Tìm hiểu phương pháp hình thành kĩ năng nhận dạng các đối tượng hình học cho học sinh lớp 1, 2, 3 trong chương trình sách giáo khoa toán tiểu học.

- 1 -

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC – MẦM NON

----------

NGUYỄN THỊ KHUYÊN

Tìm hiểu phương pháp hình thành kĩ

năng nhận dạng các đối tượng hình học

cho học sinh lớp 1, 2, 3 trong chương

trình sách giáo khoa toán tiểu học.

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

- 2 -

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài:

Mỗi môn học ở tiểu học đều góp phần vào việc hình thành và phát triển

những cơ sở ban đầu rất quan trọng của nhân cách con người Việt Nam.

Ngày nay trong mọi lĩnh vực khoa học trên thế giới thì toán học đóng vai

trò quan trọng. Có thể nói toán học là môn khoa học công cụ, do tính thực

tiễn phổ dụng, tính trừu tượng cao nên những tri thức và kĩ năng toán học

cùng với phương pháp làm việc trong toán học được sử dụng trong nhiều

ngành khoa học.

Đặc biệt trong nhà trường tiểu học, cùng với môn tiếng việt, môn toán

có vị trí vô cùng quan trọng .

Toán học với tư cách là một khoa học nghiên cứu một số mặt của thế

giới thực, có một hệ thống kiến thức cơ bản và phương pháp nhận thức cơ

bản rất cần thiết cho đời sống, sinh hoạt và lao động. Đó cũng là công cụ

cần thiêt để học tốt các môn học khác.

Khả năng giáo dục nhiều mặt của môn toán rất to lớn, nó có nhiều khả

năng để phát triển tư duy logic, bồi dưỡng và phát triển các thao tác trí tuệ

cần thiết để nhận thức thế giới hiện thực như trừu tượng hóa khái quát hóa,

phân tích, tổng hợp so sánh, dự đoán chứng minh bác bỏ. Nó có vai trò to

lớn trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận,

phương pháp giải quyết vấn đề có căn cứ khoa học, toàn diện chính xác…

Nội dung toán học tiểu học gồm 5 kiến thức chính đó là: số học, đại

lượng và đo đại lượng, các yếu tố hình học, giải toán, các yếu tố đại số.

Trong đó nội dung dạy các yếu tố hình học đóng vai trò trọng tâm cốt lõi.

Trong môn toán tiểu học, nội dung và phương pháp dạy các yếu tố hình học

ngày càng được quan tâm. Hình học là một bộ phận được gắn bó mật thiết

với các kiến thức về số học, đại số, đo lường và giải toán. Từ đó tạo thành

- 3 -

bộ môn toán thống nhất.Việc dạy các yếu tố hình học cho học sinh tiểu học

nói chung và cho học sinh lớp 1, 2, 3 nói riêng là nhằm trang bị cho học

sinh những biểu tượng chính xác về một số hình đơn giản và một số đại

lượng hình học thông dụng đồng thời cũng nhằm rèn luyện cho học sinh

một số kĩ năng sử dụng thước kẻ, êke, compa...để đo vẽ các hình hình học

đơn giản. Từ đó giúp các em nắm được những đặc điểm cơ bản của các

hình học để nhận dạng hình một cách nhanh chóng, chính xác, biết so sánh

phân biệt hình này với hình kia. Tạo cho học sinh tính tích cực hứng thú

học tập trên cơ sở đó phát triển các năng lực trí tuệ , phát triển trí tưởng

tượng không gian.

Xuất phát từ đặc điểm tâm sinh lý của học sinh tiểu học. Lứa tuổi tiểu

học (6-7 tuổi đến 11-12 tuổi) là giai đoạn mới của phát triển tư duy giai

đoạn tư duy cụ thể. Trong một chừng mực nào đó, hành động trên các đồ

vật, sự kiện bên ngoài còn là chỗ dựa hay điểm xuất phát cho tư duy. Các

thao tác tư duy đã liên kết với nhau thành tổng thể nhưng sự liên kết đó

chưa hoàn toàn tổng quát. Học sinh có khả năng nhận thức về cái bất biến

và hình thành khái niệm bảo toàn, tư duy có bước tiến rất quan trọng, phân

biệt được phương diện định tính với định lượng - điều kiện ban đầu cần

thiết để hình thành khái niệm. Học sinh tiểu học bước đầu có khả năng thực

hiện việc phân tích tổng hợp, trừu tượng hoá- khái quát hoá và những hình

thức đơn giản của sự suy luận, phán đoán. Ở học sinh tiểu học, phân tích và

tổng hợp phát triển không đồng đều, tổng hợp có khi không đúng hoặc

không đầy đủ, dẫn đến khái quát sai trong hình thành khái niệm và nhận

biết các hình hình học nên việc hình thành kĩ năng nhận biết về các đối

tượng hình học cho học sinh lớp đầu cấp 1, 2, 3 là rất quan trọng, đang

được quan tâm.

Thêm nữa từ những yêu cầu đổi mới trong dạy học, để xóa bỏ tình trạng

lạc hậu về phương pháp dạy học, đáp ứng được nhu cầu đào tạo ra những

- 4 -

lớp người lao động mới, năng động linh hoạt và sáng tạo phù hợp với làn

sóng đổi mới kinh tế và xã hội hiện nay.

Chính vì những lí do trên, em chọn đề tài: “Tìm hiểu phương pháp hình

thành kĩ năng nhận dạng các đối tượng hình học cho học sinh lớp 1, 2, 3

trong chương trình sách giáo khoa toán tiểu học.”

2. Lịch sử vấn đề.

Vấn đề dạy và học yếu tố hình học đã được sự quan tâm nghiên cứu của

nhiều nhà toán học. Trong phần này, chúng tôi xin điểm qua một số công

trình tiêu biểu sau:

- Đỗ Trung Hiệu - Đỗ Đình Hoan - Vũ Dương Thụy – Vũ Quốc Chung -

Phương pháp dạy học môn Toán ở Tiểu học, Nhà xuất bản Giáo dục, 1995.

- Hà Sĩ Hồ- Một số vấn đề cơ sở về phương pháp dạy học Toán ở cấp I phổ

thông, Nhà xuất bản Giáo dục, 1995.

- Trung tâm nghiên cứu đào tạo bồi dưỡng giáo viên - Phương pháp dạy

học toán cấp 1, Hà Nội, 1990.

- Nguyễn Bá Kim - Phương pháp giảng dạy toán học, NXB ĐHSP, Hà Nội,

2003.

- Phạm Đình Thực – Giảng dạy yếu tố hình học ở Tiểu học – NXB Giáo

dục.

- Nguyễn Phụ Hy – Dạy học môn toán ở bậc tiểu học – NXB Đại học Quốc

gia Hà Nội – 2000.

Các công trình nghiên cứu trên là tài liệu tham khảo quý giá, bổ ích cho

chúng tôi trong quá trình nghiên cứu này.

3. Mục đích nghiên cứu :

- Tìm hiểu nội dung và phương pháp dạy các yếu tố hình học trong chương

trình toán lớp 1, 2, 3.

- Tìm hiểu một sồ nhầm lẫn khi học sinh nhận dạng các đối tượng hình học.

- Hình thành kĩ năng nhận dạng các đối tượng hình học cho học sinh lớp 1,

2, 3.

- 5 -

4. Nhiệm vụ nghiên cứu:

Để đạt được mục đích nghiên cứu trên thì đề tài đặt ra một số nhiệm vụ cụ

thể sau:

- Nghiên cứu sách giáo khoa, sách giáo viên, sách tham khảo, vở bài tập toán lớp 1,

2, 3.

- Nghiên cứu cơ sở lí luận, cơ sở tâm lý, cơ sở phương pháp luận, trong quá

trình dạy các yếu tố hình học lớp 1, 2, 3.

- Nghiên cứu nội dung và phương pháp dạy học các yếu tố hình học trong

chương trình môn toán lớp 1, 2, 3 để giúp học sinh hình thành kĩ năng nhận

biết các đối tượng hình học.

- Một số thực nghiệm sư phạm.

5. Phạm vi nghiên cứu:

Phạm vi nghiên cứu của đề tài này là sách giáo khoa Toán từ lớp 1 đến lớp

3.

6. Khách thể, đối tượng nghiên cứu :

Khách thể: Yếu tố hình học trong chương trình sách giáo khoa toán ở tiểu

học lớp 1, 2, 3.

Đối tượng: Phương pháp hình thành kĩ năng dạy học các yếu tố hình học

trong toán lớp 1,2,3.

7. Giả thuyết khoa học:

Sau quá trình nghiên cứu đề tài này chúng tôi đã tìm hiểu được các

phương pháp để hình thành kĩ năng nhận dạng các đối tượng hình học cho

học sinh từ đó giúp học sinh khắc phục được một số sai lầm khi nhận dạng

và giải một số bài toán liên quan tới nội dung hình học

8. Phương pháp nghiên cứu:

Để giải quyết những nhiệm vụ của đề tài chúng tôi sử dụng một số phương

pháp sau:

- 6 -

Phương pháp nghiên cứu lý thuyết

Phương pháp quan sát

Phương pháp điều tra

Phương pháp thực hành luyện tập.

Phương pháp đánh giá rút kinh nghiệm.

Phương pháp thực nghiệm

9. Cấu trúc đề tài: Đề tài gồm 3 phần:

Phần mở đầu: gồm:

1. Lí do chon đề tài.

2. Lịch sử vấn đề.

3. Mục đích nghiên cứu.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

5. Phạm vi nghiên cứu

6. Khách thể và đối tượng nghiên cứu.

7. Giả thuyết khoa học

8. Phương pháp nghiên cứu.

Phần nội dung: gồm:

- Chương 1: Cơ sở lí luận.

- Chương 2: Nội dung và phương pháp dạy học các yếu tố hình học trong

chương trình toán lớp 1-2-3.

- Chương 3 : Hình thành kĩ năng nhận dạng các đối tượng hình học cho học

sinh lớp 1, 2, 3

- Chương 4: Thực nghiệm sư phạm và đề xuất một số dạng toán giúp nâng

cao khả năng nhận dạng các đối tượng hình học.

Phần kết luận.

Tài liệu tham khảo.

- 7 -

PHẦN NỘI DUNG

Chương 1:

CƠ SỞ LÝ LUẬN

1.1 Cơ sở tâm lý.

1.1.1 Tri giác

Tri giác là khâu đầu tiên và rất quan trọng của hoạt động nhận thức. Tri

giác của học sinh tiểu học mang tính đại thể, ít đi sâu vào chi tiết, khả năng

phân tích trong tri giác còn yếu. Do vậy các em chưa phân biệt được nhưng

sự vật hiện tượng gần giống nhau.( ví dụ giữa hình vuông và hình chữ nhật,

giữa hai đường thẳng song song và hai đường thẳng không song song.) Học

sinh tiểu học thường thoả mãn với việc chỉ cần nhận biết gọi tên các sự vật

mà không đi sâu tìm hiểu chi tiết, trẻ có khuynh hướng đoán vội vàng. Tri

giác của học sinh tiểu học mang tính không chủ định. Ở đầu bậc, tri giác

thường gắn với hành động, hoạt động thực tiễn. Tri giác sự vật tức là phải

cầm, nắm, sờ vào vật đó. Những gì phù hợp với nhu cầu học tập, những gì

các em thường gặp trong cuộc sống và gắn bó với hoạt động của chúng,

những gì giáo viên chỉ dẫn thì mới được các em tri giác. Tình cảm và xúc

cảm cũng được các em thể hiện rất rõ khi các em tri giác, biểu hiện ở chỗ:

Các em tri giác trước hết với những sự vật, dấu hiệu, những đặc điểm nào

trực tiếp gây cho cho các em cảm xúc. Vì thế, phương tiện trực quan và đồ

dùng dạy học mới lạ, phong phú và phù hợp với đặc điểm tâm lý của các

em cũng có tác dụng tích cực trong việc dạy học. Ở tiểu học, tri giác về

không gian và thời gian chưa chính xác. Các em rất khó tư duy với những

cái mang tính trừu tượng và khó tư duy khi sự vật biến đổi ( ví dụ: các hoạt

động cắt ghép hình nếu không sử dụng trực quan hành động )

- 8 -

1.1.2 Tư duy.

Ở giai đoạn lớp 1, lớp 2, tư duy trực quan thường chiếm ưu thế, việc học

tập của trẻ chủ yếu dựa vào việc phân tích đối chiếu dựa trên các đối tượng

và hình ảnh trực quan cụ thể. Phần lớn những khái quát của học sinh vẫn

dựa vào việc tri giác những dấu hiệu cụ thể nắm trên bề mặt các đối tượng

hoặc những dấu hiệu thuộc công dụng và chức năng của sự vật. Tư duy của

lứa tuổi này vẫn còn bị cái tổng thể chi phối. Tư duy phân tích bắt đầu hình

thành nhưng còn yếu nên các biểu tượng được hình thành ở trẻ chưa thật

chính xác và vững chắc. Trẻ có thể bị nhầm lẫn, sai sót trong việc lĩnh hội

kiến thức. Trong tư duy, việc phân loại, phân hạng của các em thường dựa

vào những dấu hiệu bề ngoài tác động mạnh mẽ đến các giác quan như màu

sắc, hình dạng, kích thước…

Sang giai đoạn lớp 3 đến lớp 5, tư duy của trẻ đã chuyển dần sang trừu

tượng và khái quát hơn.Các em biết làm tính nhẩm trong đầu, khi học bài

đã có thể không đọc to thành tiếng. Hành động phân tích tổng hợp của các

em đã phát triển và dựa vào nhiệm vụ học tập đề ra. Các em chỉ phân tích

những dấu hiệu cần thiết cho việc giải quyết những nhiệm vụ nhận thức và

biết dựa vào dấu hiệu bản chất bên trong của đối tượng. Trong phán đoán

suy luận các em đã biết một sự vật có thể diễn biến theo nhiều hình thức,

một hiện tượng xảy ra có thể do nhiều nguyên nhân, tuy nhiên phần lớn vẫn

còn dựa vào những dấu hiệu được tri giác một cách cụ thể. Các em còn gặp

những khó khăn khi xác định và hiểu mối quan hệ nhân quả, xác định

những nguyên nhân đến kết quả dễ dàng nhưng ngược lại thì khó khăn hơn.

1.1.3 Tưởng tượng.

Tưởng tượng của học sinh tiểu học phát triển dựa vào việc hoạt động học

tập có tính hệ thống. Để lĩnh hội được các tri thức học sinh phải tái tạo cho

mình những hình ảnh của hiện thực. Ở lớp 1, lớp 2 tưởng tượng tái tạo của

học sinh còn nghèo nàn và thường chưa phù hợp với đối tượng, các em chỉ

hình dung được trạng thái ban đầu và cuối cùng của sự vật hiện tượng. Lên