chuyển giao nội bộ. Năm 2013, Luận án

“Xây dựng mô hình kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp sản xuất Sữa Việt

Nam” của Tiến sĩ Nguyễn Thị Minh Phƣơng đã nghiên cứu việc tổ chức hệ thống

kế toán trách nhiệm nhằm cung cấp các thông tin hữu ích cho các nhà quản trị đánh

giá hiệu quả kinh doanh và trách nhiệm quản lý của từng bộ phận trong đặc thù loại

hình doanh nghiệp sản xuất Sữa tại Việt Nam. Đây là một trong những tài liệu có

giá trị về nghiên cứu và tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp

đặc thù. Nhƣ vậy, có thể nói, các nghiên cứu trong nƣớc về tổ chức kế toán trách

nhiệm trong những năm gần đây bắt đầu đã đi vào cụ thể một số loại hình doanh

nghiệp. Đã hệ thống hóa đƣợc những lý luận cơ bản về tổ chức kế toán trách nhiệm

trong doanh nghiệp và đã đề cập đến các mô hình tổ chức kế toán trách nhiệm phù

hợp với loại hình doanh nghiệp nhƣ tổng công ty, công ty cổ phần. Đây cũng chính

là những nội dung mà luận án kế thừa và tham khảo trong quá trình thực hiện

nghiên cứu.

Tóm lại, thông qua nghiên cứu tổng quan các công trình nghiên cứu liên

quan đến kế toán trách nhiệm trong nƣớc cũng nhƣ ngoài nƣớc, tác giả thấy rằng

các công trình nghiên cứu đƣợc giới thiệu, trình bày trên đây chƣa thực hiện nghiên

cứu cụ thể về tổ chức kế toán trách nhiệm trong loại hình công ty xây dựng, trong

xu thế hội nhập, phát triển bền vững. Mảng nghiên cứu đề tài tổ chức hệ thống kế

toán trách nhiệm tại các Tổng công ty xây dựng cho đến nay chƣa có tác giả nào

thực hiện. Nói cách khác, các nghiên cứu trong và ngoài nƣớc cho đến thời điểm

này vẫn chƣa đề cập đến các nội dung:

- Tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm cho các doanh nghiệp đặc thù ngành

xây dựng nói chung và các Tổng công ty xây dựng nói riêng.

- Đánh giá thành quả quản lý các trung tâm trách nhiệm một cách toàn diện

(trên cả phƣơng diện định tính và định lƣợng).

Trang 12

- Yêu cầu đặt ra cho việc đánh giá thành quả quản lý các trung tâm trách

nhiệm trong tổng công ty xây dựng trong xu thế hội nhập, phát triển bền vững.

Do đó, việc nghiên cứu đề tài tổ chức kế toán trách nhiệm tại các Tổng công

ty xây dựng là cần thiết tiếp tục kế thừa các công trình trên và đề xuất tổ chức hệ

thống kế toán trách nhiệm phù hợp với đặc thù doanh nghiệp xây dựng, phù hợp với

xu thế hội nhập, phát triển bền vững.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

Để tìm hiểu và làm sáng tỏ thực trạng tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm ở

các tổng công ty xây dựng trong thời gian để từ đó nhận diện đƣợc những nguyên

nhân, ảnh hƣởng cũng nhƣ sự cần thiết phải tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm

cho các tổng công ty xây dựng trong thời gian đến, luận án đã tiến hành khảo sát

thực tế về kế toán trách nhiệm đang đƣợc áp dụng trong các tổng công ty xây dựng.

Phạm vi khảo sát là 7 Tổng công ty xây dựng thuộc Bộ GTVT:

- Tổng công ty xây dựng Thăng Long;

- Tổng công ty xây dựng Đƣờng thủy;

- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 1;

- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 4;

- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 5;

- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 6;

- Tổng công ty xây dựng Công trình giao thông 8.

4. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu chính của luận án nhằm đề xuất tổ chức hệ thống kế toán trách

nhiệm cho các tổng công ty xây dựng trong xu thế hội nhập, phát triển bền vững. Vì

vậy, mục tiêu cụ thể đƣợc đặt ra là:

- Tổng kết những lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm, các tiếp cận về tổ

chức kế toán trách nhiệm trên thế giới nhằm xây dựng những luận cứ khoa học về tổ

chức kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng.

- Đánh giá thực trạng tổ chức kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây

dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý trong những năm qua.

Trang 13

- Xác lập mô hình tổ chức kế toán trách nhiệm cho các tổng công ty xây

dựng trong thời gian đến.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

- Đề tài vận dụng những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lenin, các

quan điểm của Đảng, Chính phủ và các chính sách của Nhà nƣớc.

- Để đạt đƣợc mục tiêu nghiên cứu và nhiệm vụ đặt ra, đề tài sử dụng

phƣơng pháp nghiên cứu hỗn hợp. Trong phƣơng pháp này, tác giả đã sử dụng

phƣơng pháp nghiên cứu định tính (Qualitative approach) mà cụ thể là phƣơng pháp

tình huống (case study research) làm phƣơng pháp nghiên cứu chính; sử dụng

phƣơng pháp định lƣợng hỗ trợ thêm để làm sáng tỏ thêm vấn đề cần nghiên cứu.

Đây chính là dạng thiết kế hỗn hợp gắn kết. “Thiết kế hỗn hợp gắn kết là dạng thiết

kế trong đó một phƣơng pháp (định tính hoặc định lƣợng) là chính và phƣơng pháp

còn lại gắn vào với phƣơng pháp chính. Nhƣ vậy, phƣơng pháp gắn kết (phụ) này

đóng vai trò hỗ trợ thêm dữ liệu cho phƣơng pháp chính” (Nguyễn Đình Thọ, 2011,

trang 198).

