Tổ chức giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các trường phổ thông dân tộc nội trú trung học cơ sở tỉnh Bắc Kạn trong bối cảnh hội nhập

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN XUÂN HUYÊN

TỔ CHỨC GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG VĂN HÓA

DÂN TỘC CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG

DÂN TỘC NỘI TRÚ TRUNG HỌC CƠ SỞ TỈNH BẮC KẠN

TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2019

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN XUÂN HUYÊN

TỔ CHỨC GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG VĂN HÓA

DÂN TỘC CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG

DÂN TỘC NỘI TRÚ TRUNG HỌC CƠ SỞ TỈNH BẮC KẠN

TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP

Ngành: Quản lý giáo dục

Mã ngành: 8 14 01 14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Vũ Bích Hiền

THÁI NGUYÊN - 2019

i

LỜI CAM ĐOAN

Luận văn “Tổ chức giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học

sinh các trường PTDTNT THCS tỉnh Bắc Kạn trong bối cảnh hội nhập”

được thực hiện từ tháng 9 năm 2017 đến tháng 6 năm 2019. Luận văn sử dụng

những thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, các thông tin đã được ghi rõ nguồn

gốc, số liệu đã được tổng hợp và xử lý.

Tôi xin cam đoan, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn

toàn trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.

Thái Nguyên, ngày 18 tháng 11 năm 2019

Tác giả

Nguyễn Xuân Huyên

ii

LỜI CẢM ƠN

Với lòng kính trọng sâu sắc và tình cảm chân thành tác giả xin trân trọng

cảm ơn: Khoa Sau Đại học, trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên

cùng các nhà khoa học, các thầy cô giáo đã trực tiếp giảng dạy, góp ý, chỉ bảo,

tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và

hoành thành luận văn.

Cảm ơn các đồng chí lãnh đạo, chuyên viên Sở GD&ĐT Bắc Kạn, các

đồng chí là cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên các trường PTDTNT THCS

tỉnh Bắc Kạn đã tạo điều kiện, cung cấp thông tin, tư liệu giúp đỡ tác giả trong

suốt quá trình thực hiện đề tài.

Đặc biệt tác giả xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đối với

PGS.TS. Nguyễn Vũ Bích Hiền, người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, động

viên tác giả nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng bản luận văn này chắc chắn vẫn còn

nhiều thiếu sót, tác giả rất mong nhận được ý kiến đóng góp của các thầy cô giáo,

các nhà khoa học và các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn.

Thái Nguyên, ngày 18 tháng 11 năm 2019

Tác giả

Nguyễn Xuân Huyên

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................................v

DANH MỤC CÁC HÌNH ..................................................................................vi

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................4

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu.................................................................4

4. Giả thuyết khoa học.........................................................................................4

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................4

6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ..........................................................................5

7. Các phương pháp nghiên cứu..........................................................................5

8. Cấu trúc luận văn.............................................................................................6

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC GIÁO DỤC TRUYỀN

THỐNG VĂN HÓA DÂN TỘC CHO HS CÁC TRƯỜNG PTDTNT

THCS TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP ........................................................7

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.......................................................................7

1.1.1. Nghiên cứu về giáo dục truyền thống văn hoá dân tộc .............................7

1.1.2. Nghiên cứu về tổ chức giáo dục truyền thống văn hoá dân tộc ................8

1.2. Truyền thống văn hoá dân tộc ....................................................................10

1.2.1. Khái niệm truyền thống văn hóa dân tộc.................................................10

1.2.2. Đặc trưng văn hoá dân tộc ở miền núi phía Bắc .....................................11

1.3. Giáo dục truyền thống văn hoá dân tộc cho học sinh trong bối cảnh

hội nhập .............................................................................................................15

iv

1.3.1. Khái niệm giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc..................................15

1.3.2. Chương trình giáo dục truyền thống văn hoá dân tộc trong trường

phổ thông ...........................................................................................................16

1.3.3. Đặc trưng giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc ở trường phổ

thông dân tộc nội trú..........................................................................................22

1.3.4. Bối cảnh hội nhập và tác động của nó tới giáo dục truyền thống văn

hóa dân tộc trong nhà trường.............................................................................23

1.4. Tổ chức giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh trường

phố thông dân tộc nội trú...................................................................................28

1.4.1. Khái niệm tổ chức giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho HS.......28

1.4.2. Vai trò quản lý của hiệu trưởng và phân cấp quản lý trong nhà trường .....29

1.4.3. Nội dung tổ chức giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc.......................31

1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức giáo dục truyền thống văn hóa

dân tộc cho học sinh các trường phổ thông dân tộc nội trú...............................38

1.5.1. Yếu tố bên trong ......................................................................................38

1.5.2. Yếu tố bên ngoài......................................................................................39

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ..................................................................................41

Chương 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC GIÁO DỤC TRUYỀN

THỐNG VĂN HÓA DÂN TỘC CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG

PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ THCS TỈNH BẮC KẠN

TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP ..................................................................42

2.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội và giáo dục tỉnh Bắc Kạn .............42

