Tình hình bệnh dịch tả vịt trên đàn vịt nuôi tại ngoại thành hà nội và một số tỉnh lân cận, phân lập, khảo sát đặc tính sinh học của chủng virus cường độc

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I

------------------------------------

NguyÔn Ngäc §iÓm

T×nh h×nh bÖnh dÞch t¶ vÞt trªn ®µn vÞt

nu«i t¹i ngo¹i thµnh Hµ Néi vµ mét sè

tØnh l©n cËn. Ph©n lËp, kh¶o s¸t ®Æc tÝnh

sinh häc cña chñng virus c−êng ®éc

LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp

Hµ néi - 2005

- 1 -

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I

------------------------------------

NguyÔn Ngäc §iÓm

T×nh h×nh bÖnh dÞch t¶ vÞt trªn ®µn vÞt nu«i t¹i ngo¹i thµnh

Hµ Néi vµ mét sè tØnh l©n cËn. Ph©n lËp, kh¶o s¸t ®Æc tÝnh sinh

häc cña chñng virus c−êng ®éc

Chuyªn ngµnh: Thó y

M∙ sè: 60.62.50

LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp

Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: TS. NguyÔn B¸ Hiªn

Hµ néi - 2005

- 2 -

Lêi cam ®oan

T«i xin cam ®oan r»ng kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ trung

thùc ch−a ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. C¸c th«ng tin trÝch dÉn trong

luËn v¨n ®· ®−îc ghi râ nguån gèc.

Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2005

T¸c gi¶ luËn v¨n

NguyÔn Ngäc §iÓm

- 3 -

Lêi c¶m ¬n

Trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu t¹i líp Cao häc kho¸ 12 Chuyªn

ngµnh Thó y tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I, t«i ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì,

gi¶ng d¹y nhiÖt t×nh cña c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o trong nhµ tr−êng. Nh©n dÞp

nµy t«i xin bµy tá lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi tËp thÓ c¸c thÇy gi¸o c« gi¸o; ®Æc

biÖt lµ c¸c thÇy, c« trong bé m«n Vi sinh vËt – TruyÒn nhiÔm – BÖnh lý Khoa

Ch¨n nu«i Thó y tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I.

T«i xin bµy tá lêi c¶m ¬n s©u s¾c tíi T.S NguyÔn B¸ Hiªn, ng−êi ®·

tËn t×nh h−íng dÉn, t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i hoµn thµnh ®Ò tµi nghiªn cøu

nµy.

Xin c¶m ¬n c¸c b¹n ®ång nghiÖp vµ nh÷ng ng−êi th©n ®· ®éng viªn,

gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu thùc hiÖn ®Ò tµi. RÊt mong nhËn ®−îc

sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®èi víi ®Ò tµi

nghiªn cøu cña t«i.

Xin ch©n thµnh c¶m ¬n!

Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2005

T¸c gi¶ luËn v¨n

NguyÔn Ngäc §iÓm

- 4 -

B¶ng c¸c ch÷ viÕt t¾t trong luËn v¨n

DEV : Duck enteritis virus

DNA : Dezoxy ribonucleic acid

DTV : DÞch t¶ vÞt

DVE : Duck virus enteritis

Eld50 : 50 percent Embryo Lethal Dose

EID50 : 50 percent Embryo Infective Dose

FAO : Food and Agriculture Organization

LD50 : 50 percent Lethal Dose

OIE : Office International des Epizooties

PCR : Polymerase chain reaction

p.p : pages

RNA : Ribonucleic acid

st : Seite

tr : trang

VSV – TN – BL : Vi sinh vËt – TruyÒn nhiÔm – BÖnh lý

- 5 -

Danh môc c¸c b¶ng

Thø tù Tªn b¶ng Trang

B¶ng 2.1: T×nh h×nh bÖnh dÞch t¶ vÞt ë mét sè n−íc ch©u ¸ tõ n¨m 1996 -

2003............................................................................................... 6