Trong phƣơng pháp tình huống (case study research), công cụ tác giả lựa

chọn sử dụng để thu thập dữ liệu đó chính là khảo sát và quan sát (observation).

“Phân tích dữ liệu định tính là quá trình đi tìm ý nghĩa của dữ liệu” (Nguyễn Đình

Thọ, 2011, trang 130). Vì vậy, tác giả tiến hành khảo sát các nhà khoa học, các

chuyên gia trong lĩnh vực kế toán và các cấp quản lý trong tổng công ty từ Hội đồng

thành viên, Tổng (phó) tổng giám đốc, ban giám đốc các công ty thành viên, các

trƣởng, phó phòng kế toán; các đội trƣởng, tổ trƣởng tổ thi công các công trình xây

dựng. và quan sát đối tƣợng nghiên cứu (những vấn đề về tổ chức hệ thống kế toán

trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng) để thu thập và phân tích dữ liệu.

Ngoài phƣơng pháp chủ đạo nêu trên, luận án còn sử dụng các phƣơng pháp khác

nhƣ phƣơng pháp tổng hợp, phƣơng pháp điều tra, phỏng vấn sâu … để nghiên cứu

và trình bày các vấn đề lý luận và thực tiễn.

Quy trình áp dụng phƣơng pháp nghiên cứu hỗn hợp trải qua 7 bƣớc:

Trang 14

Cụ thể:

- Bước 1: Phát hiện lỗ hổng nghiên cứu

Qua tham khảo các công trình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc về tổ chức hệ

thống kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp, một số vấn đề mà các tác giả đã

chƣa đề cập đến là:

+ Việc tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm cho các doanh nghiệp đặc thù

ngành xây dựng nói chung và các Tổng công ty xây dựng nói riêng.

+ Việc đánh giá thành quả quản lý các trung tâm trách nhiệm trên cả phƣơng

diện định tính và định lƣợng.

+ Yêu cầu đặt ra cho việc đánh giá thành quả quản lý các trung tâm trách

nhiệm trong tổng công ty xây dựng trong xu thế hội nhập, phát triển bền vững.

- Bước 2: Xác định câu hỏi nghiên cứu.

Để đạt đƣợc các mục tiêu mà đề tài đã đặt ra, cần phải trả lời một cách thỏa

đáng một số vấn đề nghiên cứu sau:

Bước 1: Phát hiện lỗ hổng nghiên cứu

Bước 2: Xác định câu hỏi nghiên cứu

Bước 3: Chọn tình huống

Bước 4: Chọn phương pháp thu thập dữ liệu

Bước 5: Thu thập dữ liệu

Bước 6: Phân tích dữ liệu

Bước 7: Xây dựng mô hình

Trang 15

1. Kế toán trách nhiệm là gì? Tình hình nghiên cứu và ứng dụng kế toán

trách nhiệm trong và ngoài nƣớc đã đƣợc giải quyết nhƣ thế nào?

2. Tình hình tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong các tổng công ty xây

dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý trong thời gian qua đã đƣợc thực hiện nhƣ

thế nào? Những hạn chế và nguyên nhân?

3. Tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm cho các doanh nghiệp ngành xây

dựng nói chung và các Tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý

nói riêng có những điểm đặc thù gì ? và cần phải giải quyết nhƣ thế nào để phù hợp

các yêu cầu tăng cao chất lƣợng và hiệu quả về mặt kinh tế - môi trƣờng - xã hội ?

4. Trong xu thế hội nhập, phát triển bền vững, yêu cầu đặt ra cho việc đánh

giá thành quả quản lý các trung tâm trách nhiệm trong tổng công ty xây dựng nhƣ

thế nào? Các chỉ tiêu sử dụng để đánh giá thành quả quản lý của các trung tâm trách

nhiệm trên cả phƣơng diện định tính và định lƣợng là các chỉ tiêu gì?

- Bước 3: Chọn tình huống.

Từ những câu hỏi đƣợc xác định nhƣ phần trên, tình huống mà luận án lựa

chọn đó chính là những vấn đề về tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong các

tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý. Cụ thể là tập trung về

công tác xây dựng tầm nhìn chiến lƣợc của các tổng công ty; công tác tổ chức bộ

máy và phân cấp quản lý; hệ thống các báo cáo và các công cụ đƣợc sử dụng để

đánh giá trách nhiệm quản lý cũng nhƣ những yêu cầu cấp thiết của xu thế hội nhập,

phát triển bền vững đối với các doanh nghiệp xây lắp.

- Bước 4. Chọn phương pháp thu thập dữ liệu.

Để có đƣợc thông tin về những vấn đề tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm

trong các tổng công ty xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải quản lý, phƣơng pháp

đƣợc tác giả lựa chọn sử dụng để thu thập dữ liệu chính là phƣơng pháp khảo sát,

phỏng vấn sâu kết hợp với tìm hiểu và nghiên cứu trực tiếp trên cơ sở quan sát

(observation) và một số phƣơng pháp khác nhƣ thống kê, tổng hợp …

Cụ thể, tác giả khảo sát, phỏng vấn sâu các nhà khoa học, các chuyên gia

trong lĩnh vực kế toán và các cấp quản lý trong tổng công ty từ Hội đồng thành

viên, Tổng (phó) tổng giám đốc, ban giám đốc các công ty thành viên, các trƣởng,