2.1.1. Tình hình kinh tế, xã hội tỉnh Bắc Kạn ...................................................42

2.1.2. Tình hình giáo dục tỉnh Bắc Kạn và khái quát về các trường phổ

thông dân tộc nội trú - Trung học cơ sở, tỉnh Bắc Kạn. ....................................43

2.2. Tổ chức nghiên cứu thực trạng...................................................................47

2.2.1. Mẫu khảo sát............................................................................................47

2.2.2. Nội dung khảo sát....................................................................................47

v

2.2.3. Công cụ khảo sát......................................................................................48

2.2.4. Cách thức tiến hành .................................................................................48

2.2.5. Phương pháp xử lý số liệu.......................................................................48

2.3. Thực trạng giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh các

trường phổ thông dân tộc nội trú trung học cơ sở tỉnh Bắc Kạn.......................49

2.3.1. Thực trạng nhận thức về mục tiêu, vai trò của giáo dục truyền thống

văn hoá dân tộc trong các nhà trường................................................................49

2.3.2. Thực trạng thực hiện các nội dung giáo dục truyền thống văn hoá

dân tộc trong chương trình giáo dục của nhà trường.........................................51

2.3.3. Thực trạng hình thức giáo dục truyền thống văn hoá dân tộc cho

học sinh..............................................................................................................55

2.4. Thực trạng tổ chức giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học

sinh tại các trường phổ thông dân tộc nội trú, THCS tỉnh Bắc Kạn .................61

2.4.1. Thực trạng tổ chức các lực lượng trong nhà trường rà soát chương

trình cập nhật và tích hợp các nội dung giáo dục truyền thống văn hóa dân

tộc vào các môn học và hoạt động giáo dục trong chương trình giáo dục

của nhà trường ...................................................................................................61

2.4.2. Thực trạng phối hợp các lực lượng ngoài nhà trường tổ chức các

hoạt động ngoại khóa nhằm giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc gắn

với đặc điểm địa phương ...................................................................................64

2.4.3. Thực trạng tổ chức đánh giá và hiệu chỉnh chương trình thường

xuyên đáp ứng nhu cầu người học và sự thay đổi của bối cảnh........................66

2.4.4. Thực trạng định hình các giá trị văn hoá nhà trường phù hợp với

truyền thống văn hóa dân tộc trong bối cảnh mới.............................................67

2.4.5. Thực trạng hiện thực hóa các giá trị trong nội quy, quy tắc ứng xử

và môi trường cảnh quan nhà trường.................................................................68

2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức giáo dục truyền thống

văn hóa dân tộc cho học sinh.............................................................................70

vi

2.5.1. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố bên trong. .........................................70

2.5.2. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố bên ngoài..........................................74

2.6. Đánh giá chung về thực trạng tổ chức giáo dục truyền thống văn hóa

dân tộc cho HS các trường PTDTNT THCS - Tỉnh Bắc Kạn...........................76

2.6.1. Điểm mạnh...............................................................................................76

2.6.2. Điểm yếu..................................................................................................77

2.6.3. Thời cơ.....................................................................................................79

2.6.4. Thách thức ...............................................................................................80

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ..................................................................................84

Chương 3: BIỆN PHÁP TỔ CHỨC GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG

VĂN HÓA DÂN TỘC CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG PTDTNT

THCS - TỈNH BĂC KẠN TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP .....................86

3.1. Những nguyên tắc đề xuất các biện pháp...................................................86

3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ............................................................86

3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn..........................................................86

3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính toàn diện .........................................................86

3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi.............................................................87

3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ..........................................................87

3.2. Các biện pháp tổ chức giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học

sinh các trường phổ thông dân tộc nội trú, trung học cơ sở tỉnh Bắc Kạn........87

3.2.1. Tổ chức tập huấn cho giáo viên về xây dựng chủ đề dạy học tích

hợp và lồng ghép vào các môn học đối với các nội dung giáo dục truyền

thống văn hoá dân tộc........................................................................................87

3.2.2. Phối hợp các lực lượng bên trong và ngoài nhà trường tổ chức các

hoạt động trải nghiệm nhằm củng cố nhận thức của học sinh về các giá trị

văn hoá truyền thống địa phương. .....................................................................89

3.2.3. Xây dựng nội quy, quy tắc ứng xử trong nhà trường gắn với những

giá trị văn hoá truyền thống dân tộc, phù hợp với bối cảnh hội nhập...............92

vii

3.2.4. Đầu tư thiết kế, xây dựng cảnh quan nhà trường để truyền bá thông

điệp giữ gìn bản sắc văn hoá truyền thống của dân tộc và của địa phương ......96

3.2.5. Chỉ đạo giáo viên giáo dục học sinh cách tiếp nhận và xử lý thông

tin mạng xã hội trong bối cảnh hội nhập ...........................................................98

3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp...............................................................100

3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đã đề xuất.......101

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ................................................................................105

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...............................................................106

1. Kết luận........................................................................................................106

2. Khuyến nghị.................................................................................................108

2.1. Sở giáo dục và đào tạo..............................................................................108

2.2. Đối với cán bộ quản lý các trường phổ thông dân tộc nội trú..................109