B¶ng 3.1: Thµnh phÇn vµ sè l−îng tõng thµnh phÇn tham gia PCR......... 40

B¶ng 4.1: KÕt qu¶ ®iÒu tra t×nh h×nh ch¨n nu«i vÞt ë mét sè ®Þa bµn

thuéc Hµ Néi vµ c¸c vïng phô cËn.......................................... 46

B¶ng 4.2: T×nh h×nh m¾c bÖnh dÞch t¶ vÞt trªn ®µn vÞt thuéc ®Þa bµn

®iÒu tra..................................................................................... 49

B¶ng 4.3: KÕt qu¶ ph©n lËp virus c−êng ®éc dÞch t¶ vÞt trªn vÞt….......... 53

B¶ng 4.4: KÕt qu¶ ph©n lËp virus c−êng ®éc dÞch t¶ vÞt trªn ph«i vÞt..... 55

B¶ng 4.5: KÕt qu¶ cÊy truyÒn chñng virus c−êng ®éc dÞch t¶ vÞt VG￾2004 trªn ph«i vÞt..................................................................... 58

B¶ng 4.6: KÕt qu¶ x¸c ®Þnh chØ sè ELD50 cña chñng virus c−êng ®éc dÞch t¶ vÞt

VG-2004.................................................................................................... 61

B¶ng 4.7: KÕt qu¶ x¸c ®Þnh chØ sè EID50 cña chñng virus c−êng ®éc dÞch t¶

vÞt VG-2004........................................................................................... 63

B¶ng 4.8: KÕt qu¶ kiÓm tra bÖnh tÝch ®¹i thÓ cña ph«i sau khi g©y

nhiÔm chñng virus c−êng ®éc dÞch t¶ vÞt VG - 2004............... 65

B¶ng 4.9: KÕt qu¶ x¸c ®Þnh chØ sè LD50 cña chñng virus c−êng ®éc dÞch t¶ vÞt

VG-2004...................................................................................................... 69

B¶ng 4.10: Tû lÖ triÖu chøng, bÖnh tÝch ®¹i thÓ cña vÞt sau khi g©y

nhiÔm chñng virus c−êng ®éc dÞch t¶ vÞt VG-2004.............. 72

B¶ng 4.11: KÕt qu¶ ph¶n øng trung hoµ trªn ph«i..................................... 75

B¶ng 4.12: KÕt qu¶ tiªm phßng bÖnh cña vacxin nh−îc ®éc dÞch t¶ vÞt

chñng DP-EG-2000............................................................. 80

B¶ng 4.13: KÕt qu¶ can thiÖp dÞch cña vacxin nh−îc ®éc dÞch t¶ vÞt

chñng DP-EG-2000…………………………………............. 82

B¶ng 4.14: HiÖu lùc b¶o hé cña vacxin nh−îc ®éc dÞch t¶ vÞt chñng DP￾EG-2000 trong phßng thÝ nghiÖm....................................... 85

B¶ng 4.15: HiÖu lùc b¶o hé cña vacxin nh−îc ®éc dÞch t¶ vÞt DP-EG￾2000 trong thùc tÕ.................................................................... 87

- 6 -

Danh môc c¸c H×nh

Thø tù Tªn h×nh Trang

H×nh 4.1: S¶n phÈm PCR cña ®o¹n gen DNA-polymerase

virus dÞch t¶ vÞt c−êng ®éc ph©n lËp t¹i ViÖt Nam

(h×nh A) vµ kÕt qu¶ dßng ho¸ (h×nh B)......................

76

H×nh 4.2: Gi¶n ®å (chromatogram) mét phÇn ®o¹n gen DNA￾polymerase (446bp) virus dÞch t¶ vÞt cña ViÖt Nam

sau khi gi¶i tr×nh tr×nh tù (h×nh trªn) vµ thµnh phÇn

nucleotid vµ axit amin cña gen nµy (h×nh d−íi)........ 77

H×nh 4.3: So s¸nh tr×nh tù nucleotid (446bp) cña c−êng ®éc

dÞch t¶ vÞt ph©n lËp ë ViÖt Nam (ký hiÖu: DEV-VN)

vµ chñng vacxin cña thÕ giíi (DEV-vx).................... 78

- 7 -

Danh môc c¸c ¶nh

Thø tù Tªn ¶nh trang

¶nh 4.1: VÞt b¹i liÖt………………………………………. 89

¶nh 4.2: VÞt ch¶y n−íc m¾t, n−íc mòi…………………… 89

¶nh 4.3: VÞt bÞ phï ®Çu…………………………………... 89

¶nh 4.4: VÞt Øa ch¶y……………………………………… 89

¶nh 4.5: Gan vÞt xuÊt huyÕt, ho¹i tö……………………… 90

¶nh 4.6: Ruét xuÊt huyÕt, loÐt……………………………. 90

¶nh 4.7: Gan xuÊt huyÕt, tho¸i ho¸ kh«ng bµo…………... 90

¶nh 4.8: Gan xuÊt huyÕt, t¨ng sinh tÕ bµo viªm………….. 90

¶nh 4.9: Ph«i vÞt xuÊt huyÕt, cßi cäc…………………….. 91

¶nh 4.10: Ph«i vÞt xuÊt huyÕt, phï………………………… 91

¶nh 4.11: Gan ph«i vÞt xuÊt huyÕt, ho¹i tö………………… 91

¶nh 4.12: Gan ph«i vÞt xuÊt huyÕt, t¨ng sinh tÕ bµo viªm…. 91

- 8 -

1. Më ®Çu

1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

Cho ®Õn nay, vÞt lµ loµi thuû cÇm ®−îc ng−êi d©n ch¨n nu«i nhiÒu nhÊt.

Trªn thÕ giíi hµng n¨m cã kho¶ng 550 ®Õn 600 triÖu vÞt, trong ®ã ë ch©u ¸

chiÕm tíi 80 - 86% tæng ®µn vÞt. Nh÷ng n−íc nu«i nhiÒu vÞt ph¶i kÓ ®Õn lµ Trung

Quèc, Th¸i Lan, Banglades vµ ViÖt Nam. N−íc ta hµng n¨m ®µn vÞt s¶n xuÊt

kho¶ng 30.000 ®Õn 40.000 tÊn thÞt h¬i, 0,8 ®Õn 1 tû qu¶ trøng vµ kho¶ng 1000

®Õn 1500 tÊn l«ng (TrÞnh Quang Khuª, 2003) [20]. §Õn n¨m 2003 sè vÞt t¨ng

b×nh qu©n 7%, ®¹t gÇn 70 ngh×n tÊn thÞt vÞt; 1,5 tû qu¶ trøng vÞt vµ 3.500 tÊn l«ng

(L©m Minh ThuËn, 2004) [31].

Theo sè liÖu thèng kª cña FAO (2003) [40]: Tæng sè vÞt cña ViÖt Nam lµ 57

triÖu con, ®øng thø 2 thÕ giíi, sau Trung Quèc; s¶n l−îng thÞt vÞt cña ViÖt Nam lµ

67,8 ngh×n tÊn, ®øng thø 5 thÕ giíi. Nh÷ng vïng ch¨n nu«i vÞt nhiÒu ë n−íc ta ph¶i

kÓ ®Õn lµ khu vùc ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ khu vùc ®ång b»ng B¾c Bé. H×nh

thøc ch¨n nu«i vÞt chñ yÕu cña ng−êi d©n lµ nu«i ch¨n th¶, tËn dông thãc lóa theo

mïa vô. Hµng n¨m, ViÖt Nam s¶n xuÊt trªn 32 triÖu tÊn l−¬ng thùc, chñ yÕu lµ

thãc. NÕu tÝnh 5% l−îng thãc r¬i rông th× ®ã lµ mét l−îng thøc ¨n mÊt m¸t kh«ng

nhá. Nu«i vÞt theo kiÓu ch¨n th¶ tËn dông kh«ng chØ gióp ng−êi ch¨n nu«i cã thÓ

tiÕt kiÖm rÊt lín chi phÝ vÒ thøc ¨n mµ cßn lµ biÖn ph¸p c¬ b¶n gióp gi¶i quyÕt vÊn

®Ò l·ng phÝ l−¬ng thùc nªu trªn. Tuy nhiªn, ph−¬ng thøc ch¨n nu«i nµy l¹i lµm cho

dÞch bÖnh trë thµnh mét yÕu tè ®¸ng quan t©m h¬n bao giê hÕt.

Mét trong nh÷ng bÖnh quan träng nhÊt vµ g©y thiÖt h¹i nÆng nÒ cho

ngµnh ch¨n nu«i vÞt lµ bÖnh dÞch t¶ vÞt (NguyÔn §øc HiÒn, 1999) [17]. C¨n

bÖnh lµ mét lo¹i DNA virus thuéc hä Herpesvirideae nhãm Herpesvirus. BÖnh

g©y nªn t×nh tr¹ng b¹i huyÕt, xuÊt huyÕt cho vÞt víi tû lÖ chÕt cao lªn ®Õn 90%.

- 9 -

Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò ph¸t triÓn vÞt ë ViÖt Nam n¨m 1992

bÖnh dÞch t¶ vÞt lµ mét trong 3 bÖnh mòi nhän cÇn quan t©m nghiªn cøu quy

tr×nh miÔn dÞch cho khu vùc nu«i qui m« lín ë nh÷ng vïng tËp trung.

§iÒu tra dÞch bÖnh gia cÇm ë 5 tØnh phÝa B¾c (n¨m 1995- 1997), Lª

Minh ChÝ vµ céng sù (1999) [8] cho biÕt: BÖnh dÞch t¶ vÞt lµ mét trong hai

bÖnh t¸c ®éng lín nhÊt ®Õn ®µn vÞt.

NhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña viÖc phßng chèng bÖnh dÞch t¶ vÞt,

®· cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ bÖnh dÞch t¶ vÞt vµ virus g©y bÖnh dÞch t¶ vÞt ®−îc

tiÕn hµnh. NhiÒu lo¹i vacxin dÞch t¶ vÞt ®· ®−îc s¶n xuÊt vµ l−u hµnh trªn thÞ

tr−êng ViÖt Nam. Song viÖc sö dông vacxin chñ yÕu l¹i do ng−êi ch¨n nu«i

quyÕt ®Þnh. H¬n n÷a do kh©u ch¨n nu«i ch−a hîp lý, vÖ sinh phßng bÖnh ch−a

triÖt ®Ó ®· ¶nh h−ëng rÊt nhiÒu ®Õn hiÖu qu¶ b¶o hé cña vacxin.

GÇn ®©y, bé m«n Vi sinh vËt - TruyÒn nhiÔm - BÖnh lý (VSV - TN - BL)

tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I ®ang cã gièng vacxin nh−îc ®éc dÞch t¶ vÞt

chñng DP-EG-2000 cã xuÊt xø tõ n−íc ngoµi. Nh÷ng nghiªn cøu ban ®Çu vÒ

hiÖu lùc b¶o hé cña vacxin nµy ®èi víi ®µn vÞt nu«i ë ViÖt Nam ®· cho kÕt qu¶

tèt.

§Ó phôc vô cho viÖc nghiªn cøu vacxin, cÇn thiÕt ph¶i cã mét chñng

virus c−êng ®éc tiªu chuÈn. Chñng virus c−êng ®éc nµy còng ®ång thêi phôc

vô cho c«ng t¸c nghiªn cøu vÒ mÆt ®éc lùc, tÝnh kh¸ng nguyªn vµ ®Æc ®iÓm

bÖnh lý häc cña c¸c chñng virus c−êng ®éc dÞch t¶ vÞt g©y bÖnh ë n−íc ta

nh÷ng n¨m gÇn ®©y.

Nh»m ®ãng gãp thªm c¬ së khoa häc ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh dÞch bÖnh, sù

thiÖt h¹i cña bÖnh trong ch¨n nu«i vµ gãp phÇn bæ sung, hoµn thiÖn c¸c biÖn

ph¸p phßng chèng dÞch bÖnh cho ®µn vÞt ®¹t hiÖu qu¶ cao, chóng t«i tiÕn hµnh

nghiªn cøu ®Ò tµi:

"T×nh h×nh bÖnh dÞch t¶ vÞt trªn ®µn vÞt nu«i t¹i ngo¹i thµnh Hµ Néi

vµ mét sè tØnh l©n cËn. Ph©n lËp, kh¶o s¸t ®Æc tÝnh sinh häc cña chñng virus

- 10 -