Tìm hiểu những yếu tố triết học (hay triết lý dân gian) trong tục ngữ Việt Nam

Tìm hiểu những yếu tố triết học (hay triết lý dân gian) trong tục ngữ

Việt Nam

Tục ngữ và triết học là hai lĩnh vực, hai hiện tượng ý thức xã hội khác nhau. Tục ngữ thuộc

lĩnh vực nghệ thuật, là một thể loại văn học dân gian (folklore), còn triết học thuộc lĩnh vực

khoa học, là khoa học về thế giới quan và phương pháp luận.

Tri thức của tục ngữ là tri thức dân gian, được rút ra trên cơ sở quan sát và miêu tả cái cụ

thể, đó là những tri thức kinh nghiệm, những "lẽ phải thông thường". Còn triết học - triết

học nào cũng đi xa hơn "lẽ phải thông thường là tri thức khoa học, là hệ thống những quan

niệm, quan điểm về thế giới, là sự tổng hợp và khái quát ở mức độ chung nhất và cao nhất

những quy luật vận động của tự nhiên, của xã hội, của con người, của tư duy. Tục ngữ là

văn học dân gian nên tác giả của nó là tập thể, là quần chúng nhân dân, còn triết học là

một môn khoa học nên tác già của một hệ thống hoặc một tác phẩm triết học bao giờ cũng

là cá nhân - là những người hoạt động trí óc chuyên nghiệp, có khả năng tư duy lý luận và

có năng lực khái quát cao. Xét về cội nguồn, về thời điểm ra đời tục ngữ cũng có trước triết

học. Tục ngữ đã có từ trong xã hội nguyên thuỷ, nhưng trong xã hội nguyên thủy thì chưa

thể có triết học, nhiều lắm là chỉ có những mầm mống của tư tưởng triết học, hay là tư duy

tiền triết học phải đến thời đại văn minh, tức là khi xã hội đã phân chia giai cấp thì triết học

thực sự mới có điều kiện ra đời, nghĩa là trình độ tư duy trừu tượng và các tri thức khoa học

của con người đã phát triển đến mức đòi hỏi và có khả năng khái quát các tư tưởng triết

học.

Tục ngữ tuy không phải là triết học nhưng về phương diện nào đó nó rất gần gũi với triết

học. Tục ngữ được làm ra với mục đích triết lý, luôn luôn cố gắng phát hiện ra bản chất và

tính quy luật của các sự vật và hiện tượng tự nhiên, xã hội và đời sống con người. Do đó

nhiều người gọi tục ngữ là "'triết lý dân gian", "triết học của nhân dân lao động". Điều đó

được thể hiện ở chỗ trong nội dung tục ngữ có chứa đựng những yếu tố của tư tưởng triết

học, nghĩa là những tư tưởng triết học không được thể hiện một cách đầy đủ và chặt chẽ

như những quy luật, nguyên lý và mệnh đề triết học mà nó chỉ được thể hiện một phần nào

đó và bằng cách nào đó trong nội dung của tục ngữ.

Về mặt thế giới quan, tục ngữ Việt Nam đã phản ánh những nhận thức có tính duy vật tự

phát, thừa nhận sự tồn tại và vận động khách quan của thế giới không phụ thuộc vào con

người: "Chạy trời không khỏi nắng", "Chạy mưa không khỏi trời", "trời", "nắng", "mưa" ở

đây chính là hiện thực khách quan. Sự vật và hiện tượng khách quan tồn tại, vận động và

phát triển theo quy luật vốn có của nó: “Trăng đến rằm thì tràng tròn, sao đến tối thì sao

mọc", "Còn da lông bọc, còn chồi nẩy cây". Tư tưởng duy vật của nhân dân lao động còn

được thể hiện ở thái độ phản đối những chuyện mê tín dị đoan và những người làm các nghề

đó: "Thầy bói nói dựa", "Bói ra ma, quét nhà ra rác”.

Nhân dân lao động còn thể hiện tư tưởng duy vật của mình trong việc nhìn nhận và giải

quyết các vấn đề về đời sống xã hội. Đó à một thứ chủ nghĩa duy vật trực quan, chất phác,

ngây thơ, xuất phát từ kinh nghiệm. Quan điểm duy vật đó được thế hiện một cáchh đơn