2.3. Đối với giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú, trung học cơ

sở tỉnh Bắc Kạn................................................................................................110

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................111

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CBQL Cán bộ quản lý

CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

CNTT TT Công nghệ thông tin truyền thông

CNXH Chủ nghĩa xã hội

DTTS Dân tộc thiểu số

GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo

GDCD Giáo dục công dân

GV Giáo viên

HS Học sinh

PTDTNT THCS Phổ thông dân tộc nội trú trung học cơ sở

THCS Trung học cơ sở

THPT Trung học phổ thông

TPT Tổng phụ trách

TTVHDT Truyền thống văn hóa dân tộc

VHDT Văn hóa dân tộc

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Quy mô trường lớp các trường PTDT Nội trú THCS tỉnh Bắc

Kạn (năm học 2017 - 2018)...............................................................44

Bảng 2.2. Học sinh phân theo dân tộc của các trường PTDT Nội trú THCS

tỉnh Bắc Kạn (năm học 2017 - 2018)................................................45

Bảng 2.3. Khảo sát trình độ đội ngũ cán bộ, giáo viên .....................................46

Bảng 2.4. Thống kê dân tộc của đội ngũ CBQL, GV, nhân viên các

trườngPTDTNT THCS của tỉnh Bắc Kạn.........................................47

Bảng 2.5. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên về mục

tiêu, vai trò của giáo dục truyền thống văn hóa cho học sinh...........50

Bảng 2.6. Thực trạng thực hiện nội dung giáo dục truyền thống văn hóa

dân tộc trong các nhà trường (58 cán bộ, giáo viên).........................52

Bảng 2.7. Thực trạng mức độ phù hợp của chương trình giáo dục truyền

thống văn hóa dân tộc cho học sinh ..................................................54

Bảng 2.8. Thực trạng thực hiện việc tích hợp, lồng ghép hoạt động giáo

dục truyền thống văn hóa dân tộc vào môn học và các hoạt động

khác của các nhà trường....................................................................55

Bảng 2.9. Các hình thức giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học

sinh thông qua ngoài giờ lên lớp .......................................................57

Bảng 2.10. Thái độ của học sinh khi tham gia các hình thức giáo dục

truyền thống văn hóa dân tộc ............................................................59

Bảng 2.11. Thực trạng phối hợp các lực lượng trong nhà trường rà soát

chương trình, cập nhật và tích hợp các nội dung giáo dục truyền

thống văn hoá dân tộc vào các môn học và hoạt động giáo dục.......62

Bảng 2.12. Thực trạng phối hợp các lực lượng ngoài nhà trường tổ chức

các hoạt động ngoại khóa nhằm giáo dục truyền thống văn hoá

dân tộc gắn với đặc điểm địa phương ...............................................65

vi

Bảng 2.13. Thực trạng tổ chức đánh giá và hiệu chỉnh chương trình thường

xuyên đáp ứng nhu cầu người học và sự thay đổi của bối cảnh...........66

Bảng 2.14. Thực trạng định hình các giá trị văn hoá nhà phù hợp với

truyền thống văn hóa dân tộc trong bối cảnh mới.............................67

Bảng 2.15. Thực trạng hiện thực hóa các giá trị trong nội quy, quy tắc ứng

xử và môi trường cảnh quan nhà trường ...........................................69

Bảng 2.16. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố bên trong tới việc tổ chức

giáo dục truyền thống văn hóa dân tộc cho học sinh ........................72

Bảng 2. 17. Thực trạng vai trò của các lực lượng giáo dục truyền thống

văn hóa dân tộc cho học sinh ............................................................73

Bảng 2.18. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố bên ngoài tới việc tổ chức

giáo dục truyền thống văn hóa cho học sinh.....................................75

Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm về tính cần thiết, tính khả thi và tương

quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất...102

vi

DANH MỤC CÁC HÌNH

Biểu đồ 3.1. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các BP........103

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Về mặt lý luận

Nghị quyết số 29/NQ/TW ngày 4/11/2013 của Ban chấp hành Trung

ương “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu

công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã

hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”. Nghị quyết đã chỉ ra mục tiêu của giáo dục

Việt Nam hiện nay là ngoài việc “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình

thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định

hướng nghề nghiệp cho học sinh còn phải nâng cao chất lượng giáo dục toàn

diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ,

tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, bảo

tồn các giá trị văn hóa...”.[15, tr.3]

Nghị quyết số 33-NQ/TW, ngày 9/6/2014, Nghị quyết Hội nghị lần thứ

chín Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về “Xây dựng và phát triển văn hóa

con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” đã xác

định rõ các quan điểm, mục tiêu phát triển văn hóa con người Việt Nam trong

thời gian tới là “Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn

diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn,

dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc

của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và

bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công

bằng, văn minh. Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân

tộc, thống nhất trong đa dạng của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, với các

đặc trưng dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học” [16, tr.2]

Đất nước ta đang trong thời kỳ tiến lên xây dựng nền kinh tế mở, hội

nhập với quốc tế. Chúng ta đang sống trong môt thế giới hiện đại biến chuyển

nhanh chóng, quá trình toàn cầu hoá, sự hội nhập khu vực và thế giới